يكي از موضوعاتي كه به هنگام مخاصمات مسلحانه در عرصه حقوق بين الملل بشر دوستانه مطرح مي‌شود بيطرفي[1] است. در زمان مخاصمه بين دو يا چندين دولت پاره‌اي از دولت‌ها اعلام مي‌نمايند كه در قبال طرفين مخاصمه بيطرف هستند. دولتي كه اعلام بي طرفي مي‌كند در رابطه با دول ثالث يك سري حقوق و تكاليفي دارد.
بيطرفي يك واژه حقوقي- سياسي است و در عمل رعايت اين اصل از سوي طرفين بويژه طرفين درگير مخاصمه نقض مي‌شود. طبق اصل بی طرفي طرفين مخاصمه مي‌بايست حقوق دولت بي طرف را رعايت نمايند و در مقابل، دولت بي‌طرف نيز يك سري وظايفي در قبال دول متخاصم دارد كه رعايت آنها بر او الزامي است. در ادامه بحث مفهوم بيطرفي و اهميت آن را بررسي مي‌كنيم.
1- مفهوم بيطرفي:
اگر جنگي بين دو يا چند دولت بروز كند كشور ثالث اعلام مي‌نمايد كه در اين جنگ جانب هيچ كدام از طرفين مخاصمه را نخواهد گرفت يعني دخالتي به نفع هيچ يك از آنها نخواهد كرد. پس بيطرفي وضعيتي است كه در آن يك كشور حق بي طرفي[2] را بر مي‌گزيند. به عبارتي تصميم مي‌گيرد كه در يك مخاصمه مسلحانه بين المللي وارد نشود. بي طرفي اختصاص به مخاصمه مسلحانه بين المللي ندارد بلكه اگر در زمان مخاصمه مسلحانه داخلي چنانچه هر دو طرف مخاصمه به عنوان متخاصم مورد شناسايي قرار گرفته باشند مطرح مي‌شود.[3]
انواع بی طرفی
‌أ. بی طرفی موقت. بي طرفي كه به آن اشاره شد بي طرفي موقت و يا مورد به مورد نام دارد. يعني بي طرفي كه مربوط به يك مخاصمه مسلحانه مي باشد و اعلام بي طرفي در رابطه با جنگي كه در يك زمان خاص روي مي‌دهد.
‌ب. بی طرفی دائم مثل دولت‌هاي اتريش و سوئيس که اعلام نموده‌اند مي‌خواهند از هر نوع درگيري مسلحانه‌اي كه در آينده روي خواهند داد دور بمانند. بي طرفي دائم يعني اعلام بي طرفي در رابطه با هر نوع درگيري و براي هميشه.
واژه بي طرفي در ارتباط با حقوق و تكاليف دو گانه دول بي طرف و متخاصم بكار مي‌رود.[4] بر اين اساس يك كشور بي طرف نمي‌تواند آشكارا وارد جنگ و خصومت شود و يا اينكه به متخاصمان ياري رساند نمي‌تواند براي آنها نيروي جذب نمايد و يا اجازه دهد در قلمرو آن، طرف ثالثي به اين كار بپردازد؛ نمي‌تواند براي طرفين مخاصمه تجهيزات نظامي فراهم نمايد و يا اطلاعات نظامي ارائه دهد. دولت بي طرف مي‌تواند با دول متخاصم تجارت نمايد.[5]
2- اهميت بي طرفي:
اصل بي طرفي قدمت طولاني دارد. اكثر مقررات عرفي و نوشته حاكم بر رفتار طرفين مخاصمه و دولت‌هاي بي طرف از مدت‌ها قبل وجود داشته است. كنوانسيون پنجم و كنوانسيون سيزدهم لاهه حاوي مقرراتي در اين مورد مي‌باشند.[6] اعلام بي طرفي براي هر دو طرف داراي آثاري است دولتي كه اعلام بي طرف مي‌كند نبايد از سوي هر يك از دول متخاصم مورد حمله قرار گيرد و دول متخاصم نيز اطمينان خاطر مي‌يابند كه از قلمرو دولت بي طرف براي حمله به آنها استفاده نخواهد شد.
در حقوق اسلام نيز به بيطرفي توجه شده است. اين اصل در قرآن كريم مطرح گرديد، كه طبق آن جنگ با گروه بيطرف مردود شمرده شده است.[7]
در مورد اينكه اگر دولتي عضو سازمان ملل متحد بوده باشد آيا مي‌تواند به هنگام به خطر افتادن امنيت دسته جمعي اعلام بي طرفي نمايد. تا كنون رويه‌اي شكل نگرفته و اين موضوع همچنان مورد بحث مي‌باشد.


[1] . NEUTRALITY

[2] . JUS ad neutraltatem

[3] . وري. پيترو، فرهنگ حقوق بين الملل مخاصمات مسلحانه، دبيرخانه كميته ملي حقوق بشر دوستانه ترجمه دكتر سيامك كرم زاده و كتايون حسين نژاد، تهران، 1383، ص 86.

[4] . JUS in Neutralitate

[5] . پيشين، ص 87.

[6] . رابرت بلدسو و بوسچك، فرهنگ حقوق بين الملل، ترجمه بهمن آقايي، كتابخانه گنج دانش، زمستان 1375، ص 564-569.

[7] . براي مطالعه بيشتر ر.ك: اسلام و حقوق بين الملل عمومي، پژوهشكده حوزه و دانشگاه، تهران، سمت، 1379، ص 411-428.