راه های تشویق برای مطالعه

راه های ترویج فرهنگ مطالعه داشتن علم و آگاهی به خود و محیط اطراف خویش از ویژگی های مهم انسانی است که او را از سایر موجودات اطراف خویش جدا می کند. تا آنجا که خود را در میان آنها غریبه و بیگانه می یابد. اهمیت این صفت به حدی است که بسیاری از انسان شناسان او را موجودی «جست وجوگر» تعریف کرده اند.

از منظر فلسفی «حقیقت جویی» را با خمیر و سرشت انسان عجین دانسته اند یعنی او را فطرتاً حقیقت جو می دانند. روانشناسان جدید این حس را در نیاز بنیادی تر و عمیق تر «خودشکوفایی» می بینند که انسان با به فعلیت درآوردن استعدادهای بالقوه خود، دامنه هستی و وجود خویش را می گستراند و وسیع تر می کند. ذهن خلاق بشر از زمان های دور همواره در پی این بوده است که پاسخی برای پرسش های خود بیابد، ناشناخته ها را مورد شناسایی قرار دهد و بنیان های زندگی فردی و اجتماعی خود را بر یافته های علمی هموار سازد.

به همین دلیل روحیه پژوهش، مطالعه و کنکاش علمی در زمینه های مختلف با انسان آمیخته بوده و با پیشرفت و تکامل حیات اجتماعی و گسترش علوم و فنون عجین شده است .

شناخت ویژگی ها، توانایی ها، نیازها و علاقه های کودکان و نوجوانان، این وظیفه را متوجه مربیان، والدین، هنرمندان و کتابداران می کند تا بکوشند آنچه در توان دارند در خدمت فراهم کردن شرایط مساعدی قرار دهند که فرایند رشد کودکان و نوجوانان را تسهیل کند. شکی نیست که یکی از مهم ترین این شرایط، ایجاد عادت هایی است که کودک نوجوان را به سمت شناخت و آگاهی هدایت کند. ایجاد عادت به مطالعه، یکی از عادت های پسندیده است. او نیازمند این است که خود را بهتر بشناسد، به قابلیت خود پی ببرد، دایره شناخت خود را از محیط بالا ببرد و با روابط انسانی بهتر آشنا شود. پس تلاش برای ایجاد عادت به مطالعه باید از اولویت های کارگزاران فرهنگی باشد. اما نقطه آغاز مطالعه کجاست؟

الف) خانواده


خانواده کوچک ترین واحد اجتماعی است که هم در بودن و هم در شدن کودکان نقش اساسی دارد و همه فعالیت های تربیتی از خانواده شروع می شود .

محیط و شرایط خانواده و روش تربیتی و آموزش والدین نقش بسزایی در انس کودک با کتاب دارد. کودکی که با کتاب آشنا می شود برای همیشه از همنشینی و دوستی با کتاب لذت خواهد برد. کودک تخیلات شیرین و بلندپروازانه خود را با مطالب و قصه های درون کتاب پیوند می دهد و ناخودآگاه روح و روان کودکانه خود را تغذیه می کند. در واقع کتاب هم به کسب اطلاعات از دنیای پیرامون کودک منجر می شود و وی را به تجزیه و تحلیل مسائل وامی دارد و هم در رشد و شخصیت و تکامل روحی و روانی او تأثیر بسزایی دارد.نقش خانواده در ایجاد عادت به مطالعه از گهواره آغاز می شود و لالایی ها اولین پیونددهنده کودک با ادبیات به شمار می آید. این اشعار ساده که گاهی حتی کلام آن با کودک هیچ رابطه ای ندارد هم احساس امنیت را به او انتقال می دهد و هم زمینه ساز اولین ارتباط های انسانی است

قصه گویی می تواند وسیله ای برای خلق لحظات لذت بخش باشد و هم کودک را در بخشی از میراث ادبی سرزمینش سهیم کند. داستان خوانی یکی دیگر از روش هایی است که کودکان را قبل از ورود به مدرسه با خواندن تصاویر آشنا می کند و سبب ایجاد تجربه های مشترک بین آنها و بزرگسالان می شود که یکی از مهم ترین تبعات اجتماعی آن نزدیک کردن اعضای خانواده به یکدیگر است. بردن کودکان به نمایشگاه ها و فروشگاه های کتاب را نیز می توان در دستور کار قرار داد تا کودکان فرصت یابند در میان کتاب های متنوع سیر کنند. همچنین بردن وعضو کردن کودکان در کتابخانه های عمومی نیز می تواند به روند رشد مطالعه در کودکان کمک کند .عادت به مطالعه یک امر اکتسابی است و کودک این را از والدین خود می آموزد.
بی شک در خانواده هایی که پدر و مادر اهل کتاب و مطالعه اند، فرزندان نیز افرادی علاقه مند به مطالعه بار خواهند آمد، ولی در خانواده هایی که هیچ توجهی به کتاب نمی شود، نباید انتظار داشت که فرزندان اهل مطالعه و کتاب باشند.

ب) مدرسه

مدرسه دومین جایگاه تربیتی انسان است که کودک اصول و قواعد خواندن و نوشتن را فرامی گیرد و می آموزد که بدون کمک والدین و معلمان خود مطالب کتاب را بخواند و بفهمد. کودک به دلیل همین تحول بزرگی که در خود احساس می کند، اشتیاق فراوانی به مطالعه دارد و هر لحظه می خواهد بیشتر با دنیای پر رمز و راز درون کتاب ها آشنا شود. برای بسیاری از کودکان، مدرسه اولین مکانی است که آنها را با خواندن و مواد مکتوب آشنا می کند، زیرا یا به دلیل بی سوادی پدران و مادران و یا به سبب عدم عادت به مطالعه آنان، کودکان فرصت تجربه های مفید خواندن در خانواده ها را نمی یابند. لذا مهم ترین وظیفه مدرسه طراحی و پیاده کردن برنامه های آموزشی و پرورشی مدونی است که متناسب با هر مقطع سنی و هر پایه درسی کسب شده، به دنبال کردن علایق خود در کتاب های غیردرسی تشویق کند. شکل گیری عادت به مطالعه در مدرسه و گسترش آن به نگاه نظام آموزشی به مقوله آموزش و پرورش بستگی دارد.

نظام آموزش و پرورش در کشورهای جنوب و از جمله ( تا حدودی) کشور ما، نظامی غیر پویا و تک محور است. نظام تک محور، نظامی است که براساس یک کتاب و یک جزوه درسی شکل می گیرد و معلم و دانش آموز خود را از هرگونه مراجعه به دیگر منابع اطلاعاتی بی نیاز می داند.نظامی که ساختار متون درسی آن درون زا نیست و همین باعث می شود که دانش آموز از خواندن آن احساس لذت نکند و از ادامه راه باز ماند.در این نظام نگاه دانش آموز و حتی دانشجو از خواندن رفع تکلیف است، به بیان دیگر در نظام مدارس نگرش به کتاب و مراجعه به آن با انگیزه «وظیفه مندی» انجام می شود. در چنین نظامی که اصولاً خواندن فراتر از کتاب های درسی نه توصیه شده و نه راهکارهای آن پیش بینی شده، لذا نهادی به نام کتابخانه آموزشگاهی و شخصی چون کتابدار که مسؤولیت اداره برنامه های خواندن را در مدرسه به عهده دارد شکل نمی گیرد.

بدین ترتیب هرگاه هم شالوده خواندن قبلاً در خانواده شکل گرفته باشد، خواندن تداوم نمی یابد. به دلیل عدم پویایی نظام آموزشی، موانع جدی هم بر سر راه این تداوم خواندن ایجاد می شود؛ زیرا در چنین نظامی معلم و دانش آموز بی نیاز از منابع گسترده علوم و معارف بشری هستند، اما در شرایطی که نظام آموزشی دانش آموز محور باشد و کتاب درسی نقطه شروع فعالیت آموزشی معلم و دانش آموز تلقی شود و هیچ فعالیت آموزشی و پرورشی بدون بهره گیری از سایر منابع دانش بشری امکان پذیر نباشد و به جای روش های مکانیکی متکی بر حافظه از روش های بینشی مبتنی بر تجزیه و تحلیل استفاده شود و ملاک ارزشیابی، پیشرفت های فردی دانش آموز باشد، آنگاه کتابخانه با رسالت بارور کردن روند آموزش پا به عرصه وجود می گذارد.

در آن صورت کتابخانه «قلب آموزش و پرورش» تلقی می شود و همه فعالیت های جاری و ساری آتی یک مدرسه در کتابخانه آن سازماندهی می شود و کتابدار و معلم به طور مشترک برنامه های آموزشی و پرورشی را با اتکا به منابع موجود ترتیب می دهند. به این ترتیب است که «کتابخانه مدرسه، دستگاه حرارت مرکزی و روح مدرسه می شود».

در این نظام، یادگیری، مبتنی بر منابع اطلاعاتی واقعی است، یادگیری دو سویه و مکمل است، یادگیری مبتنی بر فناوری های جدید و روزآمد است و یادگیری مشارکتی است. یادگیری مشارکتی بدین معناست که دانش آموزان به طور مستقیم و با همدیگر و همراه معلمان و کتابداران در پژوهش، یادگیری، مهارت های آموزشی، طراحی و تجدیدنظر دوره های آموزشی همکاری و مساعدت می کنند. یادگیری مشارکتی، یک روش سودمند است؛ زیرا برنامه ریزی می کند که چگونه دانش تولید و خلق شده و چگونه رشد و نمو پیدا می کند.

ج) کتابخانه های عمومی

از نظر ایفلا (مؤسسه بین المللی انجمن ها و مؤسسات کتابداری)، کتابخانه عمومی، پدیده گسترده جهانی است و در جوامع و فرهنگ های مختلف و در مراحل متفاوت توسعه یافت می شود. این کتابخانه ها دسترسی به دانش و اطلاعات و آثار خیالی را از طریق گروه وسیعی از منابع و خدمات فراهم می کنند و برای همه افراد بدون توجه به نژاد، ملیت، سن، جنس، مذهب، زبان، وضعیت جسمی و معیشتی و غیره در دسترس هستند و اهدافی چون حمایت از آموزش رسمی و غیررسمی، اطلاع رسانی و پرورش رشد فردی را برعهده دارند. کتابخانه های عمومی از طریق خدمات ویژه خود، مطالعه در جوامع را تشویق و ترغیب می کنند و در واقع افراد بیگانه با کتاب را به افرادی کتابخوان تبدیل می کنند. جوامع به لحاظ جمعیتی دارای افرادی با نیازهای مختلف هستند، عدالت ایجاب می کند که همه افراد در همه سنین (کودک، نوجوان، جوان، بزرگسال) و در شرایط جسمی و ذهنی مختلف (مانند معلولین) و همچنین گروه های قومی، نژادی، زبانی و... به منابع اطلاعاتی دسترسی داشته باشد.

کتابخانه های عمومی سابقه درازمدتی در خدمت به کودکان دارند و در برآوردن نیازهای مطالعه ای کودکان با نیروهای موجود در خانواده ها و مدارس متحد شده و همراه با آنها به صورت یکی از قسمت های مهم جامعه درآمده اند. کتابخانه های عمومی با فراهم کردن گروه وسیعی از مواد و فعالیت ها، فرصت هایی برای کودکان فراهم می آورند تا لذت خواندن و هیجان ناشی از کشف دانش و آثار تخیلی را تجربه کنند. کودکان و والدین آنها باید یاد بگیرند که چگونه بهترین استفاده از کتابخانه کرده و چگونه مسؤولیت ویژه ای برای حمایت از فرایند یادگیری برای خواندن داشته باشند.در فرانسه کتابخانه های عمومی در مناطق مختلف با مؤسسه های بهداشتی برای رفع نیازهای این کتابخانه به والدین کمک می کنند تا از اوایل تولد تا 3 سالگی بلند خواندن را برای بچه ها تشویق کنند و آنها را به بازدید از کتابخانه های عمومی ترغیب کنند.

گروه دیگری که کتابخانه های عمومی موظف به خدمات رسانی به آنها هستند، زندانیان می باشند. ماده 40 قوانین استاندارد سازمان ملل درباره چگونگی رفتار با زندانیان در خصوص ضرورت تأمین کتابخانه برای زندانیان صراحت دارد:«زندان ها موظف اند برای زندانیان، از هر نسخ و رده ای که باشند، کتابخانه ای تدارک ببینند که حاوی مجموعه ای مناسب از کتاب های سرگرم کننده و آموزشی باشند، و زندانیان را تشویق کنند که از آن به طور کامل استفاده نمایند».براین اساس، زندانیان نیز مانند دیگر شهروندان حق دسترسی به اطلاعات و در نتیجه دسترسی به تمام تسهیلات کتابخانه ای را دارند و این وظیفه برعهده کتابخانه های زندان و کتابخانه های عمومی است.

علاوه بر کودکان و زندانیان، اقشار دیگر جامعه مانند نوجوانان و جوانان، نوسوادان، مناطق دوردست (استفاده از کتابخانه های سیار)، معلولان (شنوایی، بینایی، کلامی، جسمی، ذهنی و فکری)، سالمندان (سالمندان خانه های مسکونی، آسایشگاه های سالمندان، زمینگیران و خانه نشینان) بیماران بیمارستان ها و مراکز درمانی (بیماران بیمارستان، آسایشگاه ها و مراکز درمانی معلولان و جانبازان جنگ تحمیلی)، مراکز بازپروری و ترک اعتیاد باید در معرض خدمات و تسهیلات کتابخانه های عمومی قرار گیرند.

بی شک هر رسانه ای دریچه ای جدید به روی انسان باز و امکان دستیابی و دسترسی به اطلاعات را گسترده تر می کند، در شرایطی که بین رسانه ها و محمل های اطلاعاتی مختلف هماهنگی وجود نداشته باشد هر رسانه ممکن است سبب به انزوا کشیدن و طرد سایر رسانه های قبل از خود شود و این مطلوب نیست، زیرا انسان به همه این پنجره ها و چشم اندازه های آنها نیاز دارد و هرکدام از آنها رسالت خاص خودشان را دارند.امروزه با پیدایش رسانه های جدید مانند رادیو، تلویزیون، سینما، اینترنت و... اقبال کودکان و حتی بزرگسالان به سمت کتاب و کتابخوانی کم شده و این از زاویه دید کتابداران، آموزگاران و والدین نگران کننده است.البته این امری طبیعی است و در ذات خود نمی تواند نگران کننده باشد. مهم این است که در برنامه استفاده کودک از این رسانه ها تعادل برقرار شود. برنامه ریزی صحیح در تلویزیون (به سبب جذابیت بیشتر) سبب می شود که کودکان به مطالعه روی آورند

چه بسا مشاهده شاهکارهای ادبی کودکان و نوجوانان در قالب فیلم های زنده و کارتونی سبب می شود که کودکان نسبت به خود آثار کنجکاو شوند و به خواندن آنها روی بیاورند.

خوانده شدن یک متن ادبی در یک برنامه رادیویی از طرف خواننده ای ماهر، لذت خوب و درست خواندن را با کودکان سهیم می شود لذتی که آنها دوست دارند خود آن را نیز تجربه کنند. در یک جمع بندی کلی باید گفت که همه رسانه ها اعم از چاپی (کتاب، روزنامه، مجله) و صوتی و تصویری (سینما، رادیو، تلویزیون و...) اگر در یک هماهنگی کامل عمل کنند مانعی برای خواندن و مطالعه نیستند بلکه گزیده خواندن، خوب و بهتر خواندن و عمیق خواندن را برای افراد
بویژه کودکان به ارمغان می آورند و این هرچند ممکن است سبب کاهش خواندن از نظر کمی شود، ولی به طور قطع از نظر کیفی سبب رشد و اعتلای سطح مطالعه خواهد شد.

در آخر باید یادآوری کرد که برای شکل گیری عادت به مطالعه در کودکان باید نهادهای مختلفی مانند خانواده، مدرسه، کتابخانه های عمومی و سایر رسانه های جمعی هم سو و هم هدف به این سمت و سو حرکت کنند، حرکتی که زنجیروار باشد، در این صورت است که افرادی پویا و جامعه ای زنده و بالنده خواهیم داشت.

راه هاي ايجاد مطالعه در كودكان

لزوم ترجمه به روانشناسي كودك
روانشناسي كودك به مطالعه رشد ذهني مي پردازد. به عبارت ديگر ، روانشناسي كودك با تطور رفتارهايي كه متضمن خود آگاهي هستند از بدو تولد تا مرحله گذار ، كه نوجواني ناميده مي شود و طي آن فرد به جا معه بزرگسالان قدم مي گذارد سرو كار دارد. ( پياژه)
( وايتهد whitehead) در كتاب هدفهاي تربيت مي گويد « كودك ، همچون يك سيستم مولد است اگر به او غذا بدهيم ، او آن را به انرژي تبديل مي كند. اگر هم غذا بدهيم و هم چراغي را جلو چشمش روشن كنيم و صدايي نيز تو ليد كنيم او انرژي را به شكل رفتار ظاهر خواهد ساخت. بنا بر اين ما مي توانيم از كودك به صورت يك سيستم انرژي سخن بگوئيم كه مواد خام آن عبارتند از غذا و تحريك، و رفتار يكي از توليدات آن است.
از جمله همكاري هاي بسيار مهمي كه والدين و معلمان مي توانند در ارتباط با رشد و تكامل كودك انجام بدهند اين است كه او را در استفاده از انرژي خود در راهاي سازنده فردي و اجتماعي كمك كنند ، كودك به صورت يك سيستم دائما مي كوشد به ثبات كنشي در تغيير محيطش دست يابد. كود ك جوياي تحريك است. به عنوان يك موجود زنده به هر چيزي كه در اطرافش قرار دارد حساس است . او به طور طبيعي براي ديدن، شنيدن، لمس كردن، چشيدن و بوئيدن مجهز است.

او به وسيله اين ابزارهاي طبيعي با دنيايي كه در آن زندگي مي كند آشنا مي شود. لكن او تنها به اين دنيا اجازه نمي دهد كه وارد وجود او شود بلكه او آنرا جستجو مي كند. كود ك منتظر نمي شود كه چيزي مستقيما در معرض ديد يا جلو چشم او قرار بگيرد بلكه سرش را اين طرف وآن طرف مي گرداند تا اين چيز و آن چيز را ببيند. كودك بيشتر اوقات بيداري خود را در كشف بصري اشخاص و اشياي اطرافش صرف مي كند .
چون كودك دائما در حال كنكاش و جستجو است، بنابر اين آمادگي دارد كه با هر چيز و هر كس آشنا شود... كود ك تنها جوينده تحريك نيست بلكه مي خواهد آن را طولاني هم بكند مگر اينكه موجب ناراحتي و درد او شود. اگر چه دقت كودك كوتاه مدت است . لكن بعضي وقتها كه او نمي تواند از يك تجربه به مطلوبش برسد آن را بارها تكرار مي كند.

آنچه گفته شد در ميابيم كه انسان از روز تولد تا دم مرگ پيوسته مي كوشد دنياي معرفت خود را گسترش دهد و هر لحظه به تازه هايي دست يابد تا رشد كند و به كمال برسد . به عبارت ديگر ياد مي گيرد يعني رشد مي كند و رشد مي كند يعني ياد مي گيرد ( شعاري نژاد)

انتخاب كتاب مناسب كودكان
همگي اين تجربه را داريم كه شخصي بيشتر عادتها و رفتارهاي ذهني دوران حياتش را در دوره طفوليت كسب مي كند و تقريبا در اين مرحله است كه چگونگي سازگاري با محيط را در طول زندگي خود ياد مي گيرد. بنابراين بسياري از خصوصيات و صفات نيكو از جمله عادت دادن فرد به مطالعه مي توان به راحتي در دوران كودكي ايجاد كرد. مطالعه در پرورش شخصيت كودكان و گسترش آگاهي تنها نقش بسيار مهمي دارد.

از سوي ديگر علاقه به مطالعه را مي توان پرورش داد. در اينجا والدين به عنوان كساني كه پايه هاي مطالعه صحيح را در كودك پايه ريزي مي كنند . نقش بسيار مهمي دارند. در واقع بذري را كه والدين در مورد عشق به مطالعه در وجود كودك مي كارند. در سالهاي بعد توسط مدرسه و اجتماع بارور مي شود( ملا زاده)
در عصر ما ذكر اين نكته كه كتاب و كتابخواني تا چه حدي مي توان در رشد شخصيتي ، اخلاقي و اجتماعي آدمي موثر باشد . مو ضوعي روشن و فاقد ابهام است چرا كه همه مي دانند كه كتابهاي مفيد و سودمند يكي از بهترين ابزار رسانيدن پيام و انتقال فرهنگ و تمدن بشري از نسلي به نسل ديگر است.
در اين ميان انتخاب كتاب مناسب براي كودكان و نوجوانان خصوصا در دوران كودكي به دليل اينكه معمولا كودكان توانايي تشخيص كتاب خوب از بد را به قدر كفايت ندارند امري حائز اهميت است. بسيارند پدران و مادراني كه مايلند بدانند چگونه مي توانند او قات فراغت فرزندان خود را به خوبي پر كنند ، چه نوع اطلاعاتي را در اختيار آنها قراردهند تا زمينه ساز رشد عقلي، اجتماعي ، اخلاقي و گرايشهاي مذهبي آنان شود، چگونه با فرزندان خود همراه شوند ، براي سنين مختلف چه كتابهايي تهيه كنند چگونه براي آنها كتاب بخوانند چه شيوه هايي را به كار برند تا علاقه به كتاب و كتابخواني را در فرزندانشان تقويت كنند.

چگونه مي توان فرزندانمان را به مطالعه تشويق كنيم ؟

اولين معيار در انتخاب يك كتاب مناسب براي كودكان شيوه نگارش كتاب با احتياجات وعلاقه مندي هاي اساسي دوران كودكي است.
احتياج به امنيت خاطر ، چه مادي و چه معنوي چه عاطفي چه اخلاقي ، احتياج به تعلق داشتن به گروه ، نياز به محبت ديدن نياز به مورد احترام واقع شدن، همراه با احتياج به سرگرمي و تغييرمحيط و لذت بردن از زيبايي را روانشناسان و دانشمندان تعليم و تربيت، اساسي ترين نيازهاي انسان در هر سن و سالي كه باشد ، شناخته اند.
تنها در زندگي روزمره نيست كه براي رفع احتياجات انسانها چه خرد و چه بزرگ در تلاشند. اين افراد با وسايل ديگر كه مهمترين آنها ادبيات و هنر است نيز ارضاء مي شوند. تغيير مي يابند و به درجات بالاتر ارزشهاي انساني راه پيدا مي كنند. اشتباه است اگر فكر كنيم كه محتوا آنچه در سنين مختلف ، هر يك از اين احتياجات اساسي را مي سازد يكسان است .

حالت طفل خردسالي كه گرسنه است را در نظر بگيريم، يك غذاي گرم و كافي ، حتي يك لقمه نان او را از نو به نشاط مي آورد. او سرگرم بازي با همسالان مي شود و براي لحظاتي غم آينده را فراموش مي كند. همين حالت در انسان بزرگسال ، نگراني عميق و عدم تعادل طولاني ايجاد مي كند .
انساني كه گذشته و آينده را دردايره تجربه خود مي تواند قرار دهد و به نسبت آن براي فرار از گرسنگي در آينده نقشه بچيند و همه نوع اقدامي بكند. شادي و غمهاي كتابهاي كودكان ، كوچك و زود گذرند و به تدريج شيارهاي بزرگتر در عواطف آنها ايجاد مي كنند.
در صورتي كه در آثار ادبيات بزرگسالان براي اين كه بتوانند موفق به تاثير و نفوذ بيشتر شوند. احتياج به پرداختي دارند كه بتوانند اعتقاد و باور انسان بالغ را به دست بياورند .

در صورتي كه در آثار ادبيات بزرگسالان براي اين كه بتوانند موفق به تاثير و نفوذ بيشتر شوند. احتياج به پرداختي دارند كه بتوانند اعتقاد و باور انسان بالغ را به دست بياورند .
كودك براي بچه گربه اي كه در داستان ، مادرش را گم كرده است نگران مي شود. قلبش به شدت به طپش مي افتد و وقتي صداي آشنا مادر به گوش بچه گربه مي رسد ، كودك نفس راحتي مي كشد و آرام مي گيرد . پرداخت هنرمندانه همين موضوع ساده مي توان انسان بزرگسالي را براي لحظاتي به فكر بيندازد . ولي در دايره ديد و تجربيات او نيست و بهمين سرعت فراموشش مي شود. در صورتي كه كودك بارها بچه گربه را در تخيل خود از نو باز خواهد يافت و درباره اش به فكر خواهد نشست .
يكي ديگر از اين نيازمنديها را در نظر بگيريم : احتياج به محبت، دوست داشتن و دوست داشته شدن . مادر، پدر، برادر و خواهر، گلها، حيوانات، درختان، خورشيد، و طبيعت نخستين محتواي داستانهايي هستند كه اين احتياج را در كودك بر آورده مي كنند. بتدريج اين محتوا تغيير دوستي بين همسالان ، فداكاري و از خود گذشتگي در راه آنان جاي برادر و خواهر را پر مي كند.

دوستي بين دختر و پسر ، بازي و انجام كارهاي مهم كودكانه كشف محبت بين بزرگترها ، پدر و مادر ، دلدادگان، در كتاب تجربيات تازه اي دراختيار نوجوانان مي گذارد . بطوري كه به تدريج براي احساس شديد بزرگ و سازنده آماده مي شوند. اگر بتوان آنها را از اثر تخريبي نوشته هايي مبتذل ، فيلمها و تصاوير بر حذر داشت ياد ميگيرند در درجه اول به احساس خودشان احترام بگذارند و اين عشق و احترام را چون گلي مقدس و كمياب حفظ كنند و بپرورانند اين احتياج به محبت در ادبيات بزرگسالان جنبه هاي تخيلي ، انتقادي و گاه خشن و ياس آميز پيدا مي كنند .
شكستها و دوريي ها فريبها و دروغها در آن آشكار مي شود و بسته به اينكه در چه مجموعه فرهنگي و اجتماعي عرضه شود رنگ محيط و يا اثر سازنده به خود مي گيرد.
شناخت اين احتياجات و محتواي سازنده آن براي تعيين « سن حداكثر استفاده و لذت » براي يك كتاب ضرورتي است كه نمي توان از آن چشم پوشيد.« ايمن آهي»

نقش والدين در علاقمند كردن كودك به مطالعه

هر قدر كودك در سنين كمتري باشد به قصه اي كه والدين يا ديگران براي او تعريف مي كنند علاقه بيشتري دارد . از اين علاقه مي توان براي افزايش مطالعه كودك در آينده استفاده كرد. بايد كتابهاي مناسب كودك تهيه شود . نوشتن داستان و تهيه تصاوير براي كودك امري پيچيده و فني است .
بنا بر اين هر كتابي براي كودك شما مناسب نيست. كودكان از تماشاي تصاوير مربوط به جانوران و اشياء مختلف لذت مي برند و اگر كتابهاي مناسب با كيفيت در اختيار آنها قرار گيرد ، اولين و مهمترين سبك معناي الفت و علاقه به كتاب در آنها گذاشته مي شود . والدين در سنين پيش دبستاني كتابهاي داستان را براي فرزندان خود بخوانند و نام اشياء و حيواناتي را كه در آن است از او بپرسند ، در همين حين به او گوشزد كنند :
« زماني كه به مدرسه رفتي و با سواد شدي مي تواني تمام اين داستانها را خود به راحتي بخواني». هنگامي كه با كودكانتان بيرون مي رويد ، از او بخواهيد كتابها و مجلاتي را كه برايش جالب است انتخاب كند و اگر شما هم از نظر كيفي مناسب تشخيص داديد آنرا بخريد و اين كتابها را در كتابخانه مخصوص او قرار دهيد.
در فرصتهاي مناسب فرزندانتان تشويق كنيد از روي تصوير كتاب داستان بگويد و صحبت كند. هنگامي كه كودك كتابي دوست دارد و آن را مي نگرد بايد والدين او را تشويق كنند . كودك شما بايد بداند كه تلاشش باعث رضايت شماست.

استفاده از مدل نقاشي و خواندن شعر، يكي ديگر از راه هاي علاقمند كردن كودك به كتاب و مطالعه است. شعرها بايد كوتاه و داراي وزن ساده باشند. از نظر موضوعي بهتر است خنده دار و در ارتباط با داستانهايي پيرامون حيوانات و اسباب بازي ها و موضوعات ملموس باشد. خواندن و آموزش آيات قرآن براي كودكان امري نيكوست. آيات قرآن كه براي اين منظور استفاده مي شود بهتر است كوتاه و داراي وزن باشد، مثل بسياري از سوره هاي جزء سي قرآن خوشبختانه در حال حاضر بسياري از داستانهاي اسلامي و قرآني به صورت كتابهاي مصور در آمده اند كه اگر كودك تصاوير آنرا ببيند و والدين داستان آنرا بازگو كنند در ذهنش نقش مي بندد .
استفاده از كتابهاي نقاشي و رنگ آميزي نيز باعث رشد تواناييهاي مختلفي در كودك، از جمله افزايش علاقه كار با كتاب و قلم مي شود.( ملازاده)
يكي از خصايصي كه خداوند در وجود انسان به وديعه گذاشته است مساله تقليد است. ميل به تقليد در كودك آنچنان چشمگير است كه بعضي از علماي تعليم و تربيت از آن به غريزه تقليد ياد كرده اند، با توجه به مطلب فوق نتيجه اين است كه والدين در تمام مراحل كودكي به عنوان الگوي تربيتي فرزندانشان مي درخشند و خود بايد مظهر عمل باشند نه مظهر حرف.( جهانگرد)

رفتار و نگرش خودتان را نسبت به كتاب و مطالعه تصيح كنيد. شما چه ديدي نسبت به مطالعه داريد؟ آيا در جمع خانواده به مطالعه مجله و كتاب مي پردازيد يا سال به سال يك خط مطلب نمي خوانيد ؟ اگر اينگونه هستيد نبايد از فرزند تان توقع داشته باشيد ، فردي اهل مطالعه شود . شما در عمل به او الگويي براي مطالعه ارائه نداده ايد . حتي شعار دادن هم كافي نيست. در برخود با كودك و آموزش وي بايد صبور و انعطاف پذير بود. راهنماي فرزند خود باشيد و براي پيدا كردن پاسخ پرسشهاي كودك به او كمك كنيد. بگذاريد فرزندتان شما را در فعاليت هاي آموزشي ياور خود بداند و گام به گام با او پيش رويد . تحميل موضوعات مختلف و عجله در آموزش باعث تنفر كودك از يادگيري و مطالعه مي گردد.

مطالعه صحيح
خواندن و مطالعه در تعليم و تربيت مقوله ساده اي نيست . به هركس كه بتواند حروف را با هم درست تركيب كند و كلمه بخواند نمي توان گفت خواندن مي داند . بارها براي آموزگاران پيش آمده است كه كودكي قصه اي از كتاب درسي را روان و خوب و با صداي بلند خوانده است ولي وقتي از او سئوال كرده اند « از آنچه خواندي چه فهميدي ؟» قادر به جواب دادن نبوده است . اين به معناي عدم درك خواندن و مطالعه صحيح مي باشد . بايد دانست كه خواندن انواع مختلف دارد، در وهله اول مي توان دو نوع خواندن را تشخيص داد.
خواندن آزاد:
مطالعه اي است كه شخصي بدون داشتن و ظيفه مشخص از انواع مطلب خواندني، روزنامه مجله كتاب داستاني و غير داستاني به عمل مي آورد.

خواندن مفيد:
خواندني است كه شخص با داشتن و ظيفه مشخص انجام دهد. مفهوم علمي را بايد طوري درك كرد كه بتوان آن را بازگو نمايد يا مسئله اي را حل كند و جواب پرسشهاي معيني را بدهد، يا در يك امتحان عمومي شركت كرده كاري تحقيقي ارائه دهد.
خواندن آزاد نوعي سرگمي است در حالي خواندن مفيد نوعي كار تلقي مي شود . در بعضي از كتابخانه هاي مدارس و در بعضي خانواده هاي كودكان را وادارمي كنند كه خلاصه كتابهايي را كه به منظور سرگرمي خوانده اند بنويسند و براي آن نمره قايل مي شوند . اين كا ر سبب نوعي سنگيني كار و بيزاري از مطالعه مي شود، حد اكثر كاري كه مي توان كرد اين است از كودكان خواسته شود براي خود دفتر كتابخواني تنظيم كنند و نام نويسنده، نام كتاب، مترجم، ناشر و تاريخ مطالعه كتاب را بنويسند . در مر حله بعد مطالعه را از نظر نوع مطلب خواندني مي توان به انواع مختلف تقسيم كرد.

طرز خواندن مطالب داستاني و هدف از خواندن آن با طرز خواندن مطالب غير داستاني و هدف آن تفاوت دارد . در نوع اول هدف لذت بردن و سرگرم شدن است. حال اگر انسان از يكي شدن با قهرمان داستان و گذراندن لحظاتي هيجان انگيز يا دلنشين در مسير ماجراهاي او لذت مي برد اين مقوله اي است رواني. اگر در طي اين لذت بردن ، تجربيات زندگي او افزايش مي يابد و ديدي وسيعتر درباره زندگي و شناختي عميقتر از انسان پيدا مي كند. اين نتيجه آموزشي و پرورشي در درجه دوم اهميت قرار مي گيرد .
در ادبيات كودكان و نوجوانان بيشتر مربيان و پدران و مادران به نتيجه اخير توجه دارند و كودك و يا نوجوان به آن اهميت نمي دهد . به همين دليل است كه اطفال داستاني را خوب مي شمارند كه ، لذت بخش و گيرا باشد و از نتيجه گيري خود داري كنند و بايد بگذارند كودك و يا نوجوان در داستان خوب و پر ماجرا غرق شود و سر تا سر كتاب را بخواند( ايمن آهي)

در خواندن مطالب غير داستاني هدف يافتن پاسخ يك پرسش ، يا رفع يك كنجكاوي است . كودك ممكن است فقط قسمتي از كتاب را بخواند در اين صورت بايد او را آزاد گذاشت. ممكن است به چند كتاب در يك موضوع مراجعه كند و از هر كدام چند صفحه اي بخواند. همچنين امكان دارد طرح كتاب و مسائل آن چنان كنجكاوي او را بر انگيزد كه سراسر آنرا بخواند . در اين صورت نيز نبايد مانع كار او شد. صامت خواني چگونگي خواندن متن هاي مختلف، داستاني و غير داستاني و شعر و چگونگي خواندن با ادراك واقعي و دريافت مفهوم اصلي و فرعي درهر بند و همچنين تند خواني و شناخت ادبي ، مسائلي هستند كه كودكان دبستان آنها را در طي كار با كتابهاي درسي خود مي آموزند و با خواندن كتابهاي غير درسي تمرين و تكرار مي كنند .
بنابراين مي توان گفت مطالعه صحيح آن نوع مطالعه اي است كه فرد مطابق با هدف و با داشتن مهارت هاي لازم براي آن انجام مي دهد.