مناره 65 متري جام كه در استان غور در غرب افغانستان واقع شده است، به تمامي از خشت پخته ساخته شده است و قدمت آن به قرن دوازدهم ميلادي بازمي‌گردد. اين مناره كه به خاطر ساختمان ظريف و دقيق آجري، كاشي‌هاي لعابي كه آيات قرآن يك رديف در ميان به خط كوفي و نسخ روي‌شان نوشته شده و طرح‌هاي اسليمي و هندسي‌اش شهرت دارد، از سال 2002 به طور هم‌زمان در فهرست ميراث جهاني و ميراث جهاني در خطر يونسكو ثبت شده است.
http://pnu-club.com/imported/2009/06/698.jpgاين مناره طي قرون متمادي از يادها رفته بود و به غير از افراد محلي كسي از وجود آن اطلاع نداشت، تا اين كه در سال 1886 توسط هولديش، يكي از كارمندان كميسيون سرحدات افغانستان كه مشغول نقشه‌برداري در ناحيه بود، كشف شد. اما تنها در سال 1957 بود كه نخستين گروه باستان‌شناسي به سرپرستي آندره مارسيك فرانسوي براي مطالعه مناره جم راهي اين منطقه از افغانستان شد.
چيزي كه بيش از همه باعث شگفتي مارسيك و هم‌راهانش شد، سلامت و دست‌نخوردگي اين مناره بلند آجري در يكي از زلزله‌خيزترين نقاط جهان بود. همچنين مشخص نبود سپاهيان مغول كه در سال 1221 خاك منطقه را به توبره كشيدند، چرا تنها از تخريب اين مناره صرفنظر كردند.
مناره مدور جام بر پايه‌اي هشت ضلعي بنا شده است و دو بالكن چوبي دارد. همچنين در زمان‌هاي قديم فانوس بزرگي بر فراز اين مناره مي‌سوخته است. موقعيت فعلي اين مناره در شرق هرات، جايي است كه زماني پايتخت سلسله غوريان بوده كه از 1148 تا 1214 بر افغانستان حكمراني مي‌كرده‌اند. اين مناره دومين مناره بلند آجري جهان پس از مناره قطب در دهلي‌نو است كه آن هم توسط سلسله غوريان ساخته شده است.
مناره جام يكي از 60 مناره آجري بلندي است كه قدمت‌شان به قرون يازدهم و سيزدهم ميلادي برمي‌گردد و امروز هنوز در افغانستان، ايران و آسياي مركزي پابرجا هستند. علاقه به ساخت اين مناره‌ها و برج‌ها در اين دوره، به خاطر اين بوده است كه فرم مناره نماد مناسبي براي بيان پيروزي اسلام در ناحيه به شمار مي‌رفته است.
بعضي از اين برج‌ها كه امروز به صورت تك‌افتاده مشاهده مي‌شوند، زماني به عنوان مناره با ساختمان مساجد متصل بوده‌اند، اما چون اغلب اين مساجد از خشت خام ساخته مي‌شده‌اند امروز ديگر اثري از آن‌ها باقي نمانده است. بعضي برج‌ها و مناره‌ها نيز به شكل مستقل ساخته مي‌شده‌اند و كاربردشان راهنمايي كاروان‌ها در زمان صلح و برج‌ديده‌باني در زمان جنگ بوده است.
مناره جام بي‌شك يكي از مهم‌ترين و باشكوه‌ترين مناره‌هاي گونه دوم است. به اعتقاد كارشناسان، احنمالاً كاربرد اين مناره بلند به عنوان برج ديده‌باني باعث شده است كه مغول‌ها از تخريب آن صرفنظر كنند. همچنين تصور مي‌شود تيرهاي چوبي كه درون ديوارها نصب شده‌اند، مسئول مقاومت اين بنا در برابر زلزله‌ها باشند.
مناره جام در حال حاضر در معرض تهديد ناشي از فرسايش، نشتي آب و سيلاب‌هايي قرار دارد كه به خاطر نزديكي نسبي اين مناره به دو رودخانه هرير رود و جم رود ممكن است به آن آسيب بزنند. همچنين زلزله‌هاي كوچك و بزرگي كه هر ساله در اين ناحيه زلزله‌خيز روي مي‌دهد، از ديگر دلايل نگراني كارشناسان است.
قاچاقچيان و غارت‌گران آثار عتيقه نيز به ديگر محوطه‌هاي باستاني اطراف مناره آسيب‌هايي زده‌اند، چنان كه بخش‌هايي از كاشي‌كاري‌ها و آجرهاي زيبا و منقوش مناره در سال‌هاي اخير ناپديد شده است و همچنين آثار و بقاياي حفاري‌هاي غيرقانوني زيادي در اطراف آن به چشم مي‌خورد. همچنين مناره جام در سال‌هاي اخير شروع به متمايل شدن كرده است كه در حال حاضر باستان‌شناسان سرگرم اتخاذ تدابيري براي جلوگيري از افزايش كجي اين مناره هستند. همچنين ساخت جاده‌اي كه مطابق نقشه‌هاي اوليه از حريم اين محوطه باستاني عبور مي‌كند، از ديگر دلايل نگراني باستان‌شناسان است.
در اطراف مناره جام محوطه‌هاي باستاني ديگري نيز وجود دارد كه از جمله آن‌ها مي‌توان به بقاياي يك حصار، ويرانه‌هاي يك قصر، كارگاه سفال‌گري و گورستان يهوديان اشاره كرد.
محوطه باستاني جام نخستين محوطه ميراث فرهنگي افغانستان است كه در سال 2002 در فهرست ميراث جهاني يونسكو ثبت شد. اين محوطه همچنين به دليل خطرات طبيعي و نيز آسيب‌هاي ناشي از غارت‌گران و قاچاقچيان آثار باستاني به طور هم زمان در فهرست ميراث جهاني در خطر يونسكو نيز ثبت شد.
