معماری، عقب ماندگی، تقلید
نقل قول:
تحولات اجتماعی در دوران قاجار، زمینه تضعیف هنرهای بومی را فراهم آورد
ریشه آغاز تحولات معماری معاصر ایران را باید از دوران صفوی جست وجو كرد. از یك سو جنگ ها و كشاكش های متعدد با حكومت عثمانی و برخی از حكومت های اروپایی مانند پرتغال و انگلیس و از سوی دیگر آمد و شد هیأت های نمایندگی و گروه های سیاسی اروپایی به ایران و در مواردی بازرگانان اروپایی وروسی موجب آشنایی بیش از پیش ایرانیان با برخی از دستاوردهای فنی و بعضی از ویژگی های فرهنگی و هنری اروپاییان شد.در زمینه های هنری می توان به طراحان یا نقاشانی كه همراه با برخی از هیأت های سیاسی به ایران آمدند، اشاره كرد.
آشنایی هنرمندان ایرانی با آنان موجب شد معدودی از هنرمندان از شیوه طراحی و نقاشی آنان اقتباس كنند.تأثیر نقاشان و طراحان اروپایی به همین جا ختم نشد، بلكه به تدریج برخی از حرمت ها و چارچوب های مربوط به صورتگری مورد بی توجهی قرار گرفت؛ نقاشی های دیواری كاخ چهلستون، حاكی از این است كه پادشاهان صفوی بعضی از حرمت های مربوط به نگارگری را كه در دوره های پیشین رعایت می شد، در نظر نمی گرفتند.
از اواخر این دوره به تدریج افزون بر نگارگری، برخی دیگر از هنرهای تصویری و تجسمی مانند كاشیكاری و گچبری نیز از شیوه های هنری اروپا اثر پذیرفتند و فرنگی سازی به یكی از روش های معمول در برخی از هنرها تبدیل شد.در دوره قاجار، تحولات اجتماعی متعددی در جامعه ایرانی صورت گرفت كه زمینه های تضعیف هنرهای بومی و گسترش هنرها و اندیشه های غربی را بیش از پیش فراهم آورد. نخست آن كه گروه اجتماعی جدیدی كه قدرت را به دست آورده بود، یعنی ایل قاجار، در ابتدای روند شهری شدن و گسترش حوزه نفوذ تمدنی و فرهنگی خود، به نهادهای اجتماعی، مدنی و هنری پیشین چندان توجهی نكرد.
زیرا در آغاز از مقبولیت چندانی برخوردار نبود. این موضوع در از هم گسیختگی نهادها و روابط صنفی و هنری بی تأثیر نبود و در نتیجه دراین دوره رد برخی از تخصص های هنری و صنفی از جمله معماری، زمینه های بروز ضعف در حوزه های نظری و عملی را فراهم كرد و امكان نوآوری در بسیاری از زمینه ها مقدور نشد، هرچند كه تلاش های بعضی از معماران ایرانی در نمونه هایی از آثار خلق شده به ویژه در مورد ابداع تركیب های حجمی تازه نسبت به گذشته را نمی توان نادیده گرفت. به همین ترتیب ضعف برخی از آنان در طراحی بناهای آئینی و تقلید از ویژگی های مساجد هند در طراحی مساجد جامع ایرانی قابل تأمل است.آگاهی از عقب ماندگی در زمینه های فنی و اجتماعی نسبت به غرب و احساس حقارت پدید آمده در دوره قاجار، منجر به بروز نوعی سرخوردگی اجتماعی و تلاش در تقلید از غرب برای خروج از عقب ماندگی شد. عده ای چاره را در نوعی تقلید همه جانبه از فرهنگ غرب و مظاهر آن دانستند.
این گرایش همراه با تنوع و تفاخرطلبی اعیان، رجال و درباریان، ابتدا موجب بروز تمایل به استفاده از برخی عناصر معماری غرب مانند انواع سنتورهای تزئینی، سرستون ها و پلكان ها و در مراحل بعد از استفاده از بعضی تركیب های حجمی و طرح های معماری شد، به گونه ای كه در مواردی، بناهایی به طوركامل به تقلید از بنایی مشابه در اروپا طراحی و ساخته می شد. عمارت شمس العماره و قصر فیروزه از اینگونه بناها به شمار می آیند.در پایگاه اطلاع رسانی آرونا آمده است ،در آغاز دهه نخست قرن بیستم شرایط پیچیده و حساسی پدید آمده بود. از یك سو تلاش ها و فعالیت های صورت گرفته برای اصلاحات اجتماعی و سیاسی، به نتایج مطلوب نرسیده بود و از سوی دیگر برخی حكومت های خارجی و به ویژه اروپایی مصمم بودندكه بیش از پیش در امور داخلی كشور دخالت كنند.
مداخله آنان تا محدوده شكل دهی به حكومت پیش رفت. تحولاتی كه در زمینه های اداری و سیاسی صورت گرفت، منجر به پدید آمدن نهادهای جدیدی در عرصه های آموزشی، اداری، اجتماعی و فرهنگی شد، نهادهایی كه اغلب، هم از لحاظ ساختار سازمانی و هم از جنبه فضای معماری، جدید بودند. در نتیجه نه تنها دگرگونی ها و تحولات مهم و قابل توجهی در عرصه های اجتماعی پدید آمد، بلكه تغییرات وسیعی در عرصه های معماری و فضاهای شهری نیز حاصل شد.
