زرتشت انسان اریایی کیست و باور زرتشت چیست

آتشکده سرده : در یزد بخش تفت روستایی به نام سرده قرار دارد که دارای آتشکده ای کوچک بوده است . پس از یورش تازیان مردم از نابودی آتش این مکان توسط آنان جلوگیری کردند

آتشکده آذرباد :

آتشکده ای در تبریز بوده است که در متون پهلوی آذربادگان هم نوشته شده است به معنی نگهدارنده آتش . به احتمال قوی اثری از آن به جای نیست

آتشکده آذر گشنسب یا آذر جشنس :

یکی از مشهورترین و بزرگ ترین آتشکده های فلات ایران که در آذربایجان غربی در 49 کیلومتری شمال شرق شهر تکاب کنونی قرار دارد امروزه به آن تخت سلیمان می گویند . در دوره شاهنشاهی اشکانیان مهم ترین پادشاه آذربایجان آریوبرزن و پسرش ارت وزد بوده است . بیشتر پادشاهان ایران پس از نشستن بر اریکه شاهنشاهی ( جلوس ) به نیاشگاه آذرگسشب آذربایجان می رفتند و به درگاه خداوند نیایش و سپاس و درود می فرستاده اند و سپس هدایایی تقدیم می کردند . آتشکده شیر نیز همان آذرگشسب است که خرابه های آن نزدیک تخت سلیمان است . ساخت این بنا به بیش از 3000 سال باز میگردد و در کتاب هفتم دینکرد در بند 39 سازنده آن را کیخسرو پسر سیاوخش شناخته شده است . که فر ایزدی به او رسیده بود . آذرگشسب در کنار دریاچه چیچست قرار دارد و در گذشته کاخهای بسیار باشکوه و سترگ در اطراف آن بنا بوده است . این دریاچه به صورت خودجوش هر ثانیه 44 لیتر آب از خود بیرون میدهد

آتشکده خوار اصفهان :

حمزه اصفهانی می نویسد اردشیر در یک روز سه آتشکده در اصفهان یا اسپهان بنا کرد . یکی در شرق . دیگری در میان شهر و آخری در غرب شهر . دلیل آن را از طلوع خورشید تا غروب آن دانسته است . اولی به نام آتشکده اردشیر است که در منطقه قلعه ماربین یا مارین واقع شده است . دومی آتشکده زروان نام دارد که در قریه دارک از روستای خوار است . سومی آتشکده مهر اردشیر نام دارد که در اردستان واقع شده است . مهم ترین و سالم ترین آنها در کوه آتشگاه امروزی واقع است . ارتفاع آن از دشت 200 متر و از شهر اصفهان 8 کیلومتر فاصله دارد . معبد آن نیمه ویران است و امروزه به آتشکده اصفهان معروف است

زیارتگاه پیر هریشت :

این مکان در 14 کیلومتری شهر اردکان یزد قرار دارد . به باور ایرانیان این مکان جایگاه ابدی یکی از ندیمگان شهبانو دختر یزدگرد سوم شاهنشاه ایران است که پس از تعقیب تازیان به این مکان پناه برده است و در آنجا هنگام نیایش ناپدید شده است . این مراسم از هفتم تا یازدهم فروردین ماه برگزار می شود که برابر است با روز امرداد تا خورداد روز از فروردین ماه هر سال

زیارتگاه ستی پیر :

زیارتگاه ستی پیر در نزدیکی مریم آباد یزد قرار دارد بنای آن مانند قلعه است که آثار چهار برج باستانی در اطراق قلعه دیده می شود . مراسم این زیارتگاه در بیست و چهارم خرداد ماه هر سال برابر با روز اشتاد از ماه خورداد باستانی اجرا می گردد

زیارتگاه پیر سبز :

نام دیگر این زیارتگاه چک چکو است که در فاصله 65 کیلومتری شمال غرب یزد در دامنه کوهی آهکی قرار دارد . این مکان از مهم ترین و مشهور ترین زیارتگاههای ایران و جهان است . به صورتیکه بسیاری از زرتشتیان کشورهای اطراف ( هند - پاکستان - تاجیکستان و . . . ) هر ساله در مراسم این زیارتگاه شرکت میکنند . محل این زیارتگاه در دامنه کوهی با شیب زیاد قرار دارد . این مراسم از 24 تا 28 خرداد هر سال برابر با روز اشتاد تا انارم از ماه خورداد باستانی اجرا می گردد

زیارتگاه پیر نارستانه :

این زیارتگاه در داخل دره ای واقع شده است که سه طرف آن را کوه پوشانده است و در 30 کیلومتری شرق یزد قرار دارد . مراسم این نیایشگاه از روزهای 2 تا 6 تیر ماه برگزار می شود که برابر است با سپندارمذ روز تا آذر روز از تیر ماه . چشمه ای زیبا نیز در کنار این نیاشگاه قرار دارد که آب آن از بارندگی تامین می شود . بسیاری از ایرانیان بر این باور هستند که این مکان آرامگاه شاهنشاه اردشیر ساسانی بنیانگذار سلسله ساسانیان است که به اردشیر پاپکان شناخته می شود . مردم در این روز در این مکان حاضر می شوند و به روان انوشه نیاکان ایران و جانباختگان راه میهن و بزرگان از دینا رفته ایران درود می فرستند

زیارتگاه پیر بانو :

این زیارتگاه به باور مردمان آرمگاه شهبانوی ایران است که خاتون بانو نام داشته و در فاصله 120 کیاومتری شمال غربی یزد و در جنوب شهر عقدا و در بین دره ای به نام زرجو قرار دارد . ساکنان این روستا با آب چشمه زندگی خود را می گذارنند . زمان این مراسم از 13 تا 17 تیر ماه است که برابر است با مهر روز تا ورهرام روز از تیر ماه باستانی . این نیایشگاه در مسیر رودخانه فصلی قرار دارد

زیارتگاه پیر نارکی :

در فاصله 55 کیلومتری شهر یزد و غرب شهرستان مهریز در دامنه کوه بلندی با سنگهای آهکی سیاه این زیارتگاه واقع شده است . در این نیاشگاه چشمه آب زیبایی وجود دارد . عده ای بر این باور هستند که این مکان آرمگاه نازبانو شهبانوی ایران است . مراسم این نیایشگاه از 11 تا 15 امرداد ماه است که برابر است با روز دی به مهر تا فروردین روز از ماه امرداد باستانی

زیارتگاه درب‌مهرهاي كرمان :

آتشكده محله‌ي دولتخانه از دهش شادروان پولاد اسفنديار يزدي مقيم بمبئي در سال 1280 خورشيدي بنا شده است و تا امروز پرستشگاه زرتشتيان مي‌باشد و هزينه‌هاي آن از كمك زرتشتيان تهيه مي‌شود . آتش اين آتشكده تا كنون نيز روشن بوده و هرساله در روز يازدهم دي‌ماه در اين محل برگزار مي‌شود كه به گهنبار دولتخانه معروف است . يكي ديگر از آتشكده‌هاي مهم و جديد كرمان كه تا امروز نيز پابرجاست و مردم براي روزهاي فرخنده به آنجا رفته و شمع و عود روشن مي‌كنند، آتشكده واقع در كوچه‌ي دبيرستان ايرانشهر است . دربمهر نو كرمان به‌وسيله‌ي دهشمندان قنات غساني (يكي از دهات اطراف كرمان) ساخته شده است و آتش ورجاوند دربمهر قنات غسان به دربمهر كنوني منتقل گشت بخشي از هزينه دربمهر نو از دهش موبدزادگان سرور و شيرين، دو خواهر قنات غساني به‌نامگانه پدرشان دستور رستم دستور مرزبان بنا گرديد. چون بناي دربمهر از دهش بهدينان قنات غسان بوده، آتش دربمهر قنات غسان به‌وسيله‌ي موبدان آنجا به‌نام موبد بهرام اسفنديار آريايي، موبد نوشيروان جهانگير اشيدري، و موبد گشتاسب بهمن پور جهانبخش به دربمهر كنوني منتقل گرديد . امروزه اين آتشكده شامل موزه‌اي است كه به ثبت اداره‌ي ميراث فرهنگي استان كرمان رسيده است و آثار و اسناد قديمي خانواده‌هاي كرماني و حتي نسخه‌هاي خطي قديمي و اشيايي چون چرخ چاه، چرخ ريس، سماور برنجي، اتوهاي ذغالي و … در آنجا وجود دارد

زیارتگاه شاورهرام‌ايزد : زيارتگاهي بيرون دروازه‌ي ناصريه و متصل به خيابان ناصريه است، اين محل در قديم معروف به پيرسنگي بوده و درب كوچكي از سنگ هم داشته است گذشته از زرتشتيان، مسلمان‌ها نيز به اين محل باور دارند و با پاكي نيت نيازهاي خود را از اين محل مي‌خواهند . چنين معروف است كه هنگام هجوم افغان‌ها به كرمان، شب را در كنار خندقي كه نزديك شاورهرام‌ايزد بود استراحت كرده تا فرداي آن‌روز، اين حدود را غارت كنند شبانه پرچم سبزي در اين محل ظاهر گشت و در قلب سپاه آنان افراشته و برپا شد. افغان‌ها به گمان‌اينكه دشمن به ايشان حمله‌ور شده در تاريكي شب به كشتن يكديگر پرداختند و پاي‌ به فرار گذاشتند
علت ديگري كه باعث شده به اين محل احترام بگذارند اين است كه محمد اسماعيل‌خان حاكم كرمان، جد سردار نصرت اسفندياري مصمم بود كه مسير دروازه‌ي ناصريه را از اواسط شاورهرام‌ايزد بگذرانند. هرچند زرتشتيان عجز و التماس كردند تا او را از اين تصميم منصرف كنند مؤثر واقع نشد، شبانه پيرمردي سفيدپوش و نوراني از چاهي كه در اين محل قرار دارد خطاب به او گفت: تو مي‌خواهي خانه‌ي مرا خراب كني؟ خانه‌ات را خراب و افراد آن را پريشان خواهم كرد. فرداي آن‌روز محمد اسماعيل‌خان از تصميم خود دست برداشت و دستور داد روي آن چاه صفه‌اي بسازند. يكي از زرتشتيان اين عمل را به امر او انجام داد و اين صفه تا امروز وجود دارد و امروزه زرتشتيان در اين قسمت شمع روشن مي‌كنند

زیارتگاه شاه‌مهرايزد : زيارتگاهي است در شمال شهر كرمان، اين محل را باغچه بوداغ‌آباد مي‌خوانند. جشن فرخنده‌ي سده و آتش‌افروزي اين جشن در اين محل برپا مي‌شود. اين محل داراي باغي است كه دو ساختمان با حوض نسبتا بزرگ و آشپزخانه‌اي كه تنور آن محل پخت نان و فضاي آن براي پخت آش و سيروگ در روزهاي مهرايزد است دارد. اين آشپزخانه از دهش هرمزديار خداداد اشيدري به‌نامگانه‌ي مادرش روانشاد ماه‌خورشيد اشيدري قنا غساني بوده است اين زيارتگاه كه مورد توجه و باور بسياري از مسلمان‌ها نيز هست، در روزهاي فرخنده‌ شاهد خيرات جمعيت زيادي از زرتشتيان مي‌باشد . چند سال قبل تالاري از دهش رشيد نيك‌بخش در اين مكان ساخته شد كه مراسم عروسي و جشن‌هاي مهم زرتشتيان كرمان چون سده در آنجا برگزار مي‌شود. در مقابل شاه‌مهرايزد زميني است كه در روز جشن سده خرواري از هيزم در آنجا افروخته مي‌شود

آرامگاه مقدس جاماسب فیلسوف :

اين اثر باستاني و با ارزش در حدود 85 كيلومتري جنوب شرقي شيراز كه در مسير جاده شيراز جهرم در سمت راست جاده و نرسيده به شهر خفر قرار گرفته است كه پس از ورود به جاده فرعي به روستاي كراده منتهي مي‌شود و پس از آن در شرق كراده روستاي گاره واقع شده كه آرامگاه جاماسب حكيم در بيرون اين روستا قرار دارد فاصله روستاي كراده تا روستاي گاره دو كيلومتر است كه از ميان كوچه باغ‌هاي سرسبز راهي باريك و خاكي ناهموار را به‌طرف آرامگاه طي مي‌كند . نام اصلي اين روستا گاره يا كاره مي‌باشد كه اهالي منطقه به‌آن جومه بزرگي مي‌گويند كه مخفف جاماسب بزرگ است . اهالي منطقه جاماسب را به كسر « س » تلفظ مي‌كنند . پيرمردان و پيرزنان اين منطقه جاماسب را خانباز هم مي‌خوانند و درباره جاماسب يا خانبازخان داستان‌ها و اشعار بسياري در منطقه استان فارس گفته شده است . از جمله مي‌گويند كه خداوند به جاماسب گفت : كه در روزي معين عمرت به‌پايان مي‌رسد و جاماسب در روز موعود به اين منطقه وارد شده و در همان جا جان‌به جان آفرين تسليم كرد و اهالي گاره برايش مقبره‌اي ساختند

زیارتگاه میترایی قلعه کنگلو :

این بنا که به نخستین نیایشگاه ساسانی معروف است در مازندران واقع شده است . دیواره های آن از جنس گچ و ساروج می باشد و زیر بنای آن 50 متر مربع است . بنای اصلی آن در سه طبقه بوده است که امروزه فرو ریخته است . شمال این بنا به کوهی بزرگ و صخره ای به نام خورنرو راه دارد

نیایشگاه دهانه غلامان : در 44 کیلومتری شهرستان زابل در 40 سال پیش به یاری طوفانی بزرگ شهری از زیر خاک بیرون آمده است که سال ساخت آن به 500 پیش از میلاد باز میگردد . شنهای رونده این شهر را به مدت بیش از 2000 سال از دید عموم مخفی نگاه داشته بوده است در کنار این شهر بنایی چهارگوش به وسعت 2500 متر مربع می باشد که زیارتگاه دینی ایرانیان بوده است که سکوههای بلند آن نشان از اجرای مراسم دینی مردم این منطقه داشته است


بن مایه این نوشتار

مروج الذهب - ابوالحسن علی بن حسین مسعودی - ذکر آتشکده های ایرانیان
دانشنامه مزدیسنا - دکتر جهانگیر اوشیدری
البلدان - احمد ابن ابی یعقوبی
مسالک الممالک - ابو اسحق ابراهیم اصطخری
سایت فرهنگی یتاآهو زرتشتیان

نماز در دین زرتشتی

http://pnu-club.com/imported/2009/09/343.jpg

آتشکده یزد

در آیین زرتشتی نماز عملی اجباری و اعتیاد گونه نیست که بصورت برده وار و ترس از آدمی ظالم خوانده شود و یا تجارتی سود رسان نیست تا کسی برای رسیدن به ثروت و بهره لازم آنرا بجا آورد نماز در دین زرتشت خود شناسی است و در نماز باید اندیشه پالایش شود بر طبق اعتقادات دین زرتشت هر یک از موجودات ذره ای از اهورا مزدا را در خود دارند و این فروهر در وجود من شما و دیگران است برای همین است که این آیین تنها آیینی است که قربانی نمودن برای خدا در آن منع شده است حتی گیاهان و جمادات هم از این فروهر بی بهره نمی باشند. به همین خاطر است که آشو زرتشت در بخشی از نیایش خود می فرمایند http://pnu-club.com/images/smilies/frown.gif(با فروتنی کامل پیش از همه چیز خواستارم که بهره ای از خرد مقدس خود را به من عطا فرمایی تا به همراهی درستی کردار و ضمیر پاک بتوانم خوشبختی روان آفرینش را(همه جهانیان) فراهم سازم)).
در مورد روزه در آیین زرتشت نیز باید گفته شود که روزه گرفتن و نخوردن آب و غذا بخاطر اینکه باعث سستی بدن و عدم فعالیت مفید و کار روزانه می شود حرام می باشد. چون این موارد در آیین زرتشت نکوهیده شده وبی کاری و تن پروری بشدت نهی شده است و امابرای افراط نکردن در خوردن گوشت حیوانات روزهای دوم و دوازدهم و چهاردهم و بیست و یکم هر ماه زرتشتیان از خوردن گوشت پرهیز می کنند این چهار روز متعلق به چهار امشاسپند وهمن ؛ماه و گوش و رام که از حامیان چهارپایان هستند می باشد.
اما نیایشی که امروزه در بین زرتشتیان متداول می باشد و خواندن آن نیازی به آداب و رسوم خاصی ندارد و در هر هنگام از شبانه روز می توانیم آنرا بخوانیم و سپاس خدای یگانه را بجای آوریم و نباید فراموش کنیم که این ما هستیم که به راز و نیاز و برقراری ارتباط با خداوند نیاز داریم و باید روح و روان خود را پالایش کنیم . این نیایش برگرفته از نیایش اشو زرتشت در یسنا ۲۸ می باشد و برای اجرای آن کافیست دستهای خود را بلند کرده و به پیروی از اشو زرتشت بخوانیم:
((با دستهای بر افراشته بسوی تو ای مزدا و با فروتنی کامل پیش از همه چیز خواستارم که بهره ای از خرد مقدس خود را بمن عطا فرمایی تا بهمراهی درستی کردار و ضمیر پاک بتوانم خوشبختی روان آفرینش را فراهم سازم.ای اهورامزدا بشود که با اندیشه نیک به تو نزدیک شده و با پیروی از قانون اشا به ارزشهای مادی و معنوی خود پی ببرم تا بدین وسیله دین داران را بسرای روشنی و خرمی و زندگی نیک هر دو جهان رهبری کنم . من این سرودهای ستایش خود را آنسان که پیش از این کسی نسروده نثارت می کنم ای اهورا ای روان راستی و ای نیک اندیش واقعی از تو در خواست می کنم تا در جهان نیروی فنا ناپذیر معنوی تجلی نماید .اینک تو را با ستایش خود فرا می خوانم بسویم شتاب و مرا از خوشبختی و کامیابی واقعی بر خوردار ساز. هنگامیکه با منش پاک تو را با سرودهای ستایش فرا می خوانم آگاهم که مرا برای رهبری روان مردم جهان گماشته ای و از پاداشی که تو ای اهورا مزدا برای کردار نیک می بخشی خبر دارم و آماده ام تا زمانیکه مرا تاب و تواناییست بمردم بیاموزم که بسوی راستی راه پویند. ای مزدا بسوی من آی و مرا از بخشش منش پاک و راستی برخوردار ساز تا بوسیله آموزش آیین مقدست گمراهان و بدکاران را براه راست رهبری کرده و بر دشمنی بد خواهان چیره گردمای اهورا مزدا مبادا هرگز کار ناشایستی از من سر زند که مورد خشم تو قرار گیرم . ای راستی و ای اصل پاک منشی پیوسته می کوشم تا تو را بستایم ای کسی که آرزوهای ما را بر می آوری تو را از ته دل درود می گویم چه می دانم نمازیکه از روی ایمان و اعتقاد کامل انجام شود بدرگاهت پذیرفته خواهد شد .ای کسی که امید بهشت ما بسوی تست.))
درود فراوان بر روان زرتشت بزرگ و تمامی پیامبرانی که در جهت راستی و تعالی روح بشر گام بر داشتند و جان خود را نیز در این راه فدا کردند .امیدوارم دوستان هم اندیش که در مورد نماز و روزه پرسش نموده بودند به پاسخ لازم رسیده باشند .با تشکر از خانم خادم(دبیر انجمن زرتشتیان) که مرا در این نوشتار یاری رساندن .همیشه پاک و اهورایی باشید.
آتش "پرستش سو" یا قبله در آیین زرتشتی

"ای نمازگزار ، نمازت را ، نیایشت را با دل پاک و روشن به آرامی و خلوص نیت بخوان و بدان ، این روشنایی که قبله گاه و پرستش سوی خود کرده ای پرتویی از روشنی جاودان است که خداوند در دل مردمان نهاده است ."
پیروان آیین زرتشت که خود را مزدیسنی یعنی پرستندگان مزدا (خداوند) نیز می گویند در نیایش های خود با تن و روانی پاک ، رو به سوی " روشنایی" ، خداوند را سپاس گفته و نیایش می کنند . زرتشتیان به گاه نیایش ، زندگی سرشار از آسایش و بهروزی را برای نیک اندیشانِ روزگار ، آرزو می کنند و آتش را در کنار سه عنصر دیگر آب و خاک و هوا گرامی می دارند و از آتشکده ها به نشانه ی مهر و پاکی در محل زندگی خود ، پاسداری می کنند . آنان از روشنایی آتش ، همانند نورهای دیگر ، به عنوان پرستش سو (قبله) به هنگام نیایش بهره می گیرند . آتش بزرگترین پاک کننده است و در عین حال نورانی ترین عنصر است و آن را سمبل اهورا مزدا میدانند .
ایرانیان از سال ها پیش ، آتش را به عنوان نماد موجودیت خود یا به عبارتی پرچمی برای هویت ملی خود در نظر داشتند و به آن افتخار می کردند . زیرا آتش از بین برنده ناپاکی ها و روشن کننده ی تاریکی هاست . گرما و انرژی آتش ، چرخ های صنعت و پیشرفت را به چرخش می آورد . آتش درونی انسان است که اندیشه او را به خرد بی پایان اهورایی پیوند می زند . بنابراین زرتشتیان به پیروی از نیاکان خود همچنان آتش را گرامی داشته ، از روشنایی آن به عنوان قبله به هنگام نیایش بهره می گیرند . اگر زرتشتیان رو به سوی نور دارند و آن را پرستش سو می دانند ، برای نزدیک شدن به اهورامزدا ، پروردگار و آفریننده کل است که خود سرچشمه ی همه نورها(شیدان شید) است .
به جا آوردن مراسم در برابر نور خدا به انسان حرارت زندگی و جوش و خروش و اراده و پایداری می بخشد و دل دینداران و مشتاقان ، با برخورد به امواجش ، سبک و شاد و خرم می گردد و پرتو آن به نسبت ایمان و اخلاص ستایندگان بر دل ایشان می تابد و انوار تسلی و امیدواری ، کانون دل آنها را روشن می گرداند .
دلبستگی و اعتقاد و احترام خاص ایرانیان به آتش موجب شده که برخی به غلط چنین بپندارند که آتش نزد ایشان جنبه الوهیت دارد و لذا ایرانیان را آتش پرست بیانگارند .
فردوسی در این باره می گوید:

بدانگاه بد آتش خوبرنگ چو مر تازیان را مهراب سنگ

مپندار کآتش پرستان بدند پرستنده ی پاک یزدان بدند

برخی از اقوام سامی نیز آتش را مقدس می شمرده اند . به روایت تورات در کوه تور ، "نور خدا" به صورت آتشی بر موسی تجلی کرد و "یهوه" یا خدای موسی ، با زبانه ی آتش با موسی سخن گفت . آتش بر ابراهیم خلیل گلستان شد . موسی را خاله اش ، در کودکی ، در تنور مخفی کرد و چونن ندانسته تنور را آتش کردند ، دیدند موسی در تنور نشسته است و آتش گرد او می گردد بی هیچ زیان و گزند .
"درود و ستایش به تو ، ای آتش اهورامزدا ، می ستایم این روشنی پاک و درخشان را اینک که به ما آشکاری ، توان و نیرویمان بخش تا بهترین اندیشه و گفتار و کردار را داشته باشیم . یاریمان ده که با بدی و زشتی و دروغ پیکار کنیم . روان را پالوده گردان از بدی و راه بی فرجام تا شایسته ی پرستش اهورامزدای بزرگ باشیم ."

پيشگويي شگفت انگيز جاماسب از اوضاع گرفتار ايران در آينده ( برگزيده هاي از يشت ها )
گشتاسب شاه پرسيد : اين دين ( زرتشتی ) چند سال برقرار خواهد بود و پس از آن چه هنگام و چه زمانه اي است ؟
1 ) "جاماسب بيتخش " پاسخ داد : که اين دين هزار سال روا باشد پس از آن مردماني که هم پيمان شکن هستند با يکديگر رشک و دروغ کنند و سبب شود که ايرانشهر ( مملکت ايران زمين ) به دست تازيان سپارده شود و تازيان هر روز نيرومندتر شوند و شهر شهر را تسخير کنند . ( همانطور که سپاه تازي به ايران حمله کرد و شهرهاي ايران را يکي پس از ديگري تصرف کرد و ايرانيان را وادار به پذيرفتن اسلام يا دادن خراج کردند )
2 ) مردم ايران زمين به نابکاري - فساد - رذيلت و دروغ گرويده و از روش کردار نيکو آزرده ميوشند و کناره گرفته .
3 ) آمار گنجهاي ايرانشهر رو به گسترش مي رود و زرين و سيمين ها براي فرمانروايان انبار مي شود .
4 ) سپس همه اينها ناپديد شود و بسيار گنجهاي پادشاهان ايران به دست دشمنان رسد و مرگ بي زمانه و نابهنگام گسترش يابد. ( همانطور که کاخهاي مدائن توسط سپاهيان اسلام غارت شد و گنجها و زمردهاي چندين دهه پادشاهي ايران و فرشها ابريشم ساسانيان توسط تازيان تکه تکه و غارت شد . )
5 ) همه ايرانشهر به دست دشمنان تازي افتد و انيران ( ضد ايرانيان ) در ايران فراوان شوند به طوري که ايراني از انيراني مشخص نشود .
6 ) در آن زمان " توانگران بد انديش" بر درويشان پيشي ميگيرند و آزادگان و بزرگان ايرانهشر در رنج و سختي زندگي خواهند کرد .
7 ) به جايي خواهد رسيد که فرزندي را که زايند بفروشند و پسر مادر را زند و برادر بر برادر رحم نکند و براي کسب خواسته هاي خود از يکديگر درگير شوند . ( به وضوح در ايران ديده شده که عده اي فرزندان خودشان را براي گرفتن مقداري پول حراج ميکنند به طوري که روزنامه ايران چند ماه پيش خبر داد زني جنين خود را در شکم اش به مبلغ 1.5 ميليون تومان فروخت و آن پول را براي دادن پول پيش خانه پرداخت کرد !!! )
8 ) مردان زن صفت که ناپديد بودند در ايرانشهر هويدا ميشوند و دروغ گسترده ميشود . ( همانطور که فردوسي بزرگ در اين باره فرموده است ( بعد از فتح ايران بدست اسلاميان تازي ايران اينگونه خواهد شد ):
چو با تخت منبر برابر شود********* همه نام "بوبکر" و "عمٌر" شود
تبه گردد اين رنجهاي دراز **********شود ناسزا شاه گردن فراز
نه تخت و نه ديهيم بيني نه شهر********* ز اختر همه تازيان راست بهر
...
برنجد يکي ديگري برخورد******** به داد و به بخشش کسي ننگرد
ز پيمان بگردند و از راستي********* گرامي شود کژي و کاستي
پياده شود مردم جنگجوي********** سوار آنکه لاف آرد و گفتگوي
ربايد همي اين از آن آن******** زين ز نفرين ندانند باز آفرين
نهاني بتر زآشکارا شود********* دل شاهشان سنگ خارا شود
بدانديش گردد پدر بر پسر******** پسر بر پدر همچنين چاره گر
شود بنده ي بي هنر شهريار******** نژاد و بزرگي نيايد به کار
به گيتي نماند کسي را وفا ********روان و زبانها شود پر جفا
ازايران واز ترک و از تازيان *********نژادي پديد آيد اندر ميان
نه دهقان نه ترک و نه تازي *********بود سخن ها به کردار بازي بود
همه گنجها زير دامن نهند *********بميرند و کوشش به دشمن دهند
9 ) ( اتمسفر و هواي ) ايرانشهر رو به آشفتگي و سرماي سخت و گرماي سخت مي رود و نباتات کم شود .
10 ) از آن پس زمين لرزه ( بوم گزندک ) در آنجا زياد پديدار شود و ويراني ها به بار آورد . باران بي موقع و بي سود باريدن ميکند .
11 ) سوار پيدا ميشود و پيداه سوار ميشود و دوران به دست نا اهلان و نابخردان گذرد . ( دقيقا همان صحبتي که فردوسي بزرگ درباره ايران پيش بيني کرده بود و مي بينيم که به واقعيت پيوسته و کساني سردمدار ايران شدند که کارشان چيز ديگري بوده است ) فردوسي :
پياده شود مردم جنگجوي******** سوار آنکه لاف آرد و گفتگوي
12 ) مردان روي به دلقکي و لوده گري و رياکاري روي خواهند آورد و مردان جنگجو کم شود و نابکاري گسترش يابد و قلب ها از سنگ شود و سرداران نابکار و نالايق روي کار خواهند رفت .
13 ) پادشاهي و حکمراني ايران بدست کساني خواهد افتاد که انيران اند و در ظاهر بسيار دين مدار و آئيين و مسلک دار هستند.
14 ) آن تازيان با ارميان و ترکان مخلوط شوند و کشور بلبشو و نژادها عجيب و پليد شود .
و . . .
سپس گفتگوي زرتشت با اورمزد است که آينده ايران را پرسش ميکند ( از بهمن يشت ) :
1 ) در آن پست ترين هنگام 100 گونه و 1000 گونه و 10000 گونه ديوان ژوليده موي از تخمه خشم از راه برسند .
2 ) آن بد تخمان از خطه خراسان به ايرانشهر بريزند و با پرچمي با موهاي ژوليده و ظاهري نا آراسته از راه ميرسند که همگي مزدور مي باشند .
3 ) سپس شهرها و دهها به ترتيب ويران ميشوند و آنان که من اورمزد آفريدم همگي در نابودي قرار ميگرند .
4 ) آنان فريب کار بوده و آنچه که ميگويند نمي کنند . و بدترين مرام و مسلک را دارند . چون از دروغ وارد ميشوند . آنان به گفته هاي خود عمل نميکنند و در سخن خود استوار نيستند .
5 ) گفتار مردان حق به آنان ناراست آيد و گفتار راست آنان شک برانگيز خواهد شد . در عوض گفتار نابخردان - فتوي دهندگان ناحق و فريب کاران براي آنان راست آيد .
6 ) در ان زمان سوگند هاي دروغين زياد خورند و به زور به چيزي گواهي ميدهند و به اورمزد ناسزا گويند .
7 ) از گناهاني که مردم کنند از هر 5 گناه 3 گناه را پيشوايان ديني کنند و آنان کساني هستند که با نياکان دشمن هستند و عبادتي که خود گويند انجام ندهند و از دوزخ بيمي ندارند .
8 ) آب رودخانه ها کاسته شود و خشکسالي رواج يابد .
9 ) پادشاهي و فرمانروايي ايرانشهر به دست انيران افتد و همچون سغديان و ترکان و کابليان و تازيان باشند . ايشان چنان فرمانروايي بدي کنند که که مرد پرهيزگار و فرد بد کنش- کشتن هردو در نزد آنان يکي باشد .
و . . .
زراتشت نامه هم که در سال 1278 ميلادي ( 727 سال پيش ) توسط بهرام بن پژدو نوشته شد پيشگويي ها يش را از اينده وخيم ايران به صورت شعر در آورده :

به ايران بباشد سه جنگ تمام ****** بسي کشته گردند مردان نام
همه پارس و شيراز پرغم شود ******به جاي طرب رنج و ماتم شود
بود حکمراني آن ديو کين ****** که دين بهي را زند بر زمين
نيابي در آن مردمان يک هنر ******* مگر کينه و فتنه و شور و شر
و . . .
متاسفانه مي بينيم که پيشگويي ها يکي پس از ديگري به حقيقت مي پيوندند و امروز ما نوادگان کورش هستيم که ميتوانيم سرنوشت ايران را از اين گرفتاري ها نجات دهيم .
منابع : فلسفه زرتشت : اثر دکتر فرهنگ مهر – انتشارات جامی 1374 تهران - زرتشت پیامبر ایرانی – دینی نو از دین کهن : دکتر فرهنگ مهر - دکتر علی اکبر جعفری

به نام اهورا مزدا

1- زرتشت و آموزشهای او

پژوهنده دانشمند آقاي دكتر حسين وحيدي دركتاب خود مي فرمايد : " همان گونه كه مي بينيم در سرودهاي اشوزرتشت ديالكتيك را نخست در هستي تشخيص ميد هد و سپس بنياد انديشه و منش آدمي را بر چنين نگرشي استوار ميكند و متاسفانه در ازناي تاريخ بويژه در پايان دوره ساساني و پس از آن و تا به امروز درباره انديشه هاي اشوزرتشت كه در گاتها آمده برداشتهاي بسيار بادرستي مي شود و نگرش ديا لكتيكي اشوزرتشت به هستي و انسان ، به چهره جنگ اهورامزدا و اهريمن در ميآيد ، حال آنكه در گاتها آنچه هست پيكار بين سپنتا من و اهرمن است كه "سپنتا " به معني پاك و سازنده است و" انگره " به معني زشت و ويرانگر و "من " كه درواژه هاي دشمن و بهمن بجا مانده به معناي انديشه ناپاك و ويرانگر ، نه جنگ بين اهورا مزدا و اهريمن يا ثنويتي كه برخي به آن معتقدند.

در فرهنگ زرتشتي نيكي در يك واژه فشرده مي شود و آن اشا يعني راستي و بدي هم در يك واژه فشرده ميشود و آن دروج يا دروغ است . اولي سازنده هستي و دومي ويرانگر آنست نيروي سازنده در انديشه " سپنتا من " و نيروي ويرانگر در انديشه انگره مينوست .

راستي سازنده تن و روان و دروغ بي ساماني و كژ انديشي است . در ديدگان اشوزرتشت جهان آورده گاه دو كشش همزاد و هميستار (ضد ) است كه يكي سازنده و ديگري ويرانگر است و اين دو درهر زمينه و آوردگاهي ، از انديشه آدمي گرفته تا ساختمان اجتماعي و جهاني پيوسته بر ضد يكديگر در تكاپو و پويش اند و آدمي پيوسته به سود سپنتا من و بر عليه انگرمن تلاش كند .

موبد فيروز آذرگشسب در ترجمه گاتها يا سرودهاي آسماني اشوزرتشت درباره نيكي و بدي مي نويسد:

" اشوزرتشت جهان هستي را ميدان مبارزه و كشمكش دائم دو نيروي ضدين سپنتا مينو و انگره مينو دانسته و مي فرمايد : اين دو گوهر همراه و همزاد در عين حال كه با هم مخالف و درستيزند لازم و ملزوم يكديگر نيز مي باشند . و جود اين دو گوهر با هم آفرينش و هستي را پديد مي آورند . مثلا نيروي مثبت و منفي در عين مخالف بودن با يكديگر موجب بوجود آمدن برق ميگردند .

نيروي جاذبه و دافعه موجب ثابت ماندن كرات آسماني در جاي خود میباشند . نيك و بد و زشت و زيبا بستگی به طرز انديشه ما دارند . آنچه به سود ما است نيك و آنچه به زيان ما باشد آن را بد و نا زيبا مي شماريم .

بنا به فرموده " اشوزرتشت " آنچه دراين جهان وجود دارد از آفرينش خداوند يكتا ميباشد و در ذات خود نيكوست و به منظور خاصي آفريده شده اند

به عبارت ديگر نيك و بد و زشت و زيبا از زماني بوجود ميايند كه بشر پا به عرصه وجود ميگذارد و نيروي تشخيص و تميز او به كار مي افتد و به طوري كه در بند سوم از هات 30 يسنا آمده است : آن دو گوهر همزاد درآغاز در عالم تصوير پديدار مي گردند كه يكي نيكي و ديگري بدي در اندیشه و گفتار و كردار .

چنانچه از مفاد بند بالا روشن مي گردد دو گوهر سپنتا و انگره دو مينو و دو گوهر همزادي هستند كه در برابر هم قرار گرفته اند و درعالم انديشه به صورت نيك وبد ظاهر ميگردند . اصلا مفهوم خود " مينو " انديشه و منش ميبا شد كه يكي گوهر پاك يا انديشه فزاينده و سازنده است و ديگري گوهر ناپاك يا انديشه ويرانگر و تباه كننده .

انگره مینو كه بعدها درزمان ساسانيان به صورت اهریمن تغيير شكل يافته است نميتواند خالق شر باشد و در برابر اهورامزدا ، هستي بخش داناي بزرگ و سر چشمه نيكيها قرار گيرد .اهريمن در نهاد بشر وجود و بستگي به انديشه ويرانگر شيطان صفتان و دد منشان داشته و به هيچ وجه وجود خارجي ندارد .

به عبارت ديگر ميتوان سپنتا مينو و انگره مينو را به فرشته خوئي و اهريمن صفتي تعبير كرد كه هر دو در خوي و خصلت و انديشه و نهاد انسان قرار دارند و ازو جدا نيستند منتها بنا به آخر بند 3 همين يسنا دانايان و فرزانگان راه نيك و درست را برميگزينند ولي نابخردان چنين نخواهند كرد و به بيراهه خواهند رفت " شخص نادان و كود دل گرفتار هواي نفس و كج خيالي خود شده و به راه خطا خواهد رفت و در نتيجه كارهاي ناشايست و غير انساني ازو سر خواهد زد و رفته رفته ددمنشي و اهريمن صفتي در او ظهور و بروز خواهد نمود و تجسمي خواهد بود از اهريمن انسان نما ولي شخص فرزانه و دانشمند راه نيك اختيار خواهد كرد و بر هوسهاي نفساني خويش مهار خواهد زد و با كارهاي انساني و شايسته خود فرشته اي خواهد شد به صورت انسان ".

برگرفته از کتاب زرتشت و آموزشهاي او نوشته موبد رستم شهزادي

اصول دین زرتشت کدام است

موبد اردشیر خورشیدیان

شايد شما توجه کرده‏اید که در نگاره‏هاي ترسیم‏شده ازاشوزرتشت، این پیامبر بزرگ ایرانی عصايی 9(نه) بند دردست دارد. همچنين بر پايه سنت زرتشتیان هر فرزند بهدین هنگاميکه به سنتکلیف می رسد طی مراسمی ويژه که مراسم سدره‏پوشی نامیده می شوددر برابرموبد زوت و همه فامیل و آشنایان با آزادی کامل به اصولو فروع دین اشوزرتشت پیمان وفاداری می بندد، پوشش ساده وسفیدرنگ سدره نیز از 9(نه) تکه تشکیل‏شده‏است. این 9 بند یا نهتکه، بيانگر 9 اصل دین زرتشتي است که چکیده پیام های او را بهما می رساند که من سعی می کنم اکنون برای شما به‏طور بسیارفشرده بیان کنم، آنگاه خواهید ديد که چرا و چگونه، این پیام هاکه پایه دین زرتشت شناخته‏شده‏است. هرگز قدیمی نمی‏شود ونه‏تنها برای انسان‏های امروزی تازه و بکر و عملی وقابل‏پیاده‏کردن‏است، بلکه تا انسان وجود دارد، اگر هر کس، درهر زمانی این اصول را پایه باورهای خود قراردهد و به آنهاپایبند باشد، هم می تواند فرد شایسته اي باشد و هم مي تواندجامعه خود را به سوی کمال و رسايی راهنماباشد:

1-باور به يكتايي خدا: خدايي كه اهورا(هستي بخش) و مزدا (داناي بزرگ) استو اين دو صفت بزرگي ودانايي هم آهنگ و از هم جدا ناشدن است . خدايي كه د رهمه جا ودر همه چيز درتجلي است. خدايي كه هر چه راآفريده نيك و لازم و ملزوم يكديگرآفريده و خلاصه خدايي كه صفاتكامل آن در نماز صدويك نام خدا شرح داده شده است: برهمه چيزآگاه، بر همه كارتوانا و بي نياز و... .

2-باور به پيامبري اشوزرتشت:

نخستين پيام آوري كه پس از شككردن به باورهاي پيشينيان خود پس از ده سال در كوه اشيدرنه، ازسوي اهورامزدا به پيامبري برگزيده‏شد و از توحيد و نبوت و معادخبرداد و پيام خود را مانتره (برانگزينده انديشه) ناميد و ازدين(دئنا) به مفهوم وجدان سخن به ميان‏آورد. باورهايي كه ابتدابه مردم خود ارايه‏نمود و آرام آرام دين او بخش بزرگي از اينكره خاكي را در برگرفت و پيروان او مزده يسنان يا مزداپرستان وبعدها بهدين و زرتشتيان ناميده‏شدند.

3-باور به روح و جهان واپسين(جهان مينوي):

يعني بهشت وگروسمان(خانه راستي) و دوزخ(خانه دروغ).

4-باور به اشا(راستي):

اشوزرتشت اولين كسي است كه به وجودهنجار هستي(اشا) پي‏برد واز حاكم بودن قانون اشا در جهان هستي(گيتي و مينو) سخن‏گفت. و فرمود انسان مي تواند با خردخويش بهقوانين طبيعت (اشا) پي‏برده و از آن استفاده و يا سوءاستفادهنمايد. وانسان تنها زمانی می تواند خوشبخت زندگي کند که قوانیناشا را به‏درستی بشناسد و خود را با این قانون ابدی (اشا)هم‏آهنگ و همراه سازد و.....

5-باور به گوهر آدمی‏وآدمیت:

برپایه آموزشهای اشوزرتشتتمام انسانها از هرجنس ونژادومذهبي دارای وجدان(دئنا) و خردبوده و از جسم، جان، روح و فروهرِ بسیار بالنده تري نسبت بهديگرموجودات برخوردار می باشد و قدرت تشخیص نیک از بد و ارزشگذاری را داشته وآزادی کامل در انتخاب راه را دارند و سرنوشتخود را می‏سازند و دارای حقوق برابر می‏باشند و در مجموع «من»دارند ومی‏توانند «من» خویش را به هر صورتی که مایل باشندتغییر دهد و دارای بهترین منش«سپنته من» یا بدترین منش«انگرهمن» گردند و آموزش می‏دهد که وظیفه هر زرتشتی پیروی از «سپنتهمن» و مبارزه با تمام نیروهای اهریمنی یا«انگره من» است و... .

6-باوربه هفت پایه کمال:

اشوزرتشت اهورامزدا را دارای ششفروزه: وهومن(منش نيك«یا اندیشه و گفتارو کردارنیک»)،اردیبهشت(راستی)، شهریور(تسلط برنفس)، سپندارمزد(دانش اندوزی وپویايی)، خرداد(رسايی خواهی و کمال جويی) و اَمرداد(بی مرگی وجاودانگی) می‏شناسد و می‏آموزاند که هر کس با تمرین و ممارستاز این شش فروزه اهورايی به طور کامل برخوردارگردد، در پایههفتم تکامل خویش به جز خدا نمی‏بیند و با او یکی می‏گردد. اینباور دردوران های بعد به صورت هفت شهر عشق یا هفت خوان رستم ونمادهای گوناگون دیگر در فرهنگ و عرفان ایرانی باقی مانده‏است.

7-باور به نیکوکاری و دستگیری از نیازمندان:

دین زرتشت دورنگهدارنده جنگ افزار و آشتی دهنده است. خوشبخت کسی است کهخوشبختی دیگران را فراهم‏نماید. باور به اینکه هر کس در هرمقام مادی و معنوی می تواند و باید به دیگران یاری رساند. گذشتو فداکاری(خویت‏وَدس) و کمک به نیازمندان، در دین زرتشت بهصورت وقف و گُهنبار و جشن‏خوانی‏ها و بخشش (میزد) و غیره.... به گونه ای بسیار آبرومند برگزار می‏گردد.

8-باور به سپنتايي بودن (مقدس بودن) چهار آخشیج:

آب و بادو خاک و آتش در دین زرتشت سپنتا است و زرتشتی وظیفه دارد محیطزیست را در حد توان پاک نگاه‏دارد.

9- باور به فرشکرد بودن:

بنابر آموزش‏های گاتها، ماخواستاریم از زمره کسانی باشیم که جهان را بسوی پیشرفت وآباداني می‏برند و با تمام توان در پویايی اندیشه و گفتار وکردار و آبادانی جهان سهیم گردیده فرشکرد(تازه کننده جهان)باشند. هر بهدین باید کوشش کند با آوردن نور بر تاریکی و بادانش بر جهل پیروز گردد. مثبت‏نگری و یافتن روش های نوین درزندگی (فرشکرد) یکی از مهمترین پایه های اساسی دین زرتشتي است.

نیک و بد در بینش زرتشت

خداداد خنجری

یكي از پايه‌هاي مهم جهان‌بيني زرتشت، باورداشتن به وجود دوگوهر متضاد در هستي جهان، و تجلي متضاد اين دو گوهر همزاد، درانديشه‌ي آزاد انسان است.
زرتشت، در گاتهاي ورجاوند خود مي‌گويد:
“اينك براي خواستاران و دانايان، از دو گوهر هستي – كهآفريده‌ي مزداست- سخن خواهم گفت.” (گاتها، يسناي 30، بند 1)

از اين سرود، چنين درمي‌يابيم كه : پيامبر بر آن است تادرباره‌ي بنيان و گوهر هستي و نيز چگونگي پيدايش هستي، برايمردم سخن بگويد. اما در آغاز به اين حقيقت توجه دارد و آن رانيز به مردم هشدار مي‌دهد كه براي دريافت درست اين‌گونه مطالببايد خواهان بود و هم دانا. به بيان ديگر، كساني مي‌توانندمعني و مفهوم اينگونه موضوع‌هاي فكري و ذهني را به‌درستيدريابند كه پيش از هرچيز، خواستار دانستن باشند و نيز از آگاهينسبي و پايه‌اي يا توانايي درك مطلب – درحد نياز- برخوردارباشند.
اينك زرتشت براي خواستاران و دانايان، از “دو گوهر هستي” سخنمي‌گويد كه پايه و بنيان آفرينش‌اند. اين دو پديده‌ي بنيادي،از نظر ساختار و نيز عملكرد در تضاد با يكديگرند. متضاد بودناين دو نهاد را از سرودهاي بعدي پيامبر به‌خوبي مي‌توانيمدريابيم.
نكته‌ي ديگري كه توجه به آن راهگشا خواهد بود اين‌است كه ايندو گوهر بنيادي هستي، “آفريده‌ي مزدا” هستند؛ يعني مزدا(=خداوند خرد) آن‌ها را با هم به‌وجود آورده و كارآيي دادهاست. به‌عبارت ديگر، آفريدگار يكتا اين دو گوهر همزاد و متضادرا در خرد برتر خود آفريده است و آن‌گاه جهان، بر پايه‌ي ايندو گوهر بنيادي شكل گرفته و پويايي يافته است. اين دو گوهرهمراه ولي متضاد، در كوچكترين بخش هر ماده، در دانش امروز،پروتون و الكترون نام گرفته‌اند و نيروهاي ناشي از آن‌ها – كهبه‌گونه‌ي مخالف، بر هم اثر مي‌كنند – نيروي كشش و رانش ، يامثبت و منفي، يا … ناميده شده‌اند.
از ديدگاه زرتشت، اين دو گوهر همزاد، همراه و متضاد نه تنها درهمه‌ي ذره‌هاي بنيادي جهان مادي (كه امروز به آن اتممي‌گوييم)،‌ كه در همه‌ي پديده‌هاي هستي اعم از كوچك يا بزرگ ومادي يا غيرمادي، در پيوند با يكديگر – و نه مستقل از هم – عملمي‌كنند؛ و نيروهاي مخالف برخاسته از آن‌ها، نيز در سراسر جهانآفرينش جاري و ساري‌اند؛ و وجود پوياي اين دو گوهر و اين دونيرو است كه همه چيز را در جهان هستي – به هر شكل و هر كيفيت – به بودن و حركت وامي‌دارد.
نكته‌اي كه در اينجا اشاره به آن ضروري به‌نظر مي‌رسد،‌ اينستكه برخي از پژوهندگان ارجمند، اين “دو گوهر هستي” را نيكي وبدي يا خير و شر دانسته‌اند. اين برداشت – نادرست به‌نظرمي‌آيد. زيرا اين دو گوهر هستي ، به زبان گاتها، “مزداتا” يعني “آفريده‌ي مزدا” هستند.
پس، به هرروي اين دو گوهر هستي، پديده يا آفريده‌ي خداوندهستند؛ و در بينش زرتشت، آفرينش در انديشه‌ي رسا و خرد برترآفريدگار و بر پايه‌ي راستي مطلق او انجام گرفته است، بنابراينكژي و كاستي در آن راه ندارد، در نتيجه‌ در بين آفريده‌هايمزدا، بدي يا شر و كژي و تباهي موجود نيست.
خدايي كه زرتشت شناخته و شناسانده است سراسر راستي، پاكي،نيك‌انديشي، خردمندي، دانايي، رسايي، مهرباني، دادگري،‌توانايي،‌ سازندگي و نيكي است. دروغ، فريب، خشم، نارسايي،ناتواني، تباهي و بدي در ذات او نيست و پس، از ذات اوبرنمي‌تابد. به‌عبارت ديگر “بدي” آفريده‌ي مزدا نيست؛ بنابرايندو گوهر بنيادي هستي كه آفريده‌ي مزدا هستند، نيكي و بدي ياخير و شر نيستند بلكه همانطور كه گفته شد منظور از آن‌ها، هماندو گوهر متضادي است كه اساس و بنيان آفرينش است و همه‌چيز برپايه‌ي آن، پايايي و پويايي يافته است.
يكي از ويژگي‌هاي برجسته‌ي پيام‌هاي جاودانه‌ي زرتشت اينست كهدر آن‌ها به موضوع‌هاي مربوط به ماوراي طبيعت، چنداننمي‌پردازد .
از اين‌رو، زرتشت با اشاره‌اي گذرا به بنيان هستي، گفتگو را بهتجلي اين دو گوهر متضاد، در انديشه‌ي انسان مي‌كشاند و با بحثدرباره‌ي تضاد منشي، چگونگي به‌وجودآمدن نيكي و بدي را توجيهمي‌كند. آنگاه پي‌آمد گرايش انسان به نيكي يا بدي را به‌روشنيشرح مي‌دهد؛ و به اين‌ترتيب انسان را تشويق مي‌كند تا آگاهانهو آزادانه نيكي را برگزيند و با بدي به مبارزه برخيزد. به‌اين‌ترتيب، زرتشت با مطرح‌كردن وجود دو گوهر متضاد در هستيجهان، بلافاصله به بيان رابطه‌ي بين دو گوهر بنيادي از يك‌طرف، و عملكرد آن در انديشه‌ي انسان از طرف ديگر، مي‌پردازد وبدين‌گونه با تشريح آثار و نتايج آن در زندگي انسان، موضوع رااز حوزه‌ي تخيل و تفكر محض، به ميدان واقعيت و عمل هدايتمي‌كند.

وجود بدي در جهان، همواره نظر فيلسوفان و انديشمندان بزرگ رابه خود جلب كرده است؛ و هركدام كوشيده‌اند تا بر پايه‌ي بينشويژه‌ي خود، آن را به‌گونه‌اي توجيه كنند. از يك‌طرف در بينشپيام‌آوران راستين، سرشت خداوند يكتا تنها نيكي، راستي وسازندگي است. نهاد خداوند سرشار از ويژگي‌هاي نيك است، و بدي وناراستي در آن جاي ندارد. پس از اين ديدگاه، كژي و كاستي ودروغ و بدي، از ذات پروردگار بروز نمي‌كند. به تعبير ديگر، درآفرينش خداي يگانه پديده‌اي با ارزش “بد” وجود ندارد.
از طرف ديگر، در جوامع بشري “بدي” واقعيت دارد. بدي‌ها رامي‌توان ديد، مي‌توان شنيد، و مي‌توان احساس كرد. دروغ،دورويي، فريب، ستم، زورگويي، چپاول، كشتار و … اين‌ها همههستند و “بد” هستند. پس اين بدي‌ها از كجا آمده‌اند؟آفريننده‌ي جهان كه “يگانه” است و جز او آفريدگاري نيست. آفريدگار يگانه هم كه جز نيكي چيزي را نيافريده‌ است و بدي‌هادر آفرينش او نيستند. اما “بدي”ها وجود دارند، و چنان آشكارندكه نمي‌توان وجودشان را انكار كرد يا در بودنشان حتي ترديدي بهخود راه داد. اشوزرتشت، علت وجود بدي‌ها در جوامع‌ انساني رااين‌چنين دريافته است:
“ اين دو گوهر همزاد و متضاد، چون در انديشه پديدار شوند، نيكيو بدي بوجود مي‌آيد، آنگاه، دانا نيكي را مي‌گزيند و نادان بديرا .” (گاتها، يسناي 30، بند 3)

بر اين باور، بدي‌ها را نه خداوند، كه انسان مي‌آفريند. نيكي وبدي زاييده‌ي انديشه‌ي انسان‌ است. در بينش زرتشت، انسان برپايه‌ي قانون اشا (هنجار هستي يا نظام خلقت)، داراي اختياراست. بر اساس اين قانون و نظام – كه همان خواست و اراده‌يخداوند است – انسان، آزاد آفريده شده است؛ آزاد در اينكهچه‌گونه بينديشد و چه‌گونه انتخاب كند. اين آزادي انديشيدن وآزادي گزينش، روشن است كه او را در برابر چگونگي انديشه‌اش ونوع انتخابش مسول مي‌گرداند؛ به اين معني كه بر پايه‌ي قانونعكس‌العمل – كه زرتشت، فراوان بر آن تأكيد كرده است – بازتابرفتار انسان، همان‌گونه كه هست، به خودش باز مي‌گردد. به بيانديگر، نيكي يا بدي، واكنش طبيعي خود را ، خود به خود به‌وجودمي‌آورد.
قانون عكس‌العمل و بازگشت موج‌گونه‌ي واكنش انسان به خودانسان، موضوع جالب بهشت و دوزخ را در جهان‌نگري زرتشت پديدمي‌آورد كه گفتاري ديگر است، و جا دارد كه در جايي ديگر به آنپرداخته‌شود.
زرتشت، آزاد بودن انسان را در چه‌گونه انديشيدن و چه‌گونهگزيدن را اين‌چنين بيان كرده است:
“دريافتم كه انديشه‌ي رسا از توست، خرد جهان‌آفرين از توست، واي خداوند جان وخرد، اين نيز از توست كه انسان را راه‌ نمود وآزاد گذاشت كه اگر بخواهد به راستي گرايد يا دروغ را برگزيند(گاتها، يسناي 31، بند 9)

پس در بينش زرتشت،‌ اراده‌ي خداوند يا نظام آفرينش بر اين قرارگرفته است كه انسان با توانايي انديشيدن آفريده شود و نيز آزادباشد كه به‌هرگونه بينديشد و به‌هرگونه برگزيند. در اين صورت،انسان آزاد است كه نيك بينديشد يا بد. به‌عبارت ديگر، ينا بهقانون تغييرناپذير اشا (هنجارهستي يا خواست‌خداوند)، دو گوهرهمزاد و متضاد موجود در هستي، به طور طبيعي در انديشه‌ي انساننيز كارسازند، و اين تضاد كه بنياد آفرينش است تنها در اين‌جا،يعني در انديشه‌ي آزاد انسان، مي‌تواند ارزش بيافريند و نيكييا بدي را به‌وجود آورد. به بيان ساده‌تر، در جهان بي‌كرانهستي،‌ هركجا كه پديده‌ي انديشمندي چون انسان، وجود نداشتهباشد، ارزشي با مفهوم نيك يا بد نيز وجود ندارد. تصور اينحقيقت، بسيار ساده است كه در همين كره‌ي زمين اگر انسان وجودنداشت يا اين‌كه از بهره‌ي هوشي پاييني در سطح جانوران ديگربرخوردار بود و نمي‌توانست اين‌چنين بينديشد، بد يا خوب هموجود نداشت. حيواناتي كه توانايي انديشيدن ندارند، تنها به حكمغريزه رفتار مي‌كنند؛ و در اين زندگي قهري و غريزي، همه چيزبي‌“ارزش” است؛ همه‌ي رفتارها آهنگي يكنواخت دارند، و هيچ چيزييا هيچ رفتاري “بد” نيست؛ و چون بد وجود ندارد نيك هم بي‌معنياست. به‌همين دليل در دنيايي كه انسان زندگي نمي‌كند همه چيزلازم و ملزوم و مكمل يكديگرند و هيچ ارزش نيك يا بد بودن راندارد. نيكي و بدي را انديشه‌ي انسان خلق مي‌كند، و پس ازانديشه، در گفتار و كردار او نيز تجلي مي‌يابد؛ و به‌اين‌ترتيبنيك و بد در جوامع انساني عينيت پيدا مي‌كند.
بنا به تشخيص زرتشت، انسان‌ها در اين مرحله كه مرحله‌ي گزينشاست، به دو گروه بخش مي‌شوند؛ گروهي كه از دانش، آگاهي، خرد وبينش كافي برخوردارند، نيك را برمي‌گزينند، و آنان كه به هردليل از دانش و بينش لازم برخوردار نيستند فريب مي‌خورند و بهبدي مي‌گرايند، و سرانجام با پيروي از بدي و تسليم شدن بهمظاهر آن، زندگي را به تباهي مي‌كشانند.
زرتشت بر اين باور است كه انتخاب راه راست يا كژ،‌ بستگي بهميزان دانايي انسان دارد. دانا، آگاهانه راه درست رابرمي‌گزيند و نادان ناخودآگاه به راه نادرست كشيده مي‌شود. دراينجاست كه پيامبر وظيفه‌ي انسان را در ميدان كشاكش نيكي و بدي – كه خود مي‌آفريند – به‌روشني مشخص كرده است. وظيفه‌ي انسانمبارزه‌ي پيگير و افزاينده با بدي است؛‌ اما نكته‌ي قابل توجهدر اين پيام اهورايي زرتشت، اين است كه چون گرايش به بدينتيجه‌ي قهري ناداني و ناآگاهي است پس نخستين شرط اين مبارزه‌يمقدس و سازنده اين است كه دانش و بينش و آگاهي انسان‌ها به‌طورمستمر و مداوم افزايش يابد؛ و برهمين باور است كه زرتشت نخستينتكليف انسان را در اين پيكار زندگي‌ساز چنين تعيين مي‌كند: آگاه شدن و آگاه كردن، افزودن بر دانش خود و ديگران، گسترشدادن و عمق بخشيدن به بينش انسان.
“كدام راه بهترين است؟ راه راست يا راه دروغ؟
دانا بايد حقيقت را براي مردم آشكار سازد تا نادان نتواند مردمناآگاه را گمراه كند. اي مزدااهورا، كساني را كه ارزش راستي ونيك‌انديشي را براي ديگران آشكار مي‌كنند ياري كن.” (گاتها،يسناي 31، بند 17)


گفتيم كه بنا به باور زرتشت، اهورامزدا بر پايه‌ي قانون خلقت (نظام آفرينش) – كه گاتها آن را قانون اشا يا قانون راستيناميده است – انسان را در انديشيدن و در گزينش ، آزاد آفريدهاست. به‌عبارت ديگر، انسان داراي اختيار است كه نيك بينديشد يابد، راست بينديشد يا كژ، درست بينديشد يا نادرست. حال اگر راستبينديشد اين راستي در گفتار و كردارش هم منعكس مي‌شود و نيكيبه‌وجود مي‌آيد؛ و اگر كژ بينديشد اين كژي و ناراستي در گفتارو كردارش هم بازتاب مي‌يابد و در نتيجه بدي آفريده مي‌شود.
پس به‌اين ترتيب، “بد” در خلقت آفريدگار وجود ندارد و زاييده‌يانديشه‌ي ناراست انسان است؛ در اين‌صورت به‌جاي اينكه بگوييم: “نيكي” و “بدي” در جهان وجود دارد، بهتر است بگوييم: “نيك‌انديشي” و “بدانديشي” در جهان وجود دارد. (اين دو واژه‌يمركب، در اوستا به‌صورت “سپنتامينو” و “انگره‌مينو” آمده است. “مينو” به ‌معني منش و انديشه است. “سپنتا” يعني افزاينده وسازنده، “انگره” يعني كاهنده و تباهنده. پس “سپنتامينو” يعنيانديشه‌ي سازنده و نيك، و “انگره‌ مينو” يعني انديشه‌ي مخرب وبد. واژه‌ي اوستايي “انگره‌مينو” بعدا در فارسي به‌صورت “اهريمن” درآمده است. پس اهريمن در فرهنگ اوستايي نيز موجودي – به‌هرصورت – نيست بلكه به‌معني انديشه‌ي كاهنده و تباهندهمي‌باشد.
البته چون نتيجه‌ي نيك‌انديشي انسان، نيك‌گفتاري و نيك‌كردارياست و حاصل بدانديشي او ، بدگفتاري و بدكرداري مي‌باشد، وهمه‌ي اين‌ها نيز تنها در جوامع انساني واقعيت دارند، از آنبهتر اين است كه بگوييم: “انسان نيك” و “انسان بد”. يعني درحقيقت، نيكي و بدي در جهان وجود ندارند بلكه اين انسان نيك وانسان بد است كه در جهان پرورده مي‌شود و موجوديت مي‌يابد؛ واين، برپايه‌ي بينش زرتشت – چنان‌كه گفته شد – بهترين،مناسب‌ترين و درست‌ترين تعبير است.
“به‌ بهترين سخنان گوش فرادهيد و آن را با انديشه‌ي روشنبسنجيد، آنگاه هريك از شما راه خود را آزادانه برگزينيد.
اما پيش از آنكه زمان گزينش فرا رسد به‌درستي بيدار شويد وآيين راستي را دريابيد.”
(گاتها، يسناي 30، بند 2)

مهریشت

آرمیتا اختری

مهریشت مانند همه‌ی یشت‌های بلند، بسیار قدیم وبی اندازه دلکش است. وبخوبی یاد آور دوره ی آریایی است. زرتشت دین پیشین آریایی را که امروزه پایه های آن در وید برهمنان آمده است، دوباره زنده نمود ومردم را به پرستش خدای یگانه راهنمایی کرد و گروه پروردگاران گذشته را آفریده اهورامزدا خواند وهمه را گماشتگان پروردگار بزرگ نامید که از سوی او مانند کارگزاران درراهنمایی اموردنیوی بندگان پردازند، به این کارگزاران ایزدی درمزدیسنا مانند دیگر دین ها، ایزدان (فرشتگان) نام داده اند. که مهر یکی از آن فرشتگان است. یشت دهم که پس ازفرودین یشت بلند ترین یشت است، به مهر نام برداراست.
مهردراوستا ودرکتیبه های پادشاهان هخامنشی میثر(mithra) ودرسانسکریت میترَ(mitra) آمده است که درپهلوی میتر mitr شده وامروزه مهرگوییم. عهد وپیمان ومحبت وخورشید ازجمله معانی آن است، چون مهر یکی ازفرشتگان دین زرتشتی ودارای مقام بلندی است ، بسا آتشکده های دوره باستان به اسم او بوده است. امروز هم زرتشتیان به پرستشگاه خویش درمهرگویند.
درگاتها که قدیمی ترین بخش اوستا ست فقط یکبار کلمه میثرَ به معنی وظیفه مذهبی وتکلیف دینی آمده است. درفرگرد چهارم وندیداد که به طور کامل ازپیمان بستن ودرآن پایدارماندن ویا شکستن آن واقسام پیمان ها وشروط آنها گفتگو می شود واژه ی میثرَ به معنی عهدو پیمان آمده است ودریشت دهم که ویژه این فرشته است، کلمه میثرَ به جای عهدو پیمان آمده است. برخی شرق شناسان معنی قدیمی واصلی آنرا دوستی ومحبت گرفته اند. درسانسکریت هم میترَ به معنی دوستی است. ودروید مانند اوستا پروردگار فروغ و روشنایی است. با آنکه فلسفه وید واوستا با یکدیگر فرق دارد، ولی باز آن‌قدر به‌هم نزدیک وشباهت دارد که بتوان ازروی پژوهش گفت که هردودسته آریایی نژاد که ایرانیان وهندوان باشند روزی با هم مهر را می‌ستوده اند.
این پروردگار دوره آریایی وفرشته زرتشتی درهمه جا همراه ایران بوده وبه اندازه ملیت ما قدمت دارد. همچنین مجلس ایران پس ازهزار سال فراموشی، دگرباره مانند پارینه پشتیبانی هفتمین ماه سال رابدست این فرشته مهربان سپرد. روز شانزدهم هرماه به فرشته فروغ و به مهرروز موسوم است واین روز درمهرماه جشن بسیار بزرگی است که به قول بندهش مشیا ومشیانه درچنین روزی زاده شدند. این جشن را در گذشته میترا کانا یعنی متعلق به مهر می گفتند که پس ازآن مهرگان شد. این جشن به اندازه ای بزرگ وگرامی بوده است که چیره شدن عرب هم نتوانست آنرا ازمیان ببرد، چه بسا ازآیین های ایرانیان درمدت غلبه وقهر مغول ازدست رفت.
بیشتر مورخین یونانی به فرشتگان مزدیسنا به مناسبت مقام و شغلشان اسم یکی از پروردگاران خود را که با او شباهتی داشته اند می داده اند . مثلآ به ناهید ایرانی اسم الاهه یونانی داده "آرتمیس " می گفته اند، مگرمهرکه بدلیل شهرت وبزرگی ، اسم او مبدل نشده ، میترس (mitres) نامیده می شده است.

مهردراوستا :
درگاتها اسمی ازمهر به معنی فرشته فروغ وروشنایی برده نشده است ولی دیگر بخش های کتاب مقدس پراز شکوه اوست. مهریشت منظوم وبه 35 باب بخش شده است که درکل 146 قطعه است وهریک ازقطعات به طور غیرمساوی دارای بیت هایی می باشد. هلاندی تیل tiele یکی از دانشمندان شرق شناس، همه ی نوشته های مهریشت را تجزیه نموده وآثار آریایی وزرتشتی آنرا اینگونه می نویسد: ازمهریشت دومطلب عمده می توان استخراج نمود وآنرا بنیان و پایه قرار داد، اول راستی ودوم دلیری.
این یشت را نیز می توان سرچشمه راستگویی و پهلوانی ایرانیان دانست . که به ویژه دردنیای قدیم به این دو صفت شهرت داشتند، مهرایزد همواره بیدار وغرق افزار جنگی برای یاری کردن راستگویان وبرانداختن دروغگویان درتکاپو است. درآغاز یشت دهم ، بند سوم درجایی که مهریشت شروع می شود، اهورامزدا به زرتشت اسپنتمان گوید، " من مهررا مانند خود شایسته ستایش وسزاوار نیایش آفریده ام ، ای اسپنتمان کسی که به مهر دروغ گوید وپیمان شکند وشرط وفا نداند، ویران کننده کشور وکشنده راستی است، ای اسپنتمان تو نباید عهدی که بستی بشکنی ، خواه با یک مزدیسنا یا با یک دیو یسنا. چرا که پیمان با هرکه بسته شد، درست وقابل احترام است." مهردرآغاز یشت ازآفریدگان اهورامزدا محسوب می شود وبرای نگهداری عهدو پیمان مردم گماشته شده است ازاین رو فرشته فروغ وروشنایی است تا هیچ چیز ازاو پوشیده نماند ودرسراسر جهان آنچه ازراست و دروغ می گذرد وعهدی که بسته وشکسته می شود، همه نزد او پیدا وآشکار باشد.
برای اینکه از عهده خدمت پاسبانی ونگهبانی برآید، اهورامزدا به او هزار گوش وده هزار چشم داده است. درتفسیر پهلوی این یشت آمده است که این گوشها وچشمها خود جداگانه فرشتگانی هستند که ازسوی مهرگماشته شده تا همه کارهای مردمان را ازآنچه دیده وشنیده اند به او خبر می دهند، مقام مهر دربالای کوه هرا "hara" می باشد. این مکان خود به پهنای کره زمین است. یعنی که مهر درهمه جا حاضر است. همچنین ازبرای مهر برج بزرگی معین است که همیشه مانند پاسبانان درآنجا به پا ایستاده ، آماده خدمت است. مهر مانند سروش همیشه بیدار ودشمن دیو خواب است. بازوان او به اندازه ای توانا ورساست که همه ی دنیا را تواند فراگرفت ودروغگو را درهرکجا که باشد به چنگ آورد. دلیری وبینایی وفریفته نشدنی ازصفت های مختص به مهر است.
کلیه ویژگی هایی که لازمه وظیفه اوست به او داده شده است . همچنین اسباب کار پاسبانی او ازهرجهت فراهم است. مهرمانند ناموران شاهنامه ، خود برسر، زره زرین دربر، سپر سیمین به دوش افکنده ، گرز گران به دست گرفته به گردونه زرین که به یک طرز مینوی ساخته شده ودارای چرخهای درخشان بلند است ، نشسته است وچهار اسب سفید او را چست وچالاک گرد گیتی می گرداند، درگردونه مهر یک هزار تیر ناوک زرین ، یک هزار نیزه ویک هزار تبرزین پولادین ، یک هزار تیغ ویک هزار گرز آهنین موجود است.
فرشته پیروزی بهرام، فرشته فرمانبرداری سروش وفرشته دادگری وفرشته درستی اشتاد وفرشته نیک بختی وفراوانی پارند ، وفرشته توانگری وثروت اشی ( ارت)، از پیش و پس وراست وچپ مهر می تازند، به ویژه ایزد رام از یاران اوست. به مناسبت قدرت وتوانایی مهر است که درزمان قدیم پادشاهان توجه ویژه ای به او داشته اند .
درخود یشت دهم نیز بیشتر آمده است که "مهر شهریاری بخشنده است" . اواین رو درمیان طبقه اشراف و جنگجویان بیشتر از فرشتگان دیگر ستوده می شده است.
از آنجایی‌که مهر خورشید نیست، بلکه فرشته روشنایی وفروغ است ، به‌خوبی ازخود یشت دهم از بندهای 13 و 95 برمی‌آید. دراین فقره از برخاستن مهر پیش ازخورشید وگردش او پس از فرورفتن خورشید صحبت شده است.
دربند 145 همین یشت آمده است " ما ستارگان و ماه و خورشید و مهر شهریار همه کشورها را می ستاییم " .
گذشته از مهریشت دردیگر بخش های اوستا نیز میان خورشید ومهر امیتاز داده شده اشت. از آجمله دروندیداد فرگرد 19 بند 28 از هویدا شدن مهر وبدرآمدن خورشید سخن رفته است. درفصل 53 کتاب مینو خرد گوید: " دانای مینو خرد پرسید که چگونه نماز وستایش یزدان باید کرد، مینو خرد درپاسخ گفت، هرروز سه بار وقتی که خورشید ومهر برابرگشته روان گردند. "
درفصل 3 ازبهمن یشت درفقره 47 آمده است" مترو (مهر) دارنده دشتهای فراخ خروش برآورده به هوشیدر گوید، ای پسر زرتشت، دین نیک را برقرارساز وبه خورشید تیز اسب بانگ زده گوید، به جنبش درآی ، چه هفت کشور گیتی تیره وتار گردید." همچنین نگهبانی یک قسمتی از روز که نامور است به هاونی یا هاون گاه و از سپیده دم تا نمیروز می باشد نیز با مهراست.
درنوشته های نوتر وظیفه حساب و راهنمای روز واپسین به مهر داده شده است، مهردر روز رستاخیز به همراهی سروش ورشن روان راستگویان را درسر پل چینوت ازدست دیوهایی که می خواهند او را به دوزخ کشانند، نجات می دهد. ارداویراف مقدس درگذر از بهشت و دوزخ پس از آن که از پل چینوت گذشت ، مهر ورشن واندروای وبهرام با او درگردش همراه شدند. به نوشته ی بندهش انواع گل بنفشه مخصوص به مهر است .

شهرت مهر درایران و کشورهای همسایه :

چون پادشاهان ایرانی توجه ویژه ای به مهر داشتند و همه ی لشکریا ن فتح و پیروزی خود را از او می دانستند، از این رو ستایش مهر سراسر ایران زمین را فرا گرفته، درهرجا ازاو یاری وپناه خواسته می شده است، به تدریج قلمرو نفوذ او از حدود ایران هم گذشت و همه ی کشورهایی که درتحت استیلای شاهنشاهان بود رسید، دربابل که یکی از پایتختهای ایران و اقامتگاه زمستانی پادشاهان بود، مهر با پروردگار محلی شمش ( schmasch ) بواسطه شباهتی که به او داشت یکی تصور شده وبه نظر اهالی آنجا ستایش او بیگانه نیامد، چنان که ناهید ایرانی با الاهه ایستار( istar) برابر نموده پرستیده شد. درکشورهای یونانی زبان نیز با پروردگار خورشید هلیوس ( helius ) خویشی به هم رسانید، بدون آنکه پایه ی آریایی آن به هم بخورد. به این شکل گسترش خاک مهراز مغرب به دریای سیاه ودریای یونان (اژه ) وازمشرق به سند یعنی به هندوستان و کشور آریایی که مهر اززمان بسیارقدیم پروردگار فروغ بوده است کشیده شد.
می توان گفت که بزرگی وشکوه مهر درهمه ی این کشورهای گسترده آسیایی از دوره ی هخامنشیان تا چندین سده پس از میلاد مسیح برقرار بوده است. پس ازاسکندر نیز دوباره به شدت درسراسر کشورهای قلمرو مهر، آیین این فرشته روشنی پیروزی برقرار بود. از سوی خاور سلطنتی که تشکیل یافت وبعدها به شمال غربی هندوستان کشیده شد برروی سکه هایشان شعاع ودایره نور مهر دیده می شود وبه خط یونانی روی آنها مترو(مهر) وآترو (آذر) نقش شده است. همچنین از سوی باختر درهرکجای ازآسیای صغیر که سلطنتی بر پا شد، کلیه شهریاران آن کشورها خود را ازخاندان هخامنشیان می شمردند وافتخارشان دراین بود که منسوب به شاهنشاهان توانمند گذشته باشند ودرزنده نمودن آیین گذشته خود اصرار داشتند . دردوره اشکانیان وساسانیان نیز مقام مهر همچنان محفوظ ماند.

آغاز نفوذ مهر از آسیای صغیر به امپراطوری رم:

ستایش مهر بتدریج ازآسیای صغیر به خاک یونان وارد شد و درپایان سده ی اول میلادی ، لشکرکشی های دولت رم و پیروز های آن درآسیای صغیر به تدریج مهر را به اروپا نفوذ داد. در دوره ی امپراطوری کومودوس (comodus ) که از سال 180 تا 192 میلادی سلطنت کرد ، جایی نبود که اثرمهر درآنجا نباشد ، بطوریکه گسترش قلمرو مهردراروپا از کرانه های دریای سیاه به جزیره انگلستان کشیده می شد ودرآفریقا نفوذ آن تا به حدود صحرا می رسید. با توجه به نقشه کشورهای رم قدیم و گسترگی خاک آسیا می توان گفت، درهیچ سده ای ، هیچ پرودگار یا فرشته و پیغمبری به شهرت مهر نبوده است. به گفته فیلسوف و مورخ نامور فرانسه رنان (renan ) (1823- 1892 م) " اگر علت و حادثه ای روی داده و ترقی عیسویت را باز می‌داشت ، هرآینه جهان ازآن مهربود. "
درپایان سده‌ی دوم هردو ، دردورترین نقاط کشور رم پیروانی داشت ، اما نوشته ای که شاهد شکوه مهرباشد دردست نداریم، تعصب عیسویان آن زمان آثاری ازمهر حریف پرزور عیسی باقی نگذاشت. ولی آثار معبد ها ی مهر ونقوشی که ازآن درهمه کشورهای اروپا پیدا شده است، حاکی از مقام و شکوه دیرین و نشانگر برخی از عادت ها و آیین های آن روش است. دعاها وکلام ابتدا به زبان یونانی و پس ازآن لاتینی بود وبرای قوت کلام وموثر نمودن آن بعضی ازواژه های ایرانی (پهلوی ) وارد می‌کردند. صفتی که همیشه برای مهر می آوردند نبرذ می باشد که امروزه نبرد یا نبرده گوییم وبه معنی دلاور وجنگجو میباشد، دراوستا نیز صفتی که همیشه برای میثرَ آورده شده است کلمه سورَ(sura ) می باشد که به معنی نبرده است.
درتاریخ رم مشهور است که درسال 274 م قیصر اورلیان (aurlian ) امرکرد که یک معبد بزرگ برای مهر بسازند، چرا که فتح خود را درسوریه به ضد زنوب (zenub ) ملکه پامیر از پرتو مهر پرودگار پیروزی می دانست. درسده ی سوم میلادی مهر درکشورهای رم به اوج ترقی رسید وبه نظر می رسید که همه ی دنیا را فرا گیرد، تا آنکه درسال 324 م قیصر لیسیلیوس ( licilius) که درزیر علم پروردگار پیروزی مهر به ضد کونستانیتن ( constantin) که به نزد عیسویان به منزله گشتاسب است ، جنگید وشکست یافت دراین شکست خورشید نیز مغلوب صلیب گردید.
رسم ها وآیین های مهر بسیار قدیم است، چرا که بیشترآنها درایران معمول بوده ونیز قدمت برخی ازآنها به دوره ی آریایی می‌رسد .

معابد مهر وداستان پیدایش او :

معبد مهر که موسوم بوده به میتراوم (mithraum ) ویا میترا ئه (mithraea) سرداب مانند ودرزیرزمین یا غار ساخته می شده است، برای آنکه گاو ازلی درمیان غاری بدست مهر قربانی شده است، عمومامجسمه مهر درآن دیده می شود که گاوی را درزیر پا انداخته ، قربانی می کند ودو پسربچه هریک مشعلی به دست گرفته درطرف راست وچپ ا وایستاده اند. (coutes و coutopates ) مشعل دست راست سربه بالا و مشعل دست چپ سربه پایین است واین علامت طلوع وغروب خورشید می باشد. درزیر دست وپای گاو نر(ورزاو) ما وعقرب دیده می شود، دربرابر مجسمه ها آتشدان است که آتش مقدس بایستی همیشه مثل آذر مزدیسنان درآن افروخته باشد. انواع صورتهای مختلف که از هرکدام معنی اراده میشده است ، موجود است واز روی شکل ها ونقوش داستان مهررا به باور رمها چنین نقل می کنند:
مهر ازسنگ خارا زاده شد، دردستی خنجر ودردست دیگر مشعل که برای روشن نمودن تاریکی است ، ظاهر گشت. چوپانهایی که معجزه زاده شدن او را دیدند به اونماز آوردند، بره وگوساله وسایر محصولات تازه خود را نیازش نمودند، چون مهر جوانمرد دلیر ودرمعرض آسیب باد تند بود خود را درپس شاخه های درخت انجیر پنهان کرد وبا کارد خود ازدرخت میوه چید ، غذا ساخت وازبرگ آن پوشاکی برای خود تهیه نمود. نخستین پروردگاری که مهر دربرابر آن زور آزمایی کرد خورشید است، ازاین رو خورشید علوّ مقام مهر را شناخته اشعه ای ازنور دور سر او قرار داد. از این روز به بعد مهر وخورشید به هم دست داده درهرکاری هم دیگر را یاری می کنند. جنگ مهر با گاو نر که ذکرش گذشت اشاره به این معنی است که گاو نخستین آفرینش ژوپیتر (Jupiter) می باشد، آزاد دربالای کوه می چرخید، میل مهر به آن کشید که شاخ او را گرفته وبه پشتش سوار شود، اما جانور خشمگین دویدن آغاز کرد، هرچند که مهر زمین خورده بود اما دست برنداشت، خود را به شاخهای او آویخته چندی کشان کشان باآن رفت تا آنکه ورزاو خسته گشته ، تسلیم شد. آنگاه مهرسمهای دو پای آن راگرفته به دوش خویش کشید وبا تلاش زیاد به غاری که منزلش بود فرود آورد. این داستان کنایه از تلاش ورنج انسانی است دراین جهان.
مهرد گرباره ورزاو را رها نموده که آزاد درروی زمین می گردید، آنگاه خورشید ، پیک خود کلاغ را به سوی مهر فرستاد به او امر کرد که گاو نر را گرفته فدا سازد. هرچند که مهر به اجرای چنین امری خوش دل نبود ولی چاره ای جز پیروی کردن به امر آسمانی نداشت، فورا او رایافت ، زیرا درغاری پناه برده بود، مهر با دستی دومنخرین اورا گرفته وبا دست دیگردشنه به تهیگاه او فروبرد. فورا ازکالبد جانور جان سپار معجزه ای روی داده ، گیاهان درمان بخش رویید ، بطوریکه سراسر زمین سبز شد، ازفقرات آن حبوبات بوجود آمد وازخونش تاک (رز) پدید شد. خرد خبیث یا اهریمن به امیدی که ازموقع استفاده کند، آفریده های ناپاک خود مثل مار وکژدم را شتابان به سوی جانور جانسپار فرستادتا سرچشمه زندگانی آن را مسموم سازند، اما کوشش آنها بی فایده ماند وبروز معجزات را نتوانستند که بازدارند. روح گاو که توسط سگ وفادار مهر محافظت شده بود به آسمان عروج نمود ودرآنجا به اسم سیلوانوس (silvanus) نگهبان گله ورمه گردید. مهر به وسیله این فدیه به درگاه پروردگار زندگانی جهان را دوباره زنده نمود.
درهریک از روزهای هفته درجای معینی درمعبد از ستاره ویژه همان روز کمک می شده است وروز یکشنبه را که مخصوص به خود خورشید بوده مقدس می شمرده اند. بزرگترین جشن مهر درروز 25 دسامبر بوده که روز زاده شدن مهر تصور می کرده اند، یعنی کوتاهترین روز سال جشن مهر بوده است.
مردم از روز یکشنبه که مخصوص بخورشید وروز بیست وپنجم دسامبر که جشن ظهور آن بوده منصرف نمی شده اند تا اینکه از قرن چهارم میلادی 25 دسامبر روز تولد عیسی قرار داده شده است. روز یکشنبه هم نزد عیسویان روز برخاستن عیسی وبه آسمان صعود کردن وی تصور میشده وهم نزد مهر پرستان روز مخصوص مهر شمرده می شده است * مقصود این نیست که کلیه آداب ورسومات مذهب عیسی را با آیین مهر مقایسه کنیم چرا که مقابله این دوآیین کلام را به درازا کشانده ما را از حدود اوستا وایران دور خواهد کرد، گذشته از چند فقره عمده که ذکرشد بسا عادات ورسومات درمیان اقوام عیسوی بخصوص درمیان عیسویان آسیای صغیر وارمنستان درهمان جایی که مهر اززمانهای قدیم پرستیده می شده ، وجود دارد که بخوبی یاد آور مهراست.


• درخصوص آیین مهر رجوع شود به کتابهای ذیل:
-Jeano reville. Le mithriacissme (revue de lhistoire des religoions) - F . cumont texts et monuments figure relatifs aux mysteres de mithra bruxelles 1894- 1900, 2 vol.
- Les myeteres de mithra per cumont , deutsche ausg. Von gehrich leipzig n. Berlin 1923.
- Albercht dieterich. Eine mithrasliturgie I- eipzig u. Berlin 1923.
- Franz meffert des urchristentum lv teil.Gladbach 1921.
- منبع:
یشتها،جلد2 –به گزارش پورداوود – به کوشش بهرام فره وشی- چاپ سوم- انتشارات دانشگاه تهران .
__________________

هدف از آفرينش انسان

ما، زرتشتيان بر اين باوريم كه خداوند ما را آفريده است، تا زندگاني را تازه كنيم و جهان را نو سازيم. تازه گرداني و نوكردن زندگاني و جهان مادي مقصود و هدف آفرينش است. به زبان گزارش‌هاي مقدس، به كار و كوشش براي نوكردن زندگاني «نبردكردن با اهريمن» گفته مي‌شود.
خويش‌كاري هر زرتشتي نبرد كردن با اهريمن است. هر يك از مردمان براي خويش‌كاري كردن آفريده شده‌اند. در زندگاني روان هر يك از مردمان در برابر كارهاي او مسول است و در مينو روان به داوري فراخوانده مي‌شود. پس از داوري ، روان پاداش يا پادافره خواهد گرفت.
در گيتي اگرهر كسي خويش‌كاري‌هاي فردي واجتماع خود را به سرانجام رساند ، فَرَه به او رو مي‌كند وخوشبخت و دارا و توانا مي‌شود و فرهمند مي‌گردد.
تازه گردانيدن زندگاني يك راه دارد و آن نيز «راه اشويي» است. به «راه اشويي» رفتن هم‌آهنگ شدن با «اشا» است.
هم‌آهنگي با اشا به معناي رفتن به «راه اشويي» است. راه در جهان يكي است و آن راه اشويي است. رفتن به راه اشويي يا عمل كردن به فلسفه‌ي دين زرتشتي آسان نيست. هم‌آهنگي با اشا به معناي آن است كه هر لحظه و هميشه بايد آگاهانه و از روي دانش و خرد نيكي بر بدي برگزيده شود.
براي برگزيدن نيكي بايد آگاه و خردمند و دانا بود. آسنَ خرد يا خردذاتي را خداوند در نهاد هر يك از ما قرارداده است و خود ما نيز مي‌توانيم با آموختن، گوشو سرود خرد يا خرد اكتسابي بدست آوريم. با كمك خردذاتي مي‌توانيم دانش و آگاهي بدست آورده خردمند شويم و جهان را نو كنيم.
از ديدگاه دين زرتشتي، كار و انديشه انسان، مي‌بايد پيوسته در حال نوآوري باشد. زندگي بدون آفرينندگي، تيره و خاموش و مرگ آور است. كاشتن يك گُل و يا درخت تا نوشتن يك نوشتار و كتاب ، ساختن يك آهنگ و ايجاد يك هنر، زادن يك فرزند و فرآورد يك محصول ، همه وهمه خدمت و ياري به آفرينش است.
تنها زندگي‌اي شكوهمند و سرشار و زنده است كه در آن همه نيروهاي انساني به كار مي‌افتد وهنر و نوآوري و شادي و خوشبختي تا جنب و جوش ، كوشش و پويش همه جا را فرا مي‌گيرد.
واپس گرايي، كهنه پرستي و خشك انديشي در آرمان زرتشتي ناستوده و ناشايست است.
گفتن«جهان و كارجهان جمله هيچ در هيچ است» در دين زرتشتي گناه است.
در دين زرتشتي، انسان بايد پيوسته براي بالا بردن توان بدني، خرد و روان خويش و همچنين براي بالا بردن توان اقتصادي، ديني و سياسي خود ابزارآلات ، شيوه و وسايل نوي بيافريند.
انسان بايد براي همزيستي با يكديگر و ايجاد تمدن، پويا و سودرسان براي همه،‌پيوسته درتلاش باشد.
آرمان زندگي انسان ، آباداني و شادماني جهانيان است كه مي‌توان با انديشه، گفتار و كردار نيك به آن دست يافت.
در نماز اشم وهو ، مي‌خوانيم: «خوشبختي است، خوشبختي از براي كسي است كه بهر بهترين راستي، راست و پاك باشد». خوشبخت كسي است كه، كار خوب را تنها براي خوب‌بودن خودِ آن كار انجام دهد و هيچگونه چشمداشتي نداشته باشد.
«پروردگارا بشود مانند كساني شويم كه جهان را به سوي تكامل و آبادي پيش مي‌برند. اي خداوند جان و خرد و اي هستي بخش بزرگ، بشود كه در پرتو «راستي و پاكي» از ياري تو برخوردار گرديم تا زماني كه ما دستخوش بدگماني و دودلي هستيم، انديشه و قلب ما يكپارچه به توجه پيدا كند.»
اهنودگات، هات30، بند9
«اي مزدا كسيكه هميشه به انديشه‌ي، ايمني و سود خويش است، چگونه به جهان شادي بخش مهر خواهدورزيد؟ پارساياني كه در برابر هنجار هستي و راستي وپاكي زندگاني مي‌كنند، در مكاني كه پرتو خورشيد تو درخشان و جايگاه دانايانست، به سر خواهند برد.»
سپنتمد گات، هات 50 ، بند2

ياري نامه :


1-زهرآب؛ دين‌بنده آونهير، جستاري درباره‌ي دين وآيين و گزارش‌هاي سپندينه؟ انتشارات راهگشا، شيراز، 1382،صص199تا204. 2-شهزادي؛ رستم،جهان بيني زرتشتي، انتشارات سازمان فروهر، تهران، 1367، صص30و31. 3-گاتها يا سرودهاي اشوزرتشت، ترجمه‌ي موبد فيروز آذرگشسب.
__________________

امشاسپندان (فروزه هاي اهورامزدا)

خداداد

در دين زرتشتي زندگانی عبارت است از طی مدارج سعادت و کمال در این جهان واز پرتو آن به ساحت مینوی پروردگار پیوستن در جهان دیگر.
وهومن (بهمن )منش پاک ِاندیشه پاک نام یکی(اولین) از امشاسپندان می باشد.
بهمن در اوستا وهومنه در پهلوی وهومن و در فارسی وهمن یا بهمن است.این واژه مرکب است از دو جزء وهو به معنی خوب و نیک ،و منه از ریشه من که در پهلوی منشن و منیتن آن آمده است و در فارسی منش شده است. این ریشه دراوستا و فرس هخامنشی به معنی اندیشیدن و شناختن و به یاد آوردن و دریا فتن است.
مظهر اندیشه نیک و خرد و دانایی خداوند است.بهمن همان امشاسپند بزرگ است که روان اشو زرتشت را به پیشگاه مزدا اهورا راهنمایی کرد. وهومن به انسان منش نیک آموزش می دهد.
گل یاسمن سفید ،رنگ سفید،خروس سفید نشا نه های جسمانی (زمینی) وهومن می باشد.
اشا و هیشت (اردی بهشت )راستی ودرستی نام یکی دیگراز(دومین) امشاسپندان می باشد.
در اوستا اشا و هیشت ،درپهلوی ارت وهیشت و در فارسی اردی بهشت است.جزء اولی کلمه" اشا" از جمله لغاتی است که معنی آن بسیار گسترده است:راستی ودرستی،سپنتايي(تقدس)،قانون وآیین ایزدی،پاکی .جزء دیگر این واژه که " وهیشت " باشد صفت تفضیلی است یعنی بهترین.پس معنی آن بهترین راستی ودرستی است. در عالم روحانی نماینده صفت راستی و درستی وپاکی و سپنتايي مزدا اهورا است و در عالم مادی نگهبانی آ تش . " قانون اشا : قانون راستی و هنجار هستی در هر دو بخش گیتی و مینو"
گل مرزنگوش ويژه اوست.
وهوخشترا(شهریور)شهریاری وكشور نام یکی دیگراز(سومین) امشاسپندان می باشد.
در اوستا " خشترو ییریه" ،در پهلوی خشتریور و در فارسی شهریور می گویند.جزءاول این واژه به معنی شهریاری وكشور آمده است.کلمه شهراز" خشتر" آمده و در قدیم نیز از خود کلمه شهر ،مملکت اراده می شد. جزء دوم این کلمه صفت است به معنی آرزو شده که از " ور" مشتق شده.
شهریوررا به کشور آرزو شده یا سلطنت مطلوب می توان ترجمه کرد. بسا در اوستا از شهریور کشور جاودانی مزدا اهورا ،سرزمین فنا ناپذیر و بهشت برین اراده گردیده است؛آنجا که مقام خود اهورا است و انسان باید چنان زندگی کند که پس از مرگ شایسته این مملکت باشد.
شهریور سومین امشاسپندان می باشد و در عالم روحانی نماینده سلطنت ایزدی ، فر و توانايي خداوند و شهریاری مطلق مزدا اهورا است.در جهان مادی نگهدار فلزات و دستگیری فقرا (به کار بردن نیک دارایی و دستگیری نیازمندان)
سپنتا آرمیتی(سپندارمذ)پاکی،فروتن ی و محبت نام یکی دیگراز(چهارمین) امشاسپندان می باشد.
سپندارمذ را در پهلوی سپندارمت ،در اوستا سپنتا آرمیتی ودر فارسی سپندارمذ، سپندارمد، اسپندارمد، اسپندارمذ ،سفندارمذ گویند. یکی از امشاسپندان جاودانی مونث است.مظهر پاکی،فروتنی ، محبت،عشق،خلوص،فروتنی وپارسایی اهورا مزدا است و در عالم مادی نگهبانی زمین و زنان نیک با اوست. پنجمین روز ماه از آخرین ماه سال موسوم به جشن اسفندگان است.
روز سپنتا آرمیتی(سپندارمذ)در اسفند ماه روز زن يا مادر است.
بید مشک گل مخصوص سپنتا آرمیتی است.
هَوروَتات(خرداد)رسایی و کمال نام یکی دیگراز(پنجمین) امشاسپندان می باشد.
خرداد نماینده رسایی و کمال، دانش مزدا اهورا است و در گیتی به نگهبانی آب گماشته شده است.صورت اوستایی خرداد " هَوروَتات" است که هَورو صفت است به معنی رسا ،همه،درست،تمام و کمال و جزء دوم یعنی داد یا دات به معنی قانون ،عدل ارتباطی ندارد بلکه پسوند است که به انجام برخی ازواژها مانند ارشتات (راستی)و تات (درستی)و اوپرتات (برتری) می پیوندد.
'''امرداد''' نام ششمین و به عبارتی آخرین امشاسپندان است.
چرا که امشاسپندان به معنایی مقدسان بی مرگ یا جاودانان مقدس معنی می شوند و همه فروزگان اهورامزدا هستند . بدین ترتیب شش امشاسپند يا شش فروزه مزدا اهورا عبارتند از: 2. وهومنه 3.اشه و هیشته 4.خشتروییریه 5. سپنتا آرمیتی 6. هَوروَتات 7. امرتات
با سپري کردن این گام ها و دریافت فروزه های هر یک از این امشاسپندان و یاری آنها فرد اشه با بالهای خرد و عشق – آسنو خرثو(خرد ذاتی) و گوشو سرود خرثو(خرد اکتسابی یا گوشی)- به گروسمان(بالا ترین طبقه آسمان) خواهد رسید.
امرداد این واژه به اشتباه مرداد یعنی مرگ ومردن خوانده شده درصورتی که صحیح آن " امرداد "یعنی جاودانی و بیمرگی است.این واژه مشتق از سه جزء اَ به معنی نفی ،دومی از ریشه مَر به معنی مردن و جزء سوم تات پسوند است.این نام در اوستا به ویژه سرودها صفتی است از برای مزدا اهورا ،مظهر زوال ناپذیری و پایندگی.
اما در جهان خاکی نگهبانی و سرپرستی گیاه با اوست و همیشه با امشاسپند هَوروَتات یا خرداد ،نگهبان آب همراه است(سعادت و نجات – کمال و جاودانی)

منابع:



1.جهان بینی اشو زرتشت - اردشیر خورشیدیان 2.دانشنامه ی مزدیسنا- جهانگیر اوشیدری 3.فلسفه ایران باستان- دینشاه ایرانی
__________________

آيين‌هاي درگذشتگان را بشناسيم‌

راشين جهانگيري

دين يا استوره‌هاي هيچ ملتي را نمي‌توان جدا از بافت تاريخي آن دريافت . بنابراين لازم است براي شناخت استوره‌ها و باورهاي كهن ايرانيان نخست تاريخ ايران را بكاويم.
در گذشته‌ي بسيار دور اقوامي كه اكنون در اروپا و ايران و هند زندگي مي‌كنند همگي به يك گروه بزرگ تعلق داشتند كه نام كنوني آن‌ها هند و اروپايي نهاده شده است. آرياييان به عنوان بخشي از اين مجموعه اقوام،‌ راهي جنوب شرقي شده و در گروه‌هاي كوچك در فلات‌هاي ايران و هند ساكن شدند و اين زمان را به هزاره‌ي دوم و اول پيش از ميلاد نسبت مي‌دهند. (هنيلز، شناخت اساطير ايران، ص13)
دين قوم هندوايراني در مجموعه‌اي از سرودهاي باستاني هندي به‌نام ريگ‌ودا و سرودهاي باستاني ايراني به نام يشت‌ها حفظ شده است.
اين دين بازتابي است از شيوه‌ي زندگي آنان كه از زيبايي طبيعت لذت مي‌بردند و در عين حال از خشم و دشمني آشكار طبيعت در هراس بودند . خدايانشان يا به‌صورت‌هاي شخصيت‌يافته‌اي از آرمان‌هايي مانند “راستي” اند يا پديده‌هايي طبيعي چون طوفان يا قهرمانان ماجراجو مانند ابيذره و كرساسپه (گرشاسب) كه ديوان تهديدكننده‌ي بشر را نابود مي‌كنند.
با وجود تغييراتي كه در باورهاي اصيل اين اقوام به‌تدريج رخ داده، هنوز ميزان نفوذ اين استوره‌ها بر آيين‌ها و آداب و باورهايشان به‌خوبي مشهود است از جمله‌ اين آيين‌ها، استوره‌ي آيين و نمادپردازي و مراسم مربوط به درگذشتگان و روان نيكان و بدان است.
پس از درخشش دين يكتاپرستي و آيين ستايش و نيايش اهورامزدا، خداوند يگانه و هستي‌بخش دانا، با وجود گسترش آموزه‌هاي زرتشتي در سرتاسر اين سرزمين هنوز برخي ميراث گذشتگان با چندوچوني تغييرات حفظ شده و مي‌توان رد پاي استوره‌هاي باستان اين قوم را در لابه‌لاي مراسم و آيين‌هاي روحاني‌شان يافت.
از جمله استوره‌هاي زرتشتي مي‌توان به استوره‌ي نيروي خير و شر، استوره‌ي آفرينش، نخستين پدر و مادر بشر و … و استوره‌هاي مرگ و پايان جهان اشاره داشت كه امروزه به‌شكل تلفيقي از باورهاي پيش زرتشتي با آموزه‌هاي ديني زرتشتي درآمده است.
زندگي پس از مرگ
پس از مرگ روان به مدت سه شب پيرامون تن مي‌گردد . بر اساس باور به سه پايه‌ي ديني انديشه و گفتار و كردار نيك ، اعتقاد است كه روان در شب نخست به سخنانش در زندگي مي‌انديشد و به ترتيب در شب دوم به انديشه‌ها و شب سوم به كرده‌هايش فكر خواهد كرد و اين سه شب روان آرزوي يكي شدن با تن را دارد.
در اين مدت ديوان آزاردهنده مدام روان را مي‌آزارند و اين سروش دادگر است كه به پشتيباني روان مي‌شتابد. اين ميسر نخواهد شد مگر با نيايش‌ها و مراسمي كه بازماندگان براي درگذشته برپامي‌دارند. در سپيده‌دم روز چهارم داوري روان در برابر ديدگان مهر و سروش و رشن آغاز مي‌گردد. گرايشي به هيچ سو نيست ، نه به سوي توانگران و نه درويشان. درباره‌ي هر انساني كاملا بر پايه‌ي رفتار او در زمان زندگي‌اش داوري مي‌شود. پس از تعيين بهشتي ، دوزخي يا هميستگاني(برزخي) بودن روان، پلي به‌نام چينوت آشكار مي‌شود با دو رو، براي راستكاران عريض و آسان‌گذر و براي بدكاران به‌صورت تيغه‌ي تيزي مانند تيغ شمشير.
گفته‌شده كه هم بدكاران و هم راستكاران با مانعي روبرو مي‌شوند و آن رودخانه‌اي است كه از اشك‌هاي سوگواران درست شده است. زاري و گريه‌ي بيش از اندازه رودخانه را به طغيان مي‌آورد و عبور از پل را براي روان دشوارتر مي‌كند. زرتشتيان اينگونه است كه زاري و مويه‌ي بيش از اندازه را نادرست مي‌شمارند زيرا آن كار به سلامتي سوگواري‌كننده آسيب مي‌رساند و به حال درگذشته نيز فايده‌اي ندارد. آنچه از سوي زرتشتيان مفيدتر است برگزاري آيين‌هاي درست براي درگذشته و خواندن سرودها و نيايش‌هاي روحاني است زيرا اين آيين‌ها موجب آسايش فراواني براي روان درگذشته و آرامش فكري ماندگان است.
زرتشتيان همواره با اين باور و انديشه‌ي اخلاقي زندگي مي‌كنند كه مجازات روان هيچ‌گاه ابدي نيست و تنها آرمان از هر پاداش و كيفر، بازسازي و اصلاح است.و رنج جاودانه در دوزخ نمي‌تواند سازنده و بازسازي‌كننده باشد. بدين‌ترتيب دوزخ روحاني زرتشتي موقتي است و در آن روان نتيجه‌ي كردار خود در طي زندگي را متناسب با آن دريافت مي‌كند و با پيروزي نهايي نيكي بر بدي ، هماروانان از بهشت و دوزخ و هميستگان برانگيخته‌ شده و به سرمنزل نهايي يعني درگاه خداوندي رسيده و با او يكي مي‌گردند .
زرتشتيان احساس مي‌كنند كه با مردگان در ارتباط‌اند و از آن‌ها دعوت مي‌كنند تا در جشن‌هاي زندگان، نه در غم بلكه در شادي‌هاي جمعي، “براي شادي روان” شركت جويند. حتي تا چندي قبل مراسمي به‌نام شمع و لگنري در هنگام درگذشت فرد و در سي‌روز پس از درگذشت وي در روستاهاي زرتشتي‌نشين يزد برگزار مي‌شد و زندگان بدن درگذشته را پس از پاكيزگي با ساز و دهل و كرنا به‌سوي دخمه يا برج خاموشان برده و پيشاپيش وي سيني بزرگ مسي تزيين‌شده با شمع‌هاي روشن حمل مي‌كردند و او را با نور و سرور به‌سوي جايگاه ابدي‌اش راهنمايي مي‌كردند و آن‌را آغاز زندگي جاودان براي روان دانسته و اين زندگي جديد را براي روان درگذشته جشن گرفته و به‌جاي سوگ و شيون به شادي روحاني مبدل مي‌كردند. (نقل از خانم دكتر مزداپور و خانم گلبايي خوبچهر و شهناز سرخابي)
مري بويس در كتاب بنيادهاي خيريه‌ زرتشتيان صفحه 247 گفته است:
پس از مدت زماني كه از مهمان‌نوازي زردشتيان ايران برخوردار بودم به خود جرات دادم تا از ايشان درباره‌ي احساس آنان براي مردگان بپرسم كه آيا آنان هيچگاه جشني برگزار مي‌كنند كه همراه آن مراسمي براي مردگان نباشد. پاسخ آنان كه با شگفتي ملايمي همراه بود اين بود: “البته كه چنين نيست ، ما هميشه مي‌خواهيم كه مردگان در شادي‌هايمان شريك باشند.”
اما جشن‌هايي در ميان مراسم زرتشتيان وجود دارد كه به‌صورت ويژه‌تري مرتبط با درگذشتگان است از آن جمله جشن فروردينگان (فرودگ) است كه پس از آغاز نوروز سومين جشن زرتشتيان در سال جديد است. جشن نخست، زايش پيامبر در ششم فروردين ماه، جشن دوم كه منابع تاريخي كمتر به آن پرداخته‌اند روز هفدهم فروردين ماه برابر با سروش روز است كه نخستين ايزدي است كه مردم را به ذكر و زمزمه فراخواند. بيروني مي‌گويد كه ايرانيان باستان به هنگام نيايش‌ها، ناچار از خوردن خوراكي‌هاي تقديس‌شده مراسم بودند از اين‌رو نيايش را زمزمه مي‌كردند يا به‌اصطلاح زرتشتي باج يا واژ مي‌گرفتند. با رسيدن اين جشن هوا خنك و مطبوع و آب‌ها گواراست و زمان خوشي و خرمي فرامي‌رسد كه با بهار همراه است.
اما سومين جشن در اين ماه در روز نوزدهم از جشن‌هاي مهمي است كه آيين‌هاي آن مرتبط با گرامي‌داشت روان درگذشتگان است. گويا در دوره‌اي از تاريخ كه سال نو با آذر ماه آغاز مي‌شده ايام فروردگان در پايان آبان ماه قرار داشته كه اينك در پايان سال بوده و اين جشن نيز مرتبط با اين ايام است.
امروزه نيز چون گذشته در جشن فروردينگان كه به پاسداشت فروشي درگذشتگان برگزار مي‌شود زرتشتيان بر سر آرامگاه درگذشتگان رفته و در كنار موبدان به نيايش‌خواني (موسوم به آفرينگان) و داد و دهش و روشن‌كردن شمع و سوزاندن بوي خوش و پذيرايي با خوراكي‌هاي ويژه مي‌پردازند .(آذرگشسب، بي‌تا، ص12-11)
اما دوران فروردگان كه برابر است با ده روز پاياني سال، از كهن‌ترين جشن‌هاي ايراني است. در باورهاي ايرانيان باستان، هر آفريده‌ي نيك نيرويي پيش‌برنده در خود نهفته دارد كه پيش از زايش وي در آسمان‌ها و همراه ايزدان و امشاسپندان است و پس از مرگ نيز از تن جدا و با همان ويژگي نخستين، بي‌هيچ تأثيري از اعمال و كردار آدمي به عالم مينوي برمي‌گردد. اين نيرو كه فروهر يا فروشي است هرسال در آستانه‌ي آغاز سال نو به خانه‌ي خود بازمي‌گردد. واژه‌ي فرودين نيز برگرفته از همين واژه است و بنابراين فرودين ماه فروشي‌ها و فروردگان جشن منسوب به‌ آن‌هاست.
اين ايام را - كه جشن گاهنبار ششم يا جشن آفرينش انسان هم در آن واقع است – در ايران باستان در گستره‌اي وسيع جشن مي‌گرفتند. اين جشن كه از جمله آيين‌هاي پيشواز رفتن نوروز است همچون روزگار گذشته در ميان زرتشتيان ايران به‌صورت پاك‌كردن خانه‌ها، پوشيدن رخت نو و عطرآگين‌كردن خانه و خواندن نيايش‌ها و سرودهاي ديني براي پذيرايي فروشي‌هاي درگذشتگان برگزار مي‌شود و به‌نظر مي‌رسد خانه‌تكاني پيش از نوروز بازمانده‌ي همين رسم باستاني باشد.

برگرفته از:
1- هنيلز،جان. شناخت اساطير ايران. ترجمه ژاله آموزگار، احمد تفضلي. تهران: 1377.
2- بهرامي، عسگر. جشن‌هاي ايرانيان. تهران: دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي، 1383.