سهم نا چیز و تاسف انگیز ایران در صنعت گردشگري با درآمدی 350 میلیارد دلاری !

[Borna66]

صنعت گردشگري و سهم ايران در جهان

گفته مي‌شود ايران جزو ده كشور اول جهان ازنظر پتانسيل جاذبه‌هاي گردشگري است درحالي كه درآمد آن به طور ميانگين در مقايسه با كشورهايي مانند تركيه، حدود 10 برابر و در مقايسه با كشورهاي اروپايي بيش از 50 برابر عقب مانده است.

در روند شتابان تحولات اقتصادي اجتماعي و فرهنگي، عنصر تفريح در زندگي روزانه جاي وسيعي را اشغال مي كند. فعاليت‌هاي اوقات فراغت به نحو بارزي موجب دگرگوني هاي بنيادي در زمينه‌هاي مادي، معنوي و هنري مي‌شوند. به طوري كه امروز تمدن جهان را تمدن اوقات فراغت نام نهاده‌اند. بدون توجه به تئوري تقسيم ساعات روز به شكل 8*3( 8 ساعت كار و 8 ساعت فراغت و 8 ساعت استراحت و خواب) به نظر مي‌رسد كه زيرفشار عوامل مختلف كه درحال دگرگون كردن شكل زندگي هستند فعاليت‌هاي تفريحي با آهنگي هرچه سريعتر در حال توسعه مي‌باشند زمينه تقاضا براي كالا و يا خدمات مربوط به فعاليت‌هاي تفريحي در متنوع ترين اشكال ود ملاحظه‌اي از زندگي اجتماعي امروز براي تطبيق با اين نيازها در حال دگرگوني بوده و يا به زودي تغيير واهد يافت هيچ مبالغه‌اي نشده است .



در نيمه دوم قرن بيستم برخي از كشورها در برنامه هاي عمراني خود سياستي را پيش گرفته‌اند كه در آن به مساله فراغت اولويت داده شده است و در برنامه ريزي‌ امروزي طرح‌هاي توسعه گردشگري در زمره هدف‌هاي اصلي به شمار مي‌روند. در كليه طرح‌هاي عمراني مساله فعاليت‌هاي تفريحي با آهنگي هرچه سريعتر در حال توسعه مي‌باشند. زمينه تقاضا براي كالا و يا خدمات مربوط به فعاليت‌هاي تفريحي در متنوع‌ترين اشكال خود روز به روز افزايش مي‌يابد . اگر اعلام شود كه بخش قابل ملاحظه‌اي از زندگي اجتماعي امروز براي تطبيق با اين يافت هيچ مبالغه‌اي نشده است.
در نيمه دوم قرن بيستم برخي از كشورها در برنامه‌هاي عمراني خود سياستي را پيش گرفته‌اند كه در آن به مساله فراغت اولويت داده شده است و در برنامه ريزي‌هاي امروزي طرح‌هاي توسعه گردشگري در زمره هدف‌هاي اصلي به شمار مي‌روند. در كليه طرح‌هاي جديد مطرح مي‌شود و امروزه طرحي وجود ندارد كه بتواند اهميت اين بخش از كار را در هر مقياسي از نظر دور بدارد.
اوقات فراغت كه معمولا با نظم زماني اوقات كار قطع مي شود به طور فزاينده‌اي در فاصله‌هاي زماني كاملا مشخص متمركز مي‌شوند كه عبارتند از پايان روز هفته تعطيلات نيم سال و پايان سال. عمر دوم يا طولاني شدن عمر انسان و بهبود شرايط مادي زندگي سالخوردگان را نيز بايد به اين اوقات اضافه كرد.
به موازات تحول نيازهاي بسيار متنوع در زمينه‌هايي چون توريسم، ورزش، هنر و غيره نشانه‌هايي در حال تكوين اند كه دال بر شكل گرفتن بنيادي‌ترين جنبه‌هاي زندگي مدرن امروزي حركت هاي انبوه آخر هفته‌ها و يا ايام تعطيل آشكار است.
بنابراين اتخاذ سياست‌ براي برنامه‌هاي زيربنايي و خدماتي آينده بايستي نسبت به پديده خانه بدوشي در صنعت گردشگري كه پايه‌هاي فكري در اين زمينه را دگرگون كرده است حساس و دقيق باشد.
اينكه قبلا محل و نوع و اهميت تاسيسات براي برآوردن نيازهاي آينده تعيين گردد روز به روز اهميت دو چندان مي‌يابد. فاصله زماني تكرار ايجاد اين نيازها بايستي برآورده شود به طوري كه در تناسب با آن، ابعاد تاسيسات و گروهي كه اين تاسيسات به آن تعلق دارند تعيين شوند: زيرا تاسيسات مربوط به هر فصل و دوره‌اي كه به تفريح اختصاص مي‌يابد نوع ويژه اي از نيازها را برآورده مي كند.
صنعت گردشگري را بايد يك نوع استراحت و فراغت به حساب آورد و آن را (خارج از مفهوم محدوده‌هاي مشخصي چون تعطيلات سالانه و گردش‌هاي روزانه) در يك شكل كلي مورد بررسي قرار دارد.


موضوع تفريحات را از نقطه نظر دوره‌اي بودن مي‌توان به اشكال زير تقسيم بندي نمود:

الف – تفريحات روزانه: كه اين مساله موضوع مسكن و رابطه طبيعي آن را با محيط زيست شهري پيرامون شهري در برمي گيرد.

ب- ايام فراغت آخر هفته: كه اين توريسم سطح اطراف شهري را همراه با سطوح ديگر واقع در حوزه‌هايي به فاصله زماني 2 تا 3 ساعت با وسيله نقليه را به خود اختصاص مي دهد. اين نوع توريسم بيشتر مراكز شهري نواحي پرتراكمي را كه در آنها درصد مسافرت‌هاي آخر هفته از اهميت نسبتا بيشتري برخوردار است، در برمي گيرد.

ج – توريسم سالانه: كه اين نوع توريسم در مناطقي كه منابع و استعدادهاي لازم جهت جذب گردشگران را براي زمان‌هاي نسبتا طولاني دارا مي باشند به شبكه زيربنايي پيشرفته‌ترين احتياج دارد .
بررسي عيني چهت حركت از تفريحات روزانه با حركتشان به دنبال يك جاذبه فوق‌العاده مشخص مي‌شوند و حال آنكه حركت‌هاي توريستي سالانه با مهاجرت‌هاي گروهي به سوي مناطقي كه وضع آب و هوا و محيط‌زيست آنها جهت زندگي در هواي آزاد دلپذير مي‌باشد، همراه است. بديهي است نبايد اين طور نتيجه‌گيري كرد كه تفاوت‌ قائل شدن خيلي صريح بين فعاليت‌هاي توريستي و تفريحي در دوره‌هاي مختلف آن يك كار اصلي و اساسي باشد. براي اكثريت توريست‌هاي جستجوي يك جاذبه فوق العاده ضرورتا گرايش به تنهايي جهت جبران شلوغي و تراكم‌هاي شهري نمي باشد بلكه به انتخاب ارجح آنها بستگي دارد و به عملكرد انواع مختلف فعاليت‌هايي كه در محيط مناسبي سازمان يافته و آنها را به حوزه‌هاي وسيعي از فعاليت‌هاي مادي، فرهنگي و اجتماعي راهري مي كند ارتباط دارد. اين كه زمان حركت انبوه جمعيت از شهرها در ماه‌هاي سه گانه تابستان نمايانگر دوره اي از تراكم شديد در زمينه هاي حمل و نقل، ارتباطات و استفاده از تاسيسات گردشگري مي‌باشد يك واقعيت منطقه در طول اين مدت و متروك ماندن تقريبي كليه شبكه زيربنايي توريستي در بقيه اوقات سال مي‌باشد. براي مقابله با پديده فصلي بودن فوق شيوه‌هاي متعددي اعمال شده ولي تمام اين شيوه‌ها به سختي توانسته‌اند در جهت بهبود اين حالت نقش چاره سازي داشته باشند.
مساله چاره جويي براي فصلي بودن توريسم تنها از ديدگاه طولاني‌تر كردن فصل جهانگردي نبايستي مورد توجه قرار گيرد؛ بلكه در جهت دستيابي به توزيع متعادلتر استعدادهاي توريستي‌ها طرفدار آنند كه قسمتي از مرخصي خود را در فصول غيرتوريستي استفاده نمايند. اين وضع البته برطبق استانداردهاي اجتماعي متغير مي‌باشد، لكن به جاذبه‌هاي جديد تفريحي نيز وابستگي پبدا مي كنند، (ورزش‌هاي زمستاني، گردش‌هاي برنامه‌ريزي شده، سفرهايي به منظور شكار و غيره.)
شناسايي دوره‌هاي مختلف فراغت هدفي به مراتب بالاتر از طولاني‌كردن فصل توريستي به شمار مي رود. در برآورد درست استعداد پذيرش مشتري بايستي نيازهاي گوناگون مربوط به انواع فعاليت‌ها نيز به حساب بيايد. بررسي‌هاي متعدد نشان داده است كه بين افزايش درآمدها و مزان حركت‌هاي توريستي از يكسو و امنيت مانع اصلي حركت‌هاي توريستي بيشتر خصلت مالي دارد. اولين مانع اصلي حركت‌هاي توريستي بيشتر خصلت مالي دارد تا حرفه‌اي و لذا توجه به افزايش قدرت خريد مردم از اهميت بيشتري برخوردار است.
نگاهي به جريان گذاران اوقات فراغت در عرصه جهانگردي و اقتصاد كلان آن در برخي از كشورها وسعت و عظمت تحولات جهانگردي و اقتصاد مربوط به آن را نشان مي دهد:

[Borna66]

1- تصوير جهاني مراودات اقتصادي صنعت گردشگري

1- برپايي آمارهاي مطمئن در سال 1993 مجموع درآمد ناشي از جابجايي مسافر در داخل و خارج كشورها بيش از 5/3 تريليون دلار آمريكا بود كه 98% آن در داخل كشورها و 8% آن در خارج كشورها ايجاد شده است در همين سال 550 ميليون مسافر (جهانگردي) به كشورهاي مختلف سفر كرده و حدود 350 ميليارد دلار درآمد ارزي ايجاد كرده اند.
2- آمارهاي مقايسه‌اي نشان مي دهند كه طي سالهاي 1950 تا 2007 شمار جهانگردان حدود 3000 درصد و درآمدناشي از جابجايي آنها بيش از 24 هزار درصد رشد داشته است.
3- پيش‌بيني مي‌شود در سال 2010 آمار جهانگردان به بيش از 900 ميليون نفر و درآمد ارزي ناشي از آن به بيش از 750 ميليارد دلار افزايش يابد.
4- مطابق آمار مقايسه‌اي در دهه آخر قرن بيستم سهم كشورهاي در حال توسعه از تعداد و درآمد جهانگردي جهاني 24 درصد است. نسبت درآمد ارزي جهانگردي اين كشورها نسبت به كل درآمد صادرات آنها 9% و نسبت درآمد اين كشورها به كل درآمد خدمات تجاري اين كشورها 31 درصد است.
5- آمار سال 1997 تعداد جهانگردان را 613 ميليون نفر و درآمد آن را 444ميليارد دلار نشان مي‌دهد.
6- آمارهاي سال 2007 تعداد گردشگران را بيش از 898 ميليون نفر نشان مي دهد.



2- تصوير ملي مراودات اقتصادي صنعت گردشگري (ايران) و مقايسه آن با برخي از كشورها
1- در سال 2007 سهم ايران 5/1 ميليون نفر در برابر 900 ميليون نفر (معادل 16/0%) و درآمد آن 2/1 ميليارد دلار (معادل 16/0%) در برابر 750 ميليارد دلار بوده است.
2- به طور متوسط سالانه 700 تا 900 هزار نفر به عننان گردشگر از كشور خارج شده‌اند، هزينه ارزي سالانه مسافران خروجي حدود 600 ميليون دلار برآورد شده است.
3- تراز تجارت صنعت جهانگردي ايران بيش از سيصد درصد منفي است. به عبارت ديگر كشور ما در اين بخش از تجارت جهاني ضرر فراوان و مداوم دارد . از يك سو از امكانات و جاذبه‌ها بهره برداري مناسب صورت نمي‌گيرد و از سوي ديگر جريان مسافر و ارز خروجي بيش از مسافر ورودي و درآمد ارزي صنعت گردشگري است.

مقايسه آماري تعداد و درآمد گردشگري طي سالهاي 1993 تا 1997 در برخي كشورها












مقايسه آماري تعداد و درآمد گردشگري برخي كشورها طي سالهاي 1998 و 2007

5- اين وضعيت نامتوازن در حالي رخ مي دهد كه گفته مي شود ايران جزو ده كشور اول جهان از نظر پتانسيل جاذبه‌هاي گردشگري است در حالي كه درآمد آن به طور ميانگين در قياس با كشورهاي مشابهي مانند تركيه، حدود 10 برابر عقب مانده و در مقياس با كشورهاي اروپايي بيش از 50 برابر عقب مانده است .
سند چشم انداز جمهوري اسلامي ايران براي سال 1404 شمسي (2025 ميلادي) تعداد توريست‌هاي وارده را برابر 20 ميليون كرده معادل 5/1 درصد گردشگران جهان در آن سال پيش‌بيني كرده است. برنامه هاي سوم و چهارم جمهوري اسلامي ايران كه در سال پاياني آن قرار داريم) احداث زيربناها و توسعه اقامتگاه‌ها و خدمات ميزباني و مهمانداري و هتلداري را بررسي‌ برنامه سوم در بخش گردگشريي كمتر از 50% اهداف تعيين شده را تحقق بخشيده است و برنامه چهارم نيز با وجود توسعه هتل، تخت به ويژه در زمينه تحقق ديگر زيربناهاي گردشگري (كمپ‌ها، اتوكاروان‌ها، اكوتوريسم، توريسم و روستايي و ...) توفيق چنداني نيافته است. در حوزه هاي مربوط به مناطق نمونه گردشگري كه تعداد آنها را در سالهاي اخير بيش از 500 مورد اعلام كرده‌اند هنوز يك مورد تجهيز شده گزارش نشده است. خدمات بين راهي گردشگري كه از كمبود هاي متعدد رنج مي‌برند به جز در موارد استثنايي غيراستاندارد و با كيفيت نازل است اين در حالي است كه تقريبا همه توان دستگاه‌هاي دولتي به ويژه سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري در جهت اعتلاي بخش گردشگري به كار گرفته مي‌شود كه البته از توان ملي در اين حوزه فاصله بسياري دارد .
حال سوال اين اصلي اين است:


الف) آيا با روند فعلي و فرايندهاي تعريف شده آن اهداف سند چشم‌انداز را قابل تحقق مي‌سازد؟ ب) موانع اصلي فرا راه تحقق سند چشم انداز از كدام است؟

به نظر مي‌رسد با روند فعلي و موانعي كه در ذيل به آنها اشاره مي‌شود دستيابي به اهداف كامل سند چشم‌انداز از غيرممكن است، مگر آنكه معجزه‌اي رخ دهد. بنابراين لازم است اقلا با رفع موانع و ايجاد شرايط اجرايي ممكن از طريق اقدامات زير به وقوع معجزه كمك كرد:


1-بازنگري در استراتژي‌هاي گردشگري

اتخاذ استراتژي‌هاي گردشگري قابل تحقق از طريق مطالعات آكادميك و مهندسي عميق در كليه وزه‌ها و زيرحوزه‌هاي گردشگري به منظور دستيابي به راه‌ها و روش‌هاي قابل تحقق سند چشم‌اندازكاري كه بدنه كارشناسي و مديريت مياني آن به تنهايي قادر به انجام آن نيست، در اين مسير توجه به تشكل هاي غيردولتي به ويژه اتحاديه‌ها و صفوف مربوط به بخش گردشگري نقش كليدي دارند.



2- اتخاذ سياست‌ فعال جهاني

عملياتي كردن استراتژي موثر سياسي با ماهيت تعامل صلح‌آميز جهاني به عنوان پشتيباني تحقق استرانژي‌هاي گردشگري كشور بدون سياسي كردن سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري



3- مذاكره با غرب

پيشگيري از فرآيندهاي احتمالي رويارويي با غرب به ويژه اروپا و امريكا به عنوان بازارهاي اصلي هدف گردشگري و كوشش براي رفع تحريم‌هاي اقتصادي و مبادله مقاوله هاي گردشگري انبوه در فرآيند مذاكره في مابين.

4- اصلاحات سياسي داخلي
تعميق اصلاحات سياسي داخلي در ادامه اصلاحات اقتصادي كلان كشور همراه با توسعه بخش خصوصي سالم و كاهش تصدي‌هاي امور گردشگري در نهادها و شركت‌هاي دولتي با تاكيد بر گسترش سياست عدم تمركز و توجه به واگذاري و واسپاري امور غيرحاكميتي به نهادهاي غيردولتي.
5- اصلاحات قانوني
توسعه اصلاحات قوانين عمومي كشور و اجرايي كردن قوانين توسعه گردشگري و رفع تعارضات آن با ديگر نهادهاي ديگر مرتبط
6- اصلاحات اداري و توسعه آموزش‌هاي لازم
انجام اصلاحات اداري به ويژه در قلمرو گردشگري از طريق عدم تمركز، توسعه آموزش‌هاي عمومي، حرفه‌اي، رسمي، دانشگاهي و حين خدمت كاركنان دولتي و شركت‌هاي خصوصي به منظور ايجاد تشكيلات كارآمد اداري همراه با رفع موانع نظام اداري و اجرايي كشور
7- ايجاد شرايط مناسب سرمايه گذاري
اصلاح و اجرايي كردن قوانين سرمايه گذاري خارجي و تامين شرايط توسعه سرمايه‌گذاري داخلي از طريق بهبود شرايط اجتماعي و توسعه بازارهاي مالي و ايجاد انگيزه‌هاي سودآور و قابل رقابت براي بخش خصوصي.
8- جلب مشاركت مردمي
توسعه و گسترش نهادهاي غيردولتي و جوامع محلي در كليه حوزه‌ها به ويژه در حوزه گردشگري و مشاركت دادن آنها در تصميم سازي و تصمي گيري هاي محلي و ملي از طريق قانون و موثر.
9- اطلاع رساني و تبليغات مناسب
توسعه شبكه‌هاي اطلاع رساني همراه با كاهش كنترل دولتي بر رسانه‌هاي عمومي، تخصصي، گسترش تبليغات به بازارهاي منطقه اي و جهاني مناسب و سودآور.
10- استانداردسازي كيفيت خدمات
استاندارسازي كيفيت انواع خدمات گردشگري از مرحله ساخت تا مرحله بهره‌برداري با نظارت دقيق.
برخي استنادات ضمن سخنراني
از آمارهاي سال 1386
واحد اقامتي و بين راهي شامل:
- 665 هتل با 29848 اتاق و 62445 تخت
- 177 هتل آپارتمان با 6051 اتاق و 27886 تخت
- 1502مهمان‌پذير با 27884اتاق و 75171 تخت
- 2069 واحدپذير با 27884 اتاق و 75171 تخت
- 2069 واحد پذيرايي ميان راهي
- 90 موزه فعال
برخي زيربناهاي لازم شامل
- 15000 شعبه بانك
- 61931 نفر نيروي انساني شاغل در بخش گردشگري
- اتوبوس بين شهري از تهران به 321 مقصد و 6 سرويس اتوبوس‌بين المللي
- 11 فرودگاه بين المللي و 26 فرودگاه داخلي
- شبكه مخابراتي گسترده (ثابت و همراه)
- شبكه جاده‌اي و ريلي و ترمينال‌هاي مسافري نسبتا مناسب
انواع NGOها شامل:
- 537 تشكل غيردولتي مرتبط با ميراث فرهنگي صنايع دستي و گردشگري نه چندان فعال
- 433 تشكل غيردولتي مرتبط با زيست محيطي نه چندان فعال
- 375 تشكل مرتبط با محيط زيست و طبيعت گردي نه چندان فعال كه تحت عناوين انجمن، جمعيت، جبهه، موسسه، گروه، كانون، جنبش، مراكز فرهنگي، بنياد، تشكل، شبكه، سازمان، اتحاديه براساس آيين نامه‌هاي داخلي و چارچوب قوانين موجود فعاليت مي كنند.
برخي آمارهاي اجتماعي شامل:
- 1200 راهنماي تور ثبت شده
- 2770 دفاتر خدماتي ومسافرتي (شركت و موسسه) كه بيش از 25% آنها را تعطيل مي‌باشند.
- 10 موسسه فعال در زمينه آموزش و تورگرداني اكوتوريسم
- 50 سايت و 180 وبلاگ و 18 نوع نشريات گردشگري
تشكل‌هاي مهم صنعت گردشگري شامل:
- انجمن صنفي دفاتر خدمات مسافرتي
- جمعيت‌ها و اتحاديه‌هاي مختلف هتلداران
- انجمن هتل – آپارتمان‌ها
- جامعه حمل و نقل هوايي و دفاتر خدمات مسافرتي
- مركز تور ايران (تورگردانان تورهاي عازم داخل و خارج )
- هيات نمايندگان خط هوايي

دانشگاه لندن 20 آپريل2008