افزايش آسيب هاي اجتماعي در کشورمان نمادي از ناکارآمدي سياست هاي دولت ها در طول دو دهه است. شايد با جرات مي توان اذعان داشت که سوءمصرف و وابستگي به مواد مخدر به عنوان اولين اولويت به دليل پيامدهاي آسيب زاي جسمي- رواني و اجتماعي ضرورت مداخلات تخصصي را مي طلبد.

به رغم تلاش مسوولان در مبارزه با اين پديده و با وجود صرف ميلياردها بودجه ملي و از دست دادن جان هزاران نفر از ماموران در رويارويي با قاچاقچيان، دسترسي به مواد مخدر در کشورمان براي مصرف کنندگان به راحتي امکان پذير است.

از جمله پيامد هاي وابستگي به مواد مخدر عبارتند از افزايش فقر، بيکاري، سرقت، آدم ربايي، تجاوز جنسي، قتل، ورشکستگي اقتصادي، بي خانماني، تکدي گري، ابتلا به بيماري هاي جسماني - رواني و ده ها آسيب اجتماعي ديگر.

بر اساس آمارهاي ارائه شده توسط مسوولان دو ميليون نفر از مردم کشورمان مشکل اعتياد دارند که حدود 300 هزار نفر از آنها معتادان تزريقي هستند. هرچند به نظر مي رسد آمارهاي واقعي بسيار بيشتر است.

با وجود اين در شرايط فعلي امروزه يکي از مشکلات ناشي از اين پديده افزايش بي خانماني و تکدي گري معتادان است. در سال هاي اخير به دليل افزايش اشخاص بي خانمان و متکدي در سطح شهر اداره کل امور آسيب هاي اجتماعي بر اساس مصوبه شوراي عالي اداري و الزام شوراي اسلامي شهر تهران جمع آوري و نگهداري موقت، اين افراد را در اولويت برنامه هاي خود قرار داده و مراکز متعددي را در اين خصوص ايجاد کرده. بررسي هاي انجام شده توسط نگارنده نشان مي دهد که از ابتداي شروع مراحلي تاکنون حدود 41 درصد از افراد پذيرش شده در مراکز نگهداري موقت اعتياد به مواد مخدر داشتند که پس از طي مراحلي بر اساس احکام قاضي محترم طرح به اردوگاه انتقال داده شده اند. يکي از مشکلاتي که ادامه طرح را به چالش کشيده افزايش افراد معتاد بي خانمان و متکدي همچنين روند بازپروري آنها در اردوگاه است. اکثر افراد بي خانمان و متکدي که به دليل اعتياد به موادمخدر در اين اردوگاه پذيرش شده اند متاسفانه به راحتي به مصرف موادمخدر و حتي خريد و فروش آن در اين محيط مي پردازند.

به طوري که تعدادي از افرادي که اعتياد خود را در مراکز نگهداري موقت ترک کرده بودند با ورود به اردوگاه به دليل در دسترس بودن مواد مخدر به مصرف مجدد آن پرداخته اند.از سويي ترخيص اين افراد بدون برنامه ريزي و پيگيري موجب بازگشت مجدد آنها به خيابان ها و تکرار مجدد اين چرخه معيوب مي شود چنين شرايطي موجب به هدر رفتن منابع مالي و انساني شده است.

با توجه به افزايش گرايش جوانان به مصرف موادمخدر به دلايل متعدد به نظر مي رسد که در سال هاي آتي ما با افزايش معتادان بي خانمان که از طريق تکدي گري روزگار مي گذرانند مواجه شويم. آمارهاي مربوط به اقامتگاه هاي موقت شبانه (گرمخانه ها) در تهران نشان دهنده اين واقعيت تلخ است. اکثريت مددجويان بي خانمان که شب ها را در گرمخانه ها سر مي کنند اعتياد به موادمخدر دارند.

با توجه به شرايط فعلي و پيش بيني آينده مخاطره آميز اين شرايط پيش آمده ضروري است که در روند سياست هاي مربوط به بازپروري اردوگاه بازنگري جدي صورت گيرد و از ورود موادمخدر و خريد و فروش آن خودداري شود. نگاه علمي و انساني به پديده اعتياد را مي توان در طرح نجات که توسط نيروي انتظامي اعمال مي شود به عنوان راه حل کارشناسي ارزيابي کرد. بديهي است که تلاش بيشتر در جهت کاهش تقاضا و درمان معتادان مي تواند به کاهش آسيب هاي رواني- اجتماعي کمک کند.

با توجه به اينکه اکثر افراد بي خانمان که عمدتاً از طريق تکدي گري روزگار مي گذرانند، از طريق کمک هاي مردمي هزينه مواد مخدر را تامين مي کنند همچنين تداوم مصرف مواد به بي خانماني و گرايش آنها به تامين هزينه هاي خود از طريق تکدي گري منتهي شده لذا ضرورت عدم حمايت از افراد متکدي که عمدتاً معتاد به مواد مخدر هستند از طرف شهروندان گامي مهم در کاهش اين پديده زشت و افزايش سلامت اجتماعي خواهد بود. نقش رسانه هاي ارتباط جمعي در آگاه سازي مردم در اين خصوص بسيار موثر است. با شناسايي افراد نيازمند و ارجاع آنها به سازمان ها و نهادهاي حمايتي مي توان به حساس سازي اين نهادها در قبال وظايف قانوني شان پرداخت.

از سويي با تشکيل NGO هايي در خصوص حمايت از نيازمندان واقعي مي توان به پيشگيري از پديده تکدي گري و بي خانماني اقدام کرد. پيشنهاد مي شود که به منظور کاهش آسيب هاي رواني - اجتماعي ناشي از اعتياد افراد بي خانمان و متکدي در مراکز نگهداري موقت متکديان و بي خانمان ها همچنين در اقامتگاه هاي موقت شبانه (گرمخانه ها) مراکز DIC ايجاد شود. همچنين متادون درماني توسط متخصصان در اين مراکز مورد استفاده قرار گيرد.


دکتربهروز معبوديان
مقالات جامعه شناسی