فلج مغزی ضایعه غیرپیشرونده مغزی است که در زمان زایمان یا اوایل دوره نوزادی ایجاد و باعث اختلال رشد مغزی می شود. اختلال حرکتی ناشی از این ضایعه در سال های اولیه زندگی ظاهر می شود و معمولا با گذشت زمان بدتر نمی شود...

این بیماری در شرایط نقصان تکامل یا آسیب به مناطق حرکتی مغز به وجود می آید که در نتیجه آن این نواحی قادر به کنترل حرکتی و وضعیت قرارگیری بدنی فرد نیستند. با توجه به آسیب مناطقی از مغز که مسوول کنترل عضله و بازتاب های نخاعی هستند، در کودکان مبتلا به آن توانایی حرکتی و حفظ تعادل محدود خواهد شد. در گذشته بیماران مبتلا به فلج مغزی اجازه شرکت در هیچ نوع فعالیت ورزشی ای را نداشتند ولی امروزه شرکت در برنامه های هدفمند ورزشی در بهبود و افزایش کارایی آنها ضرورت دارد.

فلج مغزی در کشورهای توسعه یافته از شایع ترین ناتوانی های فیزیکی است و در هر ۵/۱ تا ۵ تولد از هر هزار تولد زنده، رخ می دهد. عوامل متعددی در دوران بارداری (دوقلویی، تاخیر رشد جنین، کنده شدن جفت و...)، حین زایمان و پس از زایمان در ابتلای کودک به این عارضه موثر است و شایع ترین علت شناخته شده آن نارس بودن نوزاد و وزن پایین هنگام تولد است.

پاسخ بدن این بیماران به تمرین های ورزشی به علت گرفتگی عضلانی، ناتوانی یا محدودیت حرکتی، بیش ازحد طبیعی است. در شرایط یکسان و در مقایسه با افراد سالم، افزایش ضربان قلب، تعداد تنفس، فشارخون و لاکتات خون بیماران دچار فلج مغزی بیشتر و ظرفیت عملکردی ورزشی شان

۵۰ درصد کمتر است. معمولا خستگی و استرس آثار منفی و بازدارنده در ورزش مبتلایان دارند.

فلج مغزی، یک وضعیت ثابت یا بیماری دائمی است. کودکان فلج مغزی تا پایان عمرشان با این وضعیت زندگی می کنند. هرچند تمام این کودکان بزرگ می شوند و می آموزند با گسترش یافتن و مداخله کاردرمانی می توانند تاثیر ناتوانی شان را روی انجام کارهای روزمره کاهش دهند.

● تاثیر ورزش بر بیماران فلج مغزی

با وجود ناتوانی حرکتی در بیماران مبتلا، دلیلی وجود ندارد که از تمرین های ورزشی منظم سود نبرند، ولی لازم است قبل از شروع ورزش، حتما تحت معاینه های پزشکی کامل قرار بگیرند زیرا به علت مدت های طولانی بی تحرکی، مستعد ابتلا به بیماری عروق کرونر قلبی هستند بنابراین لازم است قبل از شروع فعالیت، تست ورزش برایشان انجام و ظرفیت ریوی شان ارزیابی و به سطح توانایی حرکتی و محدودیت های آنها توجه شود. از طرفی پزشک باید تاثیر داروهای مصرفی را بررسی و آثار و عوارض آنها را حین فعالیت ورزشی ارزیابی و در صورت نیاز تنظیم کند.

حدود ۶۰ درصد بیماران مبتلا به فلج مغزی، مستعد تشنج هستند و به همین دلیل داروهای ضدتشنج مانند «فنوباربیتال»، «فنی توئین» و «کاربامازپین» مصرف می کنند اما به دلیل آثار تضعیف کننده مغزی این داروها، توصیه می شود اگر بیماری تمایل به انجام فعالیت های ورزشی دارد، پس از انجام تست ورزش و ارزیابی وضعیت بدنی مصرف داروها به وسیله پزشک معالج بازنگری می شود و اگر سابقه تشنج وجود دارد با نظر پزشک حین ورزش «کاربامازپین» را به علت حداقل عوارض مصرف کند. مصرف داروهای ضداسپاسم و شل کننده عضلات نیز باعث کاهش توان عضلات بیمار می شود و تاثیر منفی در عملکرد وی حین فعالیت های ورزشی دارد. این داروها ممکن است باعث بروز عوارضی مانند گیجی و بی حالی شوند بنابراین پزشک معالج گاهی کاهش میزان دارو را بنا به ضرورت کاهش می دهد. فعالیت ورزشی در بیماران مبتلا به فلج مغزی باعث افزایش ظرفیت قلبی، تنفسی و استقامت، قدرت و کاهش گرفتگی عضلات و افزایش دامنه حرکت های مفصلی می شود. علاوه بر این، از بدشکلی و تغییرشکل اندام و بروز بیماری قلبی (ناشی از بی حرکتی طولانی مدت) پیشگیری خواهد کرد.

● برنامه ریزی ورزشی

بیماران از تمرین های متعادل و منظم تقویت عضلات با انعطاف پذیری و تمرین های هوازی و استقامتی بهره می برند بنابراین برنامه براساس علایق فردی، شرایط و شدت بیماری و اهداف شخصی تنظیم می شود. برنامه ورزشی باید به گونه ای باشد تا حد ممکن فرد در انجام کارهای خود مستقل باشد و روند تمرین های ورزشی تدریجی و با پیشرفتی آرام باشد.

● گرم کردن اولیه

قبل از شروع فعالیت ورزشی باید ۵ ۲ دقیقه وقت صرف گرم کردن عضلات و مفاصل شود. فعالیت های ملایم مانند پیاده روی نرم و آهسته یا آهسته چرخاندن چرخ ویلچر. صرف ۵ ۲ دقیقه زمان برای انجام حرکت های کششی ای که عضلات و مفاصل را درگیر می کنند، از توصیه های های اولیه است. با پایان یافتن ورزش، ۵ دقیقه یا بیشتر باید صرف سردکردن شود تا زمانی که احساس شود دمای بدن و ضربان نبض به حالت قبل بازگشته است. مثلا ۵ ۳ دقیقه پیاده روی آرام یا چرخاندن آهسته ویلچر. در مرحله سردکردن نیز صرف ۵ ۲ دقیقه برای انجام حرکت های کششی که عضلات و مفاصل را درگیر می کنند، توصیه می شود.

● ۷ نکته مهم

بیماران مبتلا به فلج مغزی دچار اختلال های شناختی، بینایی و شنوایی هستند بنابراین لازم است نحوه ارتباط مربی و بیمار براساس محدودیت های فوق تنظیم و برای ایجاد ارتباط از روش های کلامی، نوشتاری یا تصویری استفاده شود.

معمولا این بیماران نیازهای خاصی دارند که در مشاوره باید به آنها توجه شود.

شروع تمرین های ورزشی باید تدریجی و آرام باشد.

اگر برای انجام فعالیت ورزشی استفاده از دستگاه های ورزشی توصیه می شود، باید در زمان استفاده از آنها دست ها یا پاهای بیمار کاملا به دستگاه متصل و بسته شود.

در صورت استفاده از تردمیل، باید توجه داشت این وسیله به میله های کناری مجهز است تا بیمار هنگام فعالیت ، با گرفتن از آنها و حفظ تعادل، از خود محافظت کند.

اگر بیمار روی ویلچر می نشیند، هنگام انجام فعالیت های ورزشی، پوشیدن دستکش برایش ضروری است.

وجود یک نفر به عنوان مراقب و ناظر هنگام ورزش کردن بیمار الزامی است.



دکتر احمد باقری مقدم
متخصص پزشکی ورزشی
روزنامه سلامت