روشهای بررسی

حال که جامعه شناسی وظیفه تبیین قوانین پیشرفت و نظم اجتماعی را برای خود قایل شده است با چه ابزار و وسایلی باید این وظیفه را انجام دهد؟ این وسایل همانیاند که در علوم طبیعی با موفقیت به کار رفتهاند : مشاهده ،آزمایشگری ، مقایسه و روش تاریخی.
  • مشاهده به معنای جستجوی بی قاعده واقعیتهای گوناگون نیست بلکه مشاهده گر جز به راهنمایی یک نظریه مقدماتی نمیداند که به چه واقعیتهایی باید بنگرد . بنابراین مشاهده تنها اگر از قوانین ایستا و پویایی پدیدهها تبعیت کندمی تواند وجهة علمی داشته باشد.
  • دومین روشن تحقیق علمی ، یعنی آزمایشگری تنها به گونهای جزئی در علوم اجتماعی کاربردپذیر است. آزمایشگری مستقیم در جهان انسانی امکانپذیر نیست. اما هر گاه که مسیر عادی یک پدیده به صورتی مشخص دستخوش آشفتگی گردد، آزمایشگری میتواند انجام پذیرد.
  • سومین روش ، روش مقایسهای است . در این جا روش اصلی، مقایسه همزمان حالتهای گوناگون و مستقل جامعه بشری در بخشهای مختلف کره زمین را شامل می شود . با این روش مراحل گوناگون تکامل بشری را میتوان در یک زمان مشاهده کرد. مراحل معینی از تحول بشر را که تاریخ تمدن غرب هیچ قرینهای از آن در دست ندارد میتوان تنها با این روش مقایسهای مورد شناسایی قرار دارد یعنی با بررسی مقایسهای جوامع ابتدایی.
  • گرچه این هر سه روش علمی باید در جامعهشناسی به کار بسته شوند اما علم جامعهشناسی از همه بیشتر باید بر روش چهارم یعنی روش تاریخی توجه کند. مقایسه تاریخی در خلال اعصاری که بشریت طی آنها تحول یافته است جان کلام تحقیق جامعهشناختی را ارائه می کند.