علل بروز فرسايش سنگدان

بسياري از دامپزشكان مرتبأ از بروز فرسايش سنگدان، در گله هاي گوشتي و تخمگذار تجاري گزارش نموده اند،اين نوع عوارض در بسياري از كشورها امري طبيعي است زيرا اولاً شرايط محيطي به گونه اي است كه زمينه براي رشد قارچ ها مساعد است و ثانياً تركيبات غذايي وارداتي، اغلب آلوده به مايكوتوسكين هاست. متأسفانه تنها در تعداد كمي از تشخيص هاي كلينيكي از روش هاي آزمايشگاهي استفاده شده است بنابراين به اين عارضه توجه چنداني نمي شود مگر اينكه از نظر اقتصادي زيان بار گردد.

التهاب پيش معده نسبت به فرسودگي سنگدان شيوع كمتري دارد و اغلب همراه با بيماري مارك وابتلا به رئو ويروس ها مي باشد. قابل ذكر است كه در اين مقاله عنوان التهاب پيش معده، به تورم و بزرگي اين اندام اشاره مي كند. اين حالت به طور طبيعي در گله هاي گوشتي بروز مي كند و با التهاب، ات‍َساع و ضخيم شدن اين اندام همراه است كه منجر به كاهش سرعت عبور غذا از مجراي گوارشي مي گردد. همچنين احتمال پارگي، در اين اندام هنگام تخليه اندرونه در كشتارگاه بالا مي برد. بديهي است تراوش محتويات پيش معده به حفره ي بدن باعث آلودگي بدن پرنده شده، حتي ممكن است در كل لاشه ضبط گردد.

اين آلودگي ها باعث مي گردد كه سرعت خط در كشتارگاه ها به دليل صرف زمان جهت شست و شو و نظافت تجهيزات در محوطه كاهش يابد، هزينه بالا برود و ميزان بازده 10 درصد كاهش پيدا كند.

خصوصيات آناتوميكي و فيزيولوژيكي اندام ها:

پيش معده يا معده ي غده اي اندامي است كه اسيد كلريدريك و پپسين (آنزيمي جهت شكستن پروتئين ها) ترشح مي كنند و با توجه به كوچك بودن اين اندام، غذا نمي تواند مدت زيادي در آن بماند بنابراين هيچ نوع گوارشي صورت نمي گيرد.

سنگدان، اندامي كاملاً عضلاتي است كه مي توند فشار زيادي روي توده ي غذايي اعمال كند، اين فشار منجر به خرد شدن غذا _بدون ترشح هيچ گونه آنزيمي _ مي گردد. چين و چروك سطح سنگدان داراي لايه سختي از جنس كراتين است كه باعث شكستن فيزيكي غذا مي شود، اين لايه مانند سدي از لايه ي مخاطي سنگدان در مقابل اسيد كلريد ريك و پپسين محافظت مي كند.

دلايل فرسودگي سنگدان :

الف - مايكوتوكسين ها:

توسكين هاي T_2، مونواستي كسي سيرپنول (mas) و دي استوكسي سيرپنوبل(das)، سه نوع مايكوتوسكين از گروه تريكوتسين مي باشند كه مي توانند باعث فرسودگي سنگدان، جراحات دهاني و خون ريزي در روده ي پرنده شوند. همچنين اوسپرين نيز نوعي مايكونت.كسين است كه مي تواند اين جراحات را توليد كند.

توكسين هاي T_2 و Das به عنوان سوزاننده ترين اعضاي اين خانواده شناخته شده اند و احتمالاً به اين دليل باعث فرسودگي سنگدان و سوختن سلولهاي ديواره ي آن مي شود. بيشترين اثر سوزانندگي در دهان پرنده (زبان، نوك و كام) است تا تا ديگر مجاري گوارشي. به دليل وجود بزاق در دهان اتصال اين مايوتوكسن ها به ديواره ي دهان آسان تر است، كه نهايتاً منجر به تجزيه يپروتوپلاسم سلولي اين قسمت مي شود. مكانيزم ديگري كه به نظر ميرسد مايكوتوكسين ها از آن استفاده مي كنند اين است كه پس از جذب در روده وارد جريان خون شده و سپس به بزاق ميرسند و موجب جراحات در دهان و احتمالاً در سنگدان مي شود.

سولفات مس

به دليل ارزاني از اين ماده در جيره ي غذايي طيور به ميزان 500 گرم در تن جهت جلوگيري از رشد عوامل قارچي شديد اشد، ميزان استفاده از اين ماده تا سقف 1 كيلوگرم در تن قابل افزايش است. استفاده بيش از سقف فوق الذكر در جيره ي غذايي باعث مسموميت و فرسودگي سنگدان در گله هاي گوشتي مي گردد. هنگام استفاده از اين ماده در جيره بايد بسيار دقَت كرد تا اثر مثبت آن را تجربه كنيد و از استفاده ي بيش از حد مجاز آن، اجتناب نمود.

آمين هاي با منشأ دامي:

اين مواد فرآورده هاي جانبي ناشي از تجزيه ي اسيدهاي آمينه اي است كه در تركيبات غذايي كه منشأ دامي دارند، يافت مي شود. مهمترين تركيبات اين گروه شامل؛ تريپنامين، هيستامين، پوترسين، آگماتين، تيرامين، كادامين و غين آلانين است.

در بين باكتري ها؛ استرپتوكوكوس، سالمونلا، شيگلا، لاكتوباسيلوس، اشرشياكلي و كلستريديوم مي توانند اسيد آمينه اي؛ مانند هيستيدين را به هيستامين تبديل كند. ماده اي ك به شدت باعث كاهش بازده در گله هاي گوشتي مي گردد. هيستامين با تحريك گيرنده هاي مستقر در غدد پيش معده باعث افزايش ترشح اسيد كلريدريك و فرسودگي سطح سنگدان مي گردد. موارد متعددي از بزرگي پيش معده و پر كاري غدد آن در كشور آمريكا مشاهده شده است كه به دليل حضور آمين ها در جيره ونهايتاً كاهش بازده ي مرغداري همراه بوده است. قابل ذكر است گزارش هاي ديگري نيز در مورد فرسودگي سنگدان به ثبت رسيده است كه آمين هاي فوق الذكر نيز در تمامي اين موارد حضور داشته اند.

گيزروسين در پودر ماهي:

پودر ماهي هميشه به عنوان يكي از عوامل فرسودگي سنگدان در نظر گرفته شده است. جراحاتي كه مشاهده شده است از ترك هاي سطحي تا ساييدگي مفرط و خونريزي و نهايتاً نابودي و فساد كامل اندام كه به آن اصطلاحاً «استخراج سياه» مي گويند، متغير است.

زماني كه پودر ماهي استفاده شده در جيره بطور كامل فرآيند نشده باشد، از تركيب هيستدين يا هيستامين با ليزيس در گرما، ماده اي به نام گيزروسين پديد مي آيد.

گيزروسين جزء آمين هاي با منشأ دامي نيست اما از نظر تحريك پيش معده به ترشح اسيد كلريدريك نسبت به هيستامين 10 بار قوي تر است. اين ماده در ايجاد فرسودگي سنگدان 300 مرتبه قوي تر از هيستامين است. با استفاده از آزمايش كروماتوگرافي مايع مي توان غلظت گيزروسين موجود در پودر ماهي و كل جيره را اندازه گرفت. حداكثر مجاز اين ماده در جيره ي جوجه هاي گوشتي برابر با 4/0 Ppm است. البته توصيه مي شود در شرايط عملي چنانچه از كيفيت پودر ماهي مورد استفاده اطمينان كافي نداريد، فقط به ميزان 2 درصد از آن در تركيب جيره استفاده كنيد.

مواردي موجود است كه از تعاملات بين گيزروسين و مايكوتوكسين ها گزارش شده است.

طبق اين گزارش ها اگر جبره ي غذايي شديداً به عوامل مايكوپلاسمايي آلوده باشد، گيزروسين ميتواند به سم مهلكي براي پرنده تبديل شود.

كمبود ويتامين B6:

در جيره هاي آماده ي طيور، كمبود ويتامين B6 به ندرت اتفاق مي افتد اما در شرايط آزمايشگاهي مشخص شده است كه كمبود اين ماده مي توانند باعث فرسودگي سنگدان پرنده گردد. چنانچه در سنگدان جوجه هاي گوشتي كه دچار فقر ويتامين B6 مي باشند، جراحاتي مشاهده شود، خوراندن مقادير افي B6 تا حد زيادي باعث التيام جراحات مذكور مي گردد.

آدنو ويروس:

تعدادي از محققان ژاپني اخيراً اعلام كردند بين فرسودگي سنگدان و اين دسته از ويروسها رابطه اي يافته اند. مطالعه در 18 كشتارگاه، بروز فرسودگي سنگدان به دليل ويروس فوق بود. پالوژي بافتي، ايمني شناسي شيميايي و جداسازي مستقيم ويروس از سنگدان، وجود ويروس تأييد شد. در اين تحقيق، آدنو ويروس گروه 1 در سلول هاي پوششي سنگدان مشاهده شد.

ساير عوامل:

عوامل متعدد ديگري نيز، در فرسودگي سنگدان نقش دارندكه اين عوامل درشرايط مرغداري هاي صنعتي امروز كمرنگ شده اند. عواملي چون؛ گرسنگي پرنده، كمبود آمينو اسيدهاي گوگرد و وجود تركيبات چهارتايي آمونيوم در آب آشاميدني.

سويه هاي بافتي و عصبي نيوكاسل نيز مي توانند باعث خونريزي در سنگدان پرنده شوند.