عصري كه ما در آن به سر مي‌بريم عصر ارتباط نام دارد. عصري كه در آن ما از وقايع و اتفاقاتي كه در اقصي نقاط دنيا روي مي‌دهند در كمترين زمان ممكن مطلّع مي‌شويم و بدين طريق با دنياي پيرامون خودمان رابطه بر قرار مي‌كنيم. بهره‌وري از چنين مزّيتي مرهون زحمات و تلاش بي‌وقفه روزنامه­نگاراني است كه در عرصه­هاي مختلف اقتصادي، سياسي، اجتماعي، فرهنگي و نظامي فعاليت مي‌نمايند. به عبارتي روزنامه نگار[1] حوادثي كه در اين حوزه‌ها اتفاق مي‌افتد را به مخاطبين انتقال مي‌دهند. يكي از حوزه‌هاي خبر رساني در ان فوق‌العاده تأثير گذار بوده و اهمّيت خاص خودش را دارد عرصۀ مخاصمات مسلحانه مي‌باشد.[2] فعاليّت در چنين عرصه‌اي بيش از ساير عرصه‌ها خطرآفرين بوده و ايجاب مي‌نمايد كه به منظور تأمين امنيّت جاني روزنامه­نگار و يا خبررسان، حمايت‌هاي مقتضي اعمال شود. اعطاي چنين حمايتي بر عهده حقوق بشر دوستانه مي‌باشد تا روزنامه‌نگار بتواند رسالت خطير و مهم خود را به نحو احسن انجام داده و ساير افراد را از حوادث و سوانح ميادين جنگ با خبر سازد.

تعريف روزنامه نگار در حقوق بشر دوستانه:
حقوق بين الملل بشر دوستانه كلاسيك به صورت مختصر و جزئي به وضعيّت روزنامه نگار، فقط زماني كه اسير شده و در باز داشت به سر مي‌برد توجه مي‌كند و در زمان آزادي كه توام با فعاليّت روزنامه­نگار مي‌باشد مقررّاتي ندارد. عليرغم اشاره به واژه روزنامه­نگار در اسناد كلاسيك بشر دوستانه،[3] تعريفي از آن ارائه نمي‌شود. اما حقوق بين‌الملل بشر دوستانه معاصر در پروتكل شماره يك منضم به كنواسيون‌هاي 1949 ژنو، مسئله شناسايي روزنامه­نگاران را مطرح نمود، و هوّيت شخص روزنامه نگار را مشخص مي‌نمايد. با در نظر گرفتن ماده 79 پروتكل مذكور مي‌توان روزنامه‌نگار را به صورت ذيل تعريف نمود: «روزنامه نگار فردي است كه تلاش مي‌كند تا اطلاعاتي را براي مطبوعات، راديو يا تلويزيون بدست آورده، تفسير كرده و يا مورد استفاده قرار دهد: شامل خبرنگار، گزارشگر، عكّاس، فيلمبردار يا تكنسين‌هاي فيلم، راديو يا تلويزيون كه عادتاً چنين فعاليت‌هایي را به عنوان شغل اصلي خود انجام مي‌دهند مي‌باشد».[4] تعريف بالا يك تعريف موسع از روزنامه نگار مي‌باشد. بر اين اساس مي توان گفت كه روزنامه­نگار صرفاً كسي نيست كه مقاله مي‌نويسد و به صورت مكتوب ارائه و سپس آن را چاپ مي‌كند، بلكه فيلمبردار و كليه افرادي كه به وي كمك مي‌كنند و صحنه نبرد را به تصوير مي‌كشند نيز در زمرۀ تعريف مذكور قرار مي‌گيرد.[5] از آنجا كه اين تعريف با مبنا قرار دادن ماده 79 پروتكل شماره 1 ارائه گرديده است بجاست كه خلاصه ماده مذكور بيان گردد، شكل ساده شده ماده 79 بدين صورت مي‌باشد: «روزنامه نگاراني كه در مأموريت‌هاي حرفه‌اي خطرناك در مناطق درگيري‌هاي نظامي هستند وضعيت افراد غير نظامي را خواهند داشت مشروط براينكه از انجام هرگونه فعاليت نظامي خود داري نمايند».

چگونگي حمايت از روزنامه نگار به هنگام مخاممات مسلحانه:
به طور كلي حقوق بين‌الملل بشر دوستانه در دو مرحله روزنامه نگار را مورد توجه قرار مي‌دهد: مرحله فعاليّت و كار كه در اين هنگام روزنامه نگار آزاد است و مرحله اسارت كه روزنامه­نگار بنا به دلايل؛ از جمله اقدام به اعمال حصمانه دستگير شده است. حقوق لاهه هيچ گونه مقررات حمايتي از روزنامه نگار به هنگام فعاليت ندارد. اين در حالي است که براي انجام وظايف محوله، حمايت‌هايی لازم است، حقوق ژنو[6] اين خلاء را بر طرف نموده است. پروتكل شماره 1 ماده 790 كه در بالا به آن اشاره نموديم که مربوط به حمايت از روزنامه نگاران در زمان درگيري است. اين ماده روزنامه نگار را يك غير نظامي مي‌داند. بدين ترتيب روزنامه نگار از حقوق مربوط به غير نظاميان برخوردار مي‌گردد. پس طرفين مخاصمه نبايد او را مورد هدف حمله خويش قرار دهند. لازم به ذكر است كه هم حقوق لاهه و هم حقوق ژنو روزنامه نگار را در صورت بازداشت، اسير جنگي دانسته و او را از حقوق اسراي جنگي بهره‌مند مي‌كنند.




[1] . Jurnalist.

[2] . مراد از مخاممات مسلحانه اعم از مخاممات مسلحانه بين‌المللي و مخاممات مسلحانه داخلي مي‌باشد.

[3] . منظور از حقوق بين‌الملل بشر دوستانه كلاسيك همان حقوق لاهه مي‌باشد مهمترين اين حقوق كنوانسيون‌هاي 1907 و 1909
لاهه است. كنوانسيون چهارم لاهه 1907 به حضور روزنامه نگاران در جنگ اشاره مي كند.

[4] . فرهنگ حقوق بين‌الملل مخاحيمات مسلّحانه، وري پيترو، ترجمۀ دكتر سيامك كرم زاده/ كتايون حسين نژاد، نشر سر سهم (به سفارش دبيرخانه كمتيۀ ملي حقوق بشر دوستانه)، 1383، ص 73.

[5] . دكتر جمشيد ممتاز، «حمايت از روزنامه نگاران در زمان جنگ توسط حقوق بشر دوستانۀ بين‌المللي»، مجله پژوهش حقوق و سياست (ويژه نامه)، پاييز 1384، ص 14.

[6] . حقوق ژنو شامل كنوانسيون‌هاي چهارگانه 1949 ژنو و دو پروتكل الحاقي 1977 به آنها مي‌باشد.