پاسخ های هورمونی نسبت به فعالیت های ورزشی

پاسخ هاي هورموني نسبت به فعاليت هاي ورزشي و تمرينات جسماني
فعاليت ها و تمرينات جسماني سبب آن مي گردد كه سطوح برخي از هورمون ها در مقايسه با مقادير استراحت افزايش يا كاهش پيدا كنند. اگر چه اهميت فيزيولوژيكي بسياري از اين تغييرات در حال حاضر شناخته نشده؛ اين واقعيت كه آن ها حتي نسبت به فعاليت هاي ورزشي عكس العمل نشان مي دهند، خود كمال اهميت را دارد. يكي از بررسي هاي عالي و عميق روي اين موضوع توسط متي ور به رشته تحرير در آمده است.

هورمون رشد (GH)
هورمون رشد (GH) كه از هيپوفيز قدامي ترشح مي شود، در هنگام فعاليت هاي ورزشي در خون افزايش يافته و بيشتر تحت تأثير شدت تمرين قرار مي گيرد. مثالي از پاسخ هورمون رشد در شكل 2 نشان داده شده است. در اين تحقيق تمرين جسماني براي مدت 20 دقيقه روي يك دوچرخه كارسنج انجام گرفت. توجه گردد كه با استفاده از بار كار سبك (مثلاً 300 كيلوگرم – متر در دقيقه) افزايشي در غلظت هورمون رشد در حدود 35 برابر مقدار استراحت بود. اگر چه در شكل نشان داده نشده، ولي هورمون رشد در هنگام اعمال ورزشي سريعاً افزايش پيدا نمي كند، بلكه با ادامه تمرين به تدريج زياد مي شود.

هورمون رشد يك عامل متابوليك قوي است اين هورمون، رشد و هيپوتروفي عضله را به وسيله تسهيل در انتقال اسيدهاي آمينه به درون سلول ها افزايش مي دهد. علاوه بر اين، هورمون رشد به طور مستقيم متابوليسم چربي (ليپوليز) را به وسيلة افزايش ساخته شدن آنزيم هاي درگير در اين فرآيند تحريك مي كند. در جريان فعاليت هاي هوازي و متناسب با شدت تمرين، سطوح هورمون رشد افزايشي مي يابد و به نوبه خود پس از تمرين نيز در سطح بالايي باقي مي ماند.

پاسخ هورمون رشد نسبت به تمرين ظاهراً مربوط به سطح آمادگي فرد دارد. اين موضوع به دو طريق قابل بررسي است؛ 1) هورمون رشد هنگام اعمال ورزشي با شدت بار يكسان در افراد تمرين كرده نسبت به افراد تمرين نكرده افزايش كمتري را داشته است؛ و 2) كاهش هورمون رشد پس از اعمال ورزشي خسته كننده در افراد تمرين كرده نسبت به افراد تمرين نكرده سريع تر بوده است. اگر چه اهميت اين تفاوت بين افراد تمرين كرده و تمرين نكرده كاملاً شناخته نشده، ليكن چنين پيشنهاد شده كه تمرينات جسماني طولاني وجه تمايزي را بين مراحل كنترل هورمون رشد ايجاد مي نمايد.

يك بررسي عالي مربوط به اثرات فعاليت هاي ورزشي و تمرينات جسماني روي پاسخ هورمون رشد توسط شفارد و سيدني به رشته تحرير آمده است.

هورمون هاي تيروئيد و پاراتيروئيد
هورمون تيروئيد، تيروكسين و تريودوتيرونين همان طور كه در شكل 6-22 نشان داده شده است، هنگام اعمال ورزشي افزايش پيدا مي كنند. سطوح هورمون محرك تيروئيد (TSH) خون نيز در شكل ديده مي شود. در اين تحقيق، تمرين شامل يك مسابقه 70 كيلومتري (4/43 مايل) اسكي صحرانوردي است كه جهت اتمام آن نيز به 5 الي 7 ساعت وقت مي باشد. جالب ترين تغيير اين واقعيت نيست كه تيروكسين و تريودوتيرونين هر دو بلافاصله پس از تمرين افزايش پيدا مي كنند، بلكه آن است كه سطح هورمون هاي مذكور در حقيقت تا چندين روز پس از مسابقه پايين تر از سطح پيش از مسابقه بوده اند. اين موضوع با افزايش هورمون TSH پس از مسابقه كه منعكس كننده انحرافات ظاهري در تعادل طبيعي بين ترشح، توزيع و دفع هر يك از هورمون هاست همخواني دارد.

شكل 2- پاسخ هورمون رشد (GH) به تمرينات دوچرخه سواري. توجه شود هك در بار كار سبك سطوح هورمون رشد موجود در خون افزايش پيدا نمي كند. هر چند، در بار كار بالاتر هورمون رشد به صورت اساسي افزايش پيدا مي كند. (بر اساس اطلاعات Lazarus , Sutton)

تري يدوتيرونين و تيروكسين
تري يدوتيرونين و تيروكسين به عنوان دو هورمون تيروئيدي متابوليك، عملكردهاي يكساني دارند. اين دو هورمون ميزان متابوليسم تقريباً تمامي بافت هاي بدن را افزايش مي دهند و مي توانند موجب 60 تا 100 درصد افزايش در ميزان متابوليسم پايه شوند. تري
يدوتيرونين و تيروكسين همچنين:
*ساخته شدن پروتئين و به دنبال آن ساخته شدن آنزيم ها را افزايش مي دهند.
* اندازه و تعداد ميتوكندري ها را در بيشتر سلول ها افزايش مي دهند.
*برداشت سلولي گلوكز را سرعت مي بخشند.
* گليكوليز و گلوكونئوژنز را افزايش مي دهند.
* ميزان متابوليسم چربي را بالا مي برند و فراهمي اسيدهاي چرب آزاد براي اكسيداسيون را افزايش مي دهند.

رها سازي هورمون محرك تيروئيد TSH از هيپوفيز قدامي در جريان ورزش افزايش مي يابد. TSH رها سازي تري يدوتيرونين و تيروكسين را كنترل مي كند؛ بنابراين افزايش ناشي از ورزش در TSH موجب تحريك قابل پيش بيني غدة تيروئيد خواهد شد. در واقع، ورزش موجب افزايش سطوح تيروكسين پلاسما مي شود، اما بين افزايش سطوح TSH در جريان ورزش و افزايش سطوح تيروكسين پلاسما تاخير زماني وجود دارد. به علاوه در جريان ورزش هاي زير پيشينه دراز مدت، سطوح تيروكسين پس از افزايش سريع اوليه به هنگام شروع ورزش، در مراحل بعدي به طور نسبي ثابت مي ماند، ولي سطوح تري يدوتيرونين كاهش پيدا مي كند.

شكل 3- هورمون هاي تيروكسين، تريودوترنين و محرك تيروئيد TSH قبل، هنگام و پس از مسابقه اسكي صحرانوردي 70 كيلومتري (43/4مايل). مهمترين تغيير اين واقعيت نيست كه تيروكسين، تريودوترنين هنگام تمرين افزايش پيدا مي كند، بلكه در واقع اين هورمون ها پس از گذشت چند روز از مسابقه پايين تر از سطح قبل از مسابقه بودند. (براساس اطلاعات Stromme , Refsum)

در بارهاي كار زير بيشينه، TSH چه هنگام تمرين و چه در 24 ساعت پس از آن تغييري پيدا نمي كند. به هر حال، محتملترين توضيح فيزيولوژيكي جهت اين تغييرات مشاهده شده در هورمون هاي تيروئيد با اعمال ورزشي سنگين به شرح ذيل مي باشد.
1- افزايش طولاني و قابل توجه در سطوح خوني TSH به احتمال قرين به يقين مديون كمبود و دوره اي در هورمون تيروئيد بوده كه توسط تمرينات ورزشي حاصل مي گردد. اين موضوع سبب آزاد شدن TSH از هيپوفيز قدامي مي شود.

2- افزايش تيروكسين، تريودوترنين در پايان تمرينات ورزشي شايد مديون آزاد شدن محرك TSH اوليه اين هورمون ها باشد؛ در حالي كه كاهش بعدي تيروكسين، تريودوترنين پس از فعاليت هاي ورزشي ممكن است به دليل ناتواني غده تيروئيد در بر آوردن نيازهاي سلولي تسهيل شده جهت اين هورمون ها باشد. اين موضوع منتج به افزايش قاطع سطح TSH شده كه در چند روز پس از تمرينات ورزشي مشاهده مي گردد.

احتمالاً يكي از يافته هاي جالب درباره پاسخ هورمون تيروئيد نسبت به تمرينات ورزشي آن است كه اين پاسخ ها از نظر مقدار مشابه آن هايي مي باشد كه در بسياري از بيماران داراي تيروئيد بزرگ يافت مي شوند. هر چند، سطوح هورموني نسبت به تمرينات ورزشي همراه با هيچ نوع نشانه هاي باليني نمي باشد. علائم ازدياد فعاليت غده تيروئيد شامل افزايش ميزان متابوليسم پايه، عدم تحمل نسبت به گرما، افزايش عرق، كاهش وزن، اسهال، ضعف، خستگي، عصبانيت، و بيخوابي مي باشند.

كالسي تونين
كالسي تونين غلظت كلسيم پلاسما را كاهش مي دهد. اين هورمون روي دو بافت هدف عمل مي كند، استخوان ها و كليه ها. در استخوان ها، كالسي تونين فعاليت استئوكلاست ها (سلول هاي جذب كنندة استخوان) را مهار مي كند، بنابراين جذب استخوان مهار مي شود. استئوكلاست ها ممكن است تنها هدف كالسي تونين در استخوان ها باشند. در كليه ها، كالسي تونين دفع ادراري كلسيم را به وسيله كاهش بازجذب كلسيم از توبول هاي كليوي افزايش مي دهد.

در كودكان تا زماني كه استخوان ها به سرعت در حال رشد و قويتر شدن هستند، كالسي تونين از اهميت زيادي برخوردار است. اين هورمون تنظيم كنندة اصلي هموستاز كلسيم در بزرگسالان نيست، اما در برابر باز جذب بيش از حد استخوان، عمل محافظتي از خود نشان مي دهد.

غدد پاراتيروئيد
غدد پاراتيروئيد پشت غدة تيروئيد قرار گرفته اند. اين غدد هورمون پاراتيروئيد (PTH يا پاراتورمون) ترشح مي كنند. پاراتورمون تنظيم كنندة اصلي غلظت كلسيم پلاسماست و فسفات پلاسما را نيز تنظيم مي كند. رها سازي اين هورمون به وسيله كاهش سطوح كلسيم پلاسما تحريك مي شود.

هورمون پاراتيروئيد اثرات خود را روي سه هدف اعمال مي كند؛ استخوان ها، روده ها و كليه ها، در استخوان ها، PTH فعاليت استئوكلاست ها را تحريك مي كند. اين هورمون باز جذب استخوان را افزايش مي دهد كه موجب آزاد شدن كلسيم و فسفات به درون خودن مي شود. در روده ها، PTH جذب كلسيم را به طور غير مستقيم به وسيله تحريك آنزيمي كه براي اين فرآيند مورد نياز است، افزايش مي دهد. افزايش جذب روده اي كلسيم همراه با افزايش جذب فسفات است. از آنجا كه PTH موجب افزايش سطوح پلاسمايي يون هاي فسفات مي شود، فسفات اضافي بايد دفع شود. اين عمل به وسيله فعاليت PTH در كليه ها انجام شود. در كليه ها PTH باز جذب كلسيم را افزايش داده و باز جذب فسفات را كاهش مي دهد و موجب افزايش دفع ادراري فسفات مي شود.

ورزش در دراز مدت، تشكيل استخوان را افزايش مي دهد. اين افزايش ناشي از افزايش جذب روده اي يون كلسيم، كاهش دفع اداري يون كلسيم و افزايش سطوح PTH است. در مقابل، بي تحركي و يا استراحت مطلق تحليل استخوان را افزايش مي دهد. در طول اين مدت سطوح PTH كاهش مي يابد.

هورمون آنتي ديوريتيك (ADH) و آلدسترون
بايد يادآوري گردد كه هورمون آنتي ديوريتيك ADH هورموني است كه از هيپوفيز خلفي و آلدسترون يك مينرالوكورتيكوئيد است كه از قشر فوق كليوي ترشح مي گردد. هر دوي اين هورمون ها در تنظيم و كنترل الكتروليت هاي سوخت و ساز آب و حجم مايع دخالت دارند. هنگام فعاليت هاي ورزشي به ويژه طي تمرينات طولاني در هواي گرم مقدار قابل توجهي آب و سديم دفع مي گردد. ساز و كار كنترل هورموني جهت حفظ مايع (پلاسما) هنگام تمرينات ورزشي به شرح ذيل مي باشد:
1- تمرينات ورزشي سبب آزاد شدن هورمون آنتي ديوريتيك ADH از غده صنوبري خلفي (هيپوفيز خلفي) و آزاد شدن رنين مي گردد، آنزيمي كه از ياخته هاي ويژه اي واقع در كليه ترشح و پروتئين را تجزيه مي كند. محرك هاي اين تغييرات عبارتند از: الف) افزايش فعاليت دستگاه عصب سمپاتيك، ب) كاهش سديم، ج) كاهش حجم پلاسما و د) افزايش اسمولاريتي پلاسما.

2- ADH با عمل خود روي مجاري جمع كننده كليه سبب حفظ آب مي شود. رنين روي يك پروتئين پلاسما به نام آنژيوتنسين | جهت تشكيل آنژيوتنسين || عمل كند. آنژيوتنسين || سبب تحريك قشر كليه جهت آزاد نمودن آلدسترون مي گردد. آلدسترون باعث افزايش جذب مجدد سديم از مجاري انتهائي كليه مي شود. اين عمل به نوبه خود باعث جذب مجدد آب مي گردد. لذا آب و سديم هر دو ذخيره مي گردند.

به دليل اين ساز و كار جاي تعجب نيست كه آلدسترون، رنين، آنژيوتنسين || و ADH همگي در طول تمرينات ورزشي به طور چشمگيري افزايش پيدا مي كند.

لوزالمعده
لوزالمعده در ناحيه پشت شكم قرار گرفته است. دو هورمون اصلي لوزالمعده انسولين و گلوكاگون هستند. اين هورمون ها كنترل سطوح گلوكز پلاسما را بر عهده دارند. زماني كه سطح گلوكز پلاسما براي مثال بعد از خوردن غذا افزايش مي يابد (هيپرگليسمي)، لوزالمعده پيام هايي مبني بر رها سازي انسولين به درون خود دريافت مي كند. انسولين؛
Ÿ انتقال گلوكز به درون سلول ها به ويژه سلول هاي عضلاني و بافت پيوندي را تسهيل مي كند.
Ÿ گليكوژنز را افزايش مي دهد.

Ÿ گلوكونئوژنز را مهار مي كند.
عملكرد اصلي انسولين، كاهش مقدار گلوكز گردش خون است. اما در متابوليسم پروتئين و چربي، در افزايش برداشت سلولي اسيدهاي آمينه و افزايش ساخته شدن پروتئين و چربي نقش دارد. زماني كه غلظت گلوكز پلاسما به پايين تر از سطوح سطبيع افت مي كند (هيپوگليسمي)، لوز المعده گلوكاگون ترشح مي كند. گلوكاگون تبديل گليكوژن كبد به گلوكز (گليكوژنوليز) را سرعت مي بخشد و گلوكونئوژنز را افزايش مي دهد. هر دو فرآيند، سطح گلوكز پلاسما را افزايش مي دهند.

در جريان فعاليتي 30 دقيقه اي يا بيشتر، با وجود ثابت ماندن نسبي غلظت گلوكز پلاسما، سطح انسولين تمايل به كاهش دارد. اين موضوع در شكل 7-6 نشان داده شده است. پژوهش هاي انجام شده نشان داده اند كه در جريان ورزش تعداد و در دسترس بودن گيرنده هاي انسولين افزايش مي يابد و در نتيجه موجب افزايش حساسيت بدن نسبت به انسولين مي شود. اين پديده نياز به حفظ سطوح بالاي انسولين پلاسما براي انتقال گلوكز به درون سلول هاي عضلاني را كاهش مي دهد.

از سوي ديگر، در طول مدت فعاليت، گلوكاگون افزايش تدريجي نشان مي دهد. گلوكاگون در ابتدا، غلظت گلوكز پلاسما را با تحريك گليكوژنز در كبد حفظ مي كند. اين موضوع قابليت دسترسي سلول ها به گلوكز را افزايش مي دهد و موجب حفظ سطح كافي گلوكز پلاسما براي رفع نيازهاي فزايندة متابوليك مي شود. همان گونه كه در شكل ديده مي شود، پاسخ هورموني در افراد تمرين كرده معمولاً تضعيف مي شود.

بخش مركزي فوق كليه
بخش مركزي غده فوق كليوي دو هورمون اپي نفرين و توراپي نفرين ترشح مي كند كه به كاتكولامينها موسوم هستند. زماني كه بخش مركزي غده فوق كليوي به وسيله دستگاه عصبي سمپاتيك تحريك مي شود، تقريباً 80 درصد از هورمون هاي ترشح شده از اين بخش، اپي نفرين و 20 درصد نوراپي نفرين است. اين درصدها در وضعيت هاي فيزيولوژيك مختلف تغيير مي كنند. كاتكولامين ها همانند دستگاه عصبي سمپاتيك داراي اثرات بسيار قوي هستند، اما اثرات هورمون ها ماندگارتر است، چون اين مواد به آهستگي از خون دفع مي شوند. اين دو هورمون بدن را براي واكنش آني آماده مي كنند و واكنش جنگ و گريز را موجب مي مي شوند.

اپي نفرين و نوراپي نفرين بدن را در رويارويي با بحران هاي واقعي ياري مي كنند. اگر چه برخي از اعمال ويژة اين دوهورمون با هم تفاوت دارند، ولي عملكردي هماهنگ با يكديگر دارند. اثرات تركيبي اين دو هورمون عبارتند از:
Ÿ افزايش تعداد ضربان و قدرت انقباضي قلب
Ÿ افزايش ميزان متابوليسم
Ÿ افزايش گليكوژنوليز (تجزيه گليكوژن به گلوكز) در كبد و عضله
Ÿ افزايش رها شدن گلوكز و اسيدهاي چرب آزاد به درون خون
Ÿ توزيع دوباره خون به عضلات (به وسيله گشاد كردن رگ هاي خوني عضلات اسكلتي و تنگ كردن رگ هاي خوني پوست و اندام هاي داخلي)
رها سازي اپي نفرين و نوراپي نفرين به وسيله عوامل گوناگون بسياري شامل تغييرات وضعيت بدن فشارهاي رواني و ورزش تحت تاثير قرار مي گيرد. شكل 4 تغييرات در سطوح پلاسمايي كاتكولامين ها را به هنگام افزايش تدريجي شدت فعاليت نشان مي دهد.
سطح نوراپي نفرين پلاسما به طور مشخصي در فعاليت هايي با شدت بالاي 50 درصد VO2 max افزايش مي يابد. اما سطوح اپي نفرين تا زماني كه شدت فعاليت به بيش از 60 تا 70 درصد VO2 max نرسد، افزايش قابل توجهي نشان نمي دهد. شكل 4 نشان مي دهد كه در جريان فعاليت هاي يكنواخت كه بيش از 3 ساعت و با شدت 60 تا 70 درصد VO2 max به طول مي انجامد، سطوح هر دو هورمون در خون افزايش مي يابد. زماني كه يك وهله فعاليت به پايان مي رسد، سطوح اپي نفرين تنها در عرض چند دقيقه از دورة برگشت به حال اوليه به سطوح حالت استراحت بر مي گردد، اما نوراپي نفرين ميتواند براي چندين ساعت در سطح بالايي باقي بماند.

شكل 6 تغييرات در انسولين و گلوكاگون در هنگام و متعاقب 60 دقيقه تمرينات دوچرخه سواري، قبل و بعد از برنامه تمرينات بدني. هنگام تمرين سطوح انسولين خون كاهش در حالي كه سطوح گلوكاگون افزايش پيدا مي كند. هر دو منحني پاسخ ها توسط برنامه تمرينات بدنينزول كرده است. (براساس اطلاعات Gyntelberg و همكاران)

لوزالمعده
لوزالمعده در ناحيه پشت شكم قرار گرفت است. دو هورمون اصلي لوزالمعده انسولين و گلوكاگون هستند. اين هورمون ها كنترل سطوح گلوكز پلاسما را بر عهده دارند. زماني كه سطح گلوكز پلاسما براي مثال بعد از خوردن غذا افزايش مي يابد (هيپرگليسمي)، لوزالمعده پيام هايي مبني بر رها سازي انسولين به درون خون دريافت مي كند. انسولين؛
Ÿ انتقال گلوكز به درون سلول ها به ويژه سلول هاي عضلاني و بافت پيوندي را تسهيل مي كند.
Ÿ گليكوژنز را افزايش مي دهد.
Ÿ گلوكونئوژنز را مهار مي كند.
عملكرد اصلي انسولين، كاهش مقدار گلوكز گردش خون است. اما در متابوليسم پروتئين و چربي، در افزايش برداشت سلولي اسيدهاي آمينه و افزايش ساخته شدن پروتئين و چربي نقش دارد. زماني كه غلظت گلوكز پلاسما به پايين تر از سطوح طبيعي افت مي كند (هيپوگليسمي)، لوزالمعده گلوكاگون ترشح مي كند. گلوكاگون تبديل گليكوژن كبد به گلوكز (گليكوژنوليز) را سرعت مي بخشد و گلوكونئوژنز را افزايش مي دهد. هر دو فرآيند، سطح گلوكز پلاسما را افزايش مي دهند.

در جريان فعاليتي 30 دقيقه اي يا بيشتر، با وجود ثابت ماندن نسبي غلظت گلوكز پلاسما، سطح انسولين تمايل به كاهش دارد. اين موضوع در شكل 5 نشان داده شده است.

پژوهش هاي انجام شده نشان داده اند كه د رجريان ورزش تعداد و در دسترس بودن گيرنده هاي انسولين افزايش مي يابد و در نتيجه موجب افزايش حساسيت بدن نسبت به انسولين مي شود. اينپديده نياز به حفظ سطوح بالاي انسولين پلاسما براي انتقال گلوكز به درون سلول هاي عضلاني را كاهش مي دهد. از سوي ديگر، در طول مدت فعاليت، گلوكاگون افزايش تدريجي نشان ميددهد. گلوكاگون در ابتدا، غلظت گلوكز پلاسما را با تحريك گليكوژنز در كبد حفظ مي كند. اين موضوع قابليت دسترسي سلول ها به گلوكز را افزايش مي دهد و موجب حفظ سطح كافي گلوكز پلاسما براي رفع نيازهاي فزايندة متابوليك مي شود. همان گونه كه در شكل 5 ديده مي شود، پاسخ هورموني در افراد تمرين كرده معمولاً تضعيف مي شود.

انسولين و گلوكاگون
به نحوي كه قبلا متذكر گرديد، انسولين سبب افزايش مصرف سلولي گلوكز شده كه منتج به كاهش سطح گلوكز خون مي گردد. علاوه بر اين عمل گلوكز از آزاد شدن گلوكز از كبد و اسيد چرب آزاد از بافت چربي جلوگيري مي كند. از سوي ديگر، گلوكاگون عكس انسولين عمل مي كند. يعني، سبب به جريان انداختن گلوكز از كبد و اسيد چرب آزاد از اديپوسيت ها (ياخته هاي چربي) مي گردد. هنگام اعمال ورزشي، كه در آن ها نياز به هر دو ماده گلوكز و اسيدهاي چرب آزاد به عنوان مواد سوخت و سازي است، نشان داده شده كه گلوكاگون سبب افزايش و انسولين سبب كاهش اين مواد مي گردند.

مثالي از اين تغييرات، در پيش و پس از تمرين در شكل 6 ارائه گرديده است. وهله فعاليت در اين مورد شامل 60 دقيقه تمرين دوچرخه سواري زير بيشينه و با شدتي كه نياز به 60 درصد VO2 max آزمودني هاست مي باشد. برنامه تمرين مشتمل بر دويدن و ركاب زدن روي دوچرخه 40 دقيقه در هر روز، چهار دفعه در هر هفته و براي مدت 10 هفته بوده است. همان طور كه در شكل مشاهده مي شود، هنگام تمرين سطوح انسولين كاهش يافته در حالي كه سطوح گلوكاگون افزايش يافته است. ضمن اين كه اين موضوع چه قبل و چه پس از تمرين صادق است.

كليه ها
اگر چه كليه ها به عنوان اندام هاي درون ريز اصلي مطرح نيستند، با اين حال در اينجا كليه ها را به دليل ترشح هورموني به نام ارتروپوتين، مورد بحث قرار خواهيم داد. اريتروپوتين توليد سلول هاي قرمز خون را به وسيله تحريك سلول هاي مغ استخوان تنظيم مي كند. سلول هاي قرمز خون براي انتقال اكسيژن به بافت ها و دفع دي اكسيد كربن ضروري هستند. بنابراين اين هورمون ارتروپوبتين در سازگاري نسبت به ورزش و ارتفاع از اهميت بسياري برخوردار است. پژوهش هاي انجام شده نشان داده اند كه بخشي از سازگاري ها به هنگام فعاليت در ارتفاع زياد مربوط به افزايش رها سازي ارتروپوبتين است هك به نوبه خود توليد بيشتر سلول هاي قرمر خون راتحريك مي كند و موجب افزايش ظرفيت حمل اكسيژن خون مي شود. به همين دليل، برخي از ورزشكاران با استفاده از تزريق اين هورمون سعي مي كنند، تعداد سلول هاي قرمز خون خود را به اميد پيشي گرفتن از ساير ورزشكاران افزايش دهند.

هورمون هاي جنسي
تحقيقاتي كه با پاسخ هاي هورمون هاي جنسي (آندروژن ها در مردان و استروژن ها در زنان) سرو كار دارند چندان زياد نمي باشند. هر هر حال، نشان داده اند كه آندروژن ها (تستوسترون) و استروژن هر دو با تمرينات ورزشي افزايش پيدا مي كنند.

مثالي از سطوح خون هورمون هاي تخمدان ها، استراديول (مهمترين استروژن)، پروژسترون، هرومون محرك فوليكولي (FSH) و هورمون لوتئيني (LH) (دو هورمون اخير از هيپوفيز قدامي ترشح مي شوند) نسبت به تمرينات ورزشي در شكل 7 نشان داده شده اند. استراديول و پروژسترون در اثر تمرين كم و بيش به صورت خطي افزايش پيدا مي كنند (شكل 7) هورمون محرك فوليكولي نيز با تمرين افزايش پيدا مي كند، ولي پاسخ نه از نظر مقدار زياد بوده و نه ظاهراً مربوط به شدت تمرين مي باشد. تراكم LH خون ظاهراً تحت تاثير تمرينات ورزشي قرار نمي گيرد (شكل 7) اين موضوع لازم به تذكر است كه پاسخ هاي فوق هنگام مرحله مربوط به جسم زرد دوره قاعدگي (6 الي 9 روز پس از تخمك گذاري) اندازه گيري شده است. پاسخ هاي هوروني هنگام مرحله فوليكولي دوره فوق (6 الي 9 روز پس از شروع قاعدگي) تا حدودي متفاوت است. استراديول تنها هورموني است كه هنگام مرحله فوليكولي با تمرينات ورزشي افزايش پيدا مي كند.

تغييرات حاصله در تراكم هورمون هاي جنسي خون مردان و زنان با توجه به نقش آن ها در عملكردهاي ورزشي كاملاً شناخته نشده است. صرفنظر از رابطه تستوسترون با قدرت عضلاني پاسخ هاي هورموني فوق از اهميت كمتري برخوردارند. جهت روشن شدن اين مسئله نياز به تحقيقات بيشتري است.

شكل 7 پاسخ هاي مربوط به هورمون هاي تخمدان هنگام مرحله جسم زرد دوره قاعدگي (6 تا 9 روز پس از تخمك گذاري)، به نحوي كه در (A) نشان داده شده است استراديول (استروژن) و پروژسترون هر دو با تمرين به صورت خطي افزايش پيدا ميكند، در (B) هورمون محرك فوليكولي FSH نيز با تمرين افزايش پيدا مي كند، ولي نه از نظر مقدار زياد مي باشد و نه ظاهراً مربوط به شدت تمرين است. تراكم هورمون لوتئيني LH خون ظاهراً تحت تاثير تمرين قرار نمي گيرد

گلوكوكورتيكوئيدها (كورتيزول) و آدرنوكورتيكوتروپين
(ACTH)
پاسخ هاي هورمون قشر فوق كليوي، يعني كورتيزول نسبت به فعاليت هاي ورزشي نامتداوم و مختلف مي باشد. براي مثال، در تمرينات ورزشي سبك يا متوسط ممكن است تغييري در سطوح كورتيزول خون بوجود نيايد و يا كاهش اندكي حاصل گردد. با اين حال، اگر فعاليت هاي ورزشي طولاني تا خسته كننده باشند، ممكن است افزايشي در كورتيزول خون مشاهده شود. مضافاً اين كه، تمرينات جسماني ظاهرا تغييري در پاسخ هاي كورتيزول نسبت به فعاليت هاي ورزشي ايجاد نمي كند. تغييرات در ترشح كورتيزول توسط فعاليت هاي ورزشي احتمالا توسط افزايش ترشح هورمون آدرنوكورتيكوتروپين ACTH از هيپوفيز قدامي بوجود مي آيد. هر چند، دلائل علمي كمي تاييد كننده اين نظريه است كه ACTH هنگام اعمال ورزشي افزايش پيدا مي كند.
افزايش ترشح كورتيزول پاسخ عمومي به فشار جسماني است. بنابراين در فعاليت هاي ورزشي متوسط يا سبك، جائي كه فشار تمرين پايين است، هيچ تغييري در كورتيزول ملاحظه نمي گردد. از سوي ديگر، هنگام اعمال ورزشي خسته كننده، فشار تمرين حداكثر بوده و انتظار افزايش كورتيزول مي رود. از جمله راه هايي كه كورتيزول مي تواند به بهبود اعمال ورزشي بيانجامد اثر گلوكونئوژنيز آن روي كبد است. به ياد داريد كه گلوكونئوژنيز متضمن تشكيل گلوكز از منابع غير كربوهيدراتي (مثلا، چربي و پروتئين) بوده و لذا گلوكز بيشتري را به عنوان ماده سوخت وسازي در دسترس قرار مي دهد.
خلاصه اي از اثرات فعاليت ها و تمرينات ورزشي روي تغييرات هورموني در جدول 8 ارائه گرديده است.

جدول 8 خلاصه اي از تغييرات هورموني هنگام فعاليت ها و تمرينات ورزشي

هورمون	پاسخ به تمرين	وابستگي ويژه	تاثير احتمالي
كاتكولامين ها	افزايش	افزايش بيشتر با تمرين شديد نوراپي نفرين < اپي نفرين، پس تمرين كمتر افزايش مي يابد	افزايش گلوكز خون
هورمون رشد GH	افزايش	افزايش بيشتر در افراد غير آماده، كاهش سريع تر در افراد آماده	؟
ACTH- كورتيزول	افزايش	افزايش بيشتر با تمرين شديد، افزايش كمتر پس از تمرينات رير بيشينه	افزايش گلوكونئوژنيز در كبد (كليه)
TSH - تيروكسين		افزايش تبديل تيروكسين توسط تمرين بدون اثرات سمي ظاهري	؟
LH	بدون تغيير	-	-
تستوسترون	افزايش	-	؟
استراديول – پروژسترون	افزايش	افزايش هنگام مرحله جسم زرد	؟
انسولين	كاهش	كاهش كم پس از تمرين	كاهش تحريكات جهت استفاده گلوكز خون
گلوكاگون	افزايش	افزايش كم پس از تمرين	افزايش گلوكز خون از طريق گليكوژنوليز و گلوكونئوژنيز
رنين – انژيوتنسين آلدسترون	افزايش	افزايش يكسان پس از تمرين در موش ها	حفظ سدين جهت نگهداري حجم پلاسما
ADH	افزابش پيش بيني شده	-	نگهداري آب جهت حفظ حجم پلاسما
PTH كالسيتونين	؟	-	نياز جهت ايجاد رشد متناسب استخوان
اريتروپويتين	؟		جهت افزايش تولدي گويچه هاي قرمز از مغز استخوان ها مم مي باشد
پروستاگلاندين ها	امكان افزايش	ممكن است در پاسخ به انقباض هاي ايزومتريك طولاني افزايش يابد-ممكن است نياز به فشار كم خوني موضعي باشد	ممكن است متسع كننده هاي عروق خوني موضعي باشند.

خلاصه
هدف از اين فصل بيان دستگاه هورموني يا غدد درون ريز با توجه به حفظ هموستاز در هنگام شرايط استراحت و تمرين مي باشد.
هورمون ماده اي است شيميايي كه توسط غدد درون ريز به داخل مايعات بدن ترشح شده و اثري ويژه روي فعاليت هاي ساير اعضاء (ارگان هاي هدف) دارند. غدد درون ريز فاقد مجراي ترشحي بوده و هورموني را مستقيماً به داخل خون يا لنف مي ريزند. اعمال هورمون ها روي ارگان هاي هدف شامل: 1) فعاليت دستگاه هاي آنزيمي، 2) تغييرات نفوذپذيري غشاء ياخته 3) انقباض يا انبساط عضلاني، 4) ساخت پروتئين 5) ترشح ياخته اي. اين اعمال از طريق ساز و كار AMP حلقوي انجام مي شود.

برخي از هورمون ها فقط روي اعضاء هدف ويژه اي موثرند. اين ويژگي توسط حضور گيرنده و هورمون ويژه اي واقع در غشاء ياخته اعضاء هدف انجام مي پذيرد. گيرنده فقط نسبت به يك هورمون ويژگي داشته و مي تواند با آن واكنش نشان دهد.

دستگاه كنترل كننده هورموني غالب عبارت از ساز و كار فيدبك منفي است. در اين ساز و كار ترشح هورمون به دليل نتيجه حاصل پاسخي كه توسط آن هورمون ايجاد مي شود قطع شده يا كاهش پيدا مي كند. دستگاه عصبي نيز در كنترل ترشح هورمون دخالت دارد.

هورمون ها و غدد داخلي آن ها عبارتند از:
1- غده هيپوفيز: هورمون آنتي ديوريتيك ADH و اكس تونين (از بخش خلفي)، هورمون رشد GH، هورمون محرك تيروئيد TSH، هورمون آدرنوكورتيكوتروپين ACTH، هورمون محرك فوليكولي FSH، هورمون لوتئيني LH و پرولاكتين (از بخش قدامي)
2- غدد فوق كليوي: كاتكولامين ها، اپي نفرين و نوراپي نفرين (مركز فوق كليوي)، مينرالوكورتيكوئيدها، گلوكوكورتيكوئيدها و آندروژن ها (قشر كليوي)
3- پانكراس: انسولين و گلوكاگون.
4- غده تيروئيد: تيروكسين، تريودوترونين و كالسي تونين
5- غده پاراتيروئيد: پارات هورمون PTH
6- تخمدان ها و بيضه ها: آندروژن ها (استروژن و پروژسترون در زنان تستوسترون در مردان)

سطوح هورمون هاي شناخته شده خون كه با ورزش افزايش پيدا مي كنند عبارتند از: 1) هورمون رشد، 2) كاتكولامين ها، 3) ACTH، 4) گلوكوكورتيكوئيد ها، 5) مينرالوكورتيكوئيدها، 6) گلوكاگون، 7) تستوسترون 8) استروژن، 9) پروژسترون، 10) TSH، 11) تيروكسين و 12) تريودوترونين سطح LH خون با تمرينات ورزشي تغيير نيافته در حالي كه انسولين هنگام تمرينات ورزشي كاهش پيدا مي كند.