آموزش ترجمه - کلاس ترجمه -

کلاس ترجمه

سلام دوستان http://pnu-club.com/imported/2012/10/27.gif
تصمیم گرفتم یه محفل دوستانه برای ترجمه برگزار کنم.
این تاپیک جایی هستش برای کسانی که به ترجمهٔ صحیح و کارآمد اهمیّت می‌دهند و در واقع دوست دارند که ترجمه‌هاشون همیشه از همه نظر بهترین و جذّاب‌ترین و درست‌ترین ترجمه باشه.
در اینجا هرکسی هر نکته‌ای از ترجمه بلده میتونه قرار بده تا همگی ازش استفاده کنیم.
من خودم هم تا جایی که بتونم نکاتی رو که در طول تحصیل به صورت عملی و تئوری یاد گرفتم براتون قرار میدم، امیدوارم که مفید واقع بشن :)
پیشاپیش از همکاریتون سپاسگزارم http://pnu-club.com/imported/2012/10/27.gif

بسیار خب دوستان چون مهمترین هدفمون در این تاپیک ترجمه هستش و درواقع بیشترین تمرکزمون روی این موضوع هست،‌من در ابتدا یک سری توضیحات در مورد ترجمه براتون میزارم که در واقع به عنوان مقدمه هستش و یک معرفیه از ترجمه و کسانی که در این فن تحقیقات زیادی انجام دادن. میدونم که شاید این توضیحات رو جاهای دیگه هم خونده باشید و یا اصلا حوصله این توضیحات طولانی رو هم نداشته باشید. و این رو هم میدونم که موقع ترجمه کردن واقعا شاید یک دهم این توضیحات هم به دردمون نخوره. به همین خاطر من تلاش کردم قسمتهای مهمتر این توضیحات رو کمی پررنگ تر از سایر قسمتها براتون بنویسم.
بعد این توضیحات میریم سراغ نکات مهمی که در ترجمه باید بهشون توجه کرد
بعد یه سری تمرین ها رو با هم حل میکنیم
نکات گرامری رو هم با هم در ترجمه های مختلف بررسی میکنیم
اگر هم سوال، پیشنهاد یا انتقادی داشتید من خوشحال میشم که بشنوم :)

چگونه یک مترجم خوب شویم؟

قبل از هر چيز لازم است تا به خود واژه ترجمه (translation ) و مشتقات آن بپردازيم. ترجمه عمل تغيير يك متن يا گفتار از يك زبان به زبان ديگر است. اين تنها تعريفي ابتدايي و عاميانه از لفظ ترجمه است. شخصي كه عملاً درگير كار ترجمه است را مترجم (translator) مي‌نامند و علمي كه اصول و روش ترجمه را مورد مطالعه قرار مي‌دهد علم ترجمه شناسي translatology)) ناميده مي‌شود و شخصي كه آگاه به اين علم بوده و يا‌ آن را مطالعه مي‌كند ترجمه­شناس (translatologist) اطلاق مي‌گردد.

معمولآً در ترجمه، ما با دو زبان سرو كار داريم و در نتيجه مقايسه و مقابله دو زبان مطرح مي­شود. بنابراين، مي‌توان گفت كه ترجمه­ شناسي بخشي از زبان شناسي مقابله­اي (contrastive linguistics) است.

زباني كه در آن زبان كار ترجمه را شروع مي‌كنيم معمولاً زبان اول/ مبدأ (language1= L1 يا Source language = SL) ناميده مي­شود و زباني كه ترجمه به آن ختم مي شود زبان دوم/ مقصد (language 2=L2 يا Target language =TL ) ناميده مي­شود.

علاوه بر واژه translation از واژه ديگري نيز براي ترجمه استفاده مي شود كه آن واژه interpretation است كه به معني ترجمه، تعبير يا تفسير مي باشد و شخصي كه اين كار را انجام مي‌دهد مترجم يا مفسر (interpreter ) ناميده مي شود. امروزه واژه interpreter بيشتر براي مترجمان شفاهي و همزمان به كار مي‌رود.

تعريف ترجمه و نقطه نظرات مختلف در اين باره

براي واژه « ترجمه» تعاريف مختلفي از سوي متخصصان فن بيان شده است كه در اينجا به اختصار چند مورد را بررسي مي‌كنيم.

جان كتفورد (Catford, 1965 ) ترجمه را اين­گونه تعريف مي كند:

»Translation is the replacement of textual material in one language by equivalent textual material in another language«

ترجمه جايگزيني مواد متني است در يك زبان (زبان مبدأ) با مواد متني معادل در زبان ديگر (زبان مقصد).

يوجين نايدا (E. Nida) نيز ترجمه را چنين تعريف مي كند:

«ترجمه عبارت است از پيدا كردن نزديكترين معادل طبيعي پيام زبان دهنده در زبان گيرنده، نخست از لحاظ معنايي و دوم از لحاظ سبك»

پيترنيومارك (P. Newmark) نيز مي گويد:

«ترجمه فني است كه يك پيام نوشتاري در زباني را با همان پيام در زبان ديگر جايگزين مي‌كند»

ورنر وينتر (Werner Winter ) مي گويد:

« ترجمه كوششي است در جهت جايگزيني يك تجربه و يا فرمول خاصي از جهان پيرامون به زبان ديگر»

سروانتس(Cervantes ) معتقد است:

« يك ترجمه مثل پشت قالي فقط مي تواند طرح كار را نشان دهد»

كولي (Cowley ) هم در دفاع از ترجمه آزاد خود مي گويد:

«... ترجمه كلمه به كلمه و يا خط به خط به اين مي ماند كه ديوانه‌اي حرفهاي ديوانه‌اي ديگر را نقل كند.»

و يك ضرب‌المثل ايتاليايي هم كاملاً ترجمه را خيانت مي‌داند:

Traduttore,Traditore

مترجم خائن است


مي بينيم كه تعريف دقيق و فني ترجمه كار چندان ساده‌اي نيست و بيشتر تعريف‌هايي كه تاكنون به دست داده شده‌اند غالباً‌ آن قدر كلي و نظري است كه عملاً هيچ گرهي از مشكلات مترجمان در كار ترجمه نمي‌گشايد.

هر مترجم پس از سالها ترجمه، تعريف تازه‌اي از كار ترجمه استنباط مي كند كه باز هم اغلب براي خودش قابل فهم است و نمي تواند هيچ‌گونه رهنمود عملي در اختيار مشتاقان كار ترجمه و مترجمان تازه كار قرار دهد.

اگر ترجمه را به صورت برگردان نوشته يا گفته‌اي از يك زبان به عنوان زبان مبدأ ، به زبان ديگر يا زبان مقصد تعريف كنيم، مطلوب‌ترين نوع اين برگردان زماني تحقق مي يابد كه تأثير آن نوشته يا گفته در خواننده يا شنوندة زبان مبدأ به خواننده يا شنونده زبان مقصد نيز منتقل شود. به عبارت ساده تر، ترجمه عبارت است از برگردان متني از زبان مبدأ به زبان مقصد بدون كوچكترين افزايش يا كاهش در صورت (Form‌) يا معني (meaning ) .اين تعريف اگر چه دقيق است اما عملي نيست زيرا هيچ پيامي را نمي‌توان بدون تغيير در صورت و معني از زباني به زبان ديگر منتقل كرد. اين مسئله به ساختارهاي متفاوت زبانها بر مي‌گردد كه در بحث نسبيت زباني مفصل‌تر مورد بحث قرار مي‌گيرد.


مختصري از تاريخچه ترجمه و علل آن

به گفته پيتر نيومارك(1988) اولين ردپاي ترجمه را مي‌توان در سه هزار سال قبل از ميلاد و دوران پادشاهي مصر باستان ديد كه نوشته‌هايي به دو زبان در منطقه الفاتين(Elephantine ) يافت شده است. لازم به ذكر است كه نظير اين نوشته‌ها به دو زبان به صورت سنگ و يا نوشته‌هاي روي پوست از پادشاهان ايراني قبل از ميلاد نيز يافت شده و موجود مي‌باشند.

اما شروع ترجمه به صورت رسمي به حدود سال 240 قبل از ميلاد برمي‌گردد. در آن زمان شخصي به نام ليويوس آندريكوس (Livius Andricus ) متن « اديسه» اثر هومر را از يوناني به لاتين برگرداند. در قرن دوم قبل از ميلاد نيز ترجمه تورات توسط هفتاد تن از علماي يهودي به منظور رفع نيازهاي جامعه يهودي اسكندريه كه به زبان لاتين تكلم مي‌كردند انجام شد. ترجمه انجيل نيز به زبانهاي لاتين، سرياني ، قبطي و ارمني كمي بيشتر از آن شروع شده بود كه اين نوع ترجمه‌ها عمدتاً ترجمه‌هاي « كلمه به كلمه» بودند . تنها جرم قديس (Saint Jerome ) يك ترجمه تحت‌الفظي از انجيل در قرن چهارم ميلادي به عمل آورد كه بسيار مورد انتقاد مترجمان و مذهبيون واقع شد. در واقع همين انتقادات و مخالفت‌ها سرآغاز بحث بر سر شيوة ترجمه و لزوم تعيين اصول و مباني ترجمه شد.

در قرون وسطي( قرن چهارم تا چهاردهم) ترجمه در اروپاي غربي منحصر به مباحث، مقالات و متون مذهبي بود.

در قرن نهم و دهم ميلادي در بغداد مركزي به نام « دارالحكمه» داير شد كه در واقع مركز ترجمه آثار كلاسيك يوناني به زبان عربي بود و عدة زيادي از اين مترجمان ايراني‌الاصل بودند.

در قرن دوازدهم كه با فتح اسپانيا به دست مسلمانان، اسلام و غرب در تماس قرار گرفتند، مركزي براي ترجمه آثار اسلامي به زبان لاتين و آثار يوناني به عربي در آنجا داير شد.

با پيدايش رنسانس پرداختن به كار ترجمه در جوامع فرهنگي اروپايي غربي از هر سو رواج گرفت در اين دوران، ترجمه انجيل از مسائل و معضلات عمده به شمار مي رفت. اولين ترجمه كامل از انجيل به زبان انگليسي توسط ويكليف بين سالهاي 1380 تا 1384 ميلادي به عمل آمد.

تا قبل از قرن نوزدهم عمدة مطالب ترجمه شده به مسائل مذهبي، ادبيات، يا فلسفه مربوط مي‌شوند. در قرن نوزدهم ترجمه به عنوان وسيله‌اي يك جانبه جهت ارتباط بين دانشمندان و متفكران دنيا نقش ايفا مي‌كرد و قرن بيستم نقش ترجمه به مراتب بيشتر شد، تا جائي كه آن را « عصر ترجمه » لقب دادند.

امروزه ترجمه ابزاري است براي:

- آگاهي از آخرين دستاوردهاي علمي و فني

- تبادل اطلاعات فرهنگي، هنري و ادبي

- آگاهي از اوضاع سياسي و اقتصادي جهان

- مبادلات اقتصادي و تجارت

- آگاهي از افكار و انديشه‌هاي پيشينيان و گذشتگان


ترجمه در ايران

كار ترجمه در كشور ما با ترجمه كتابهاي درسي دارالفنون آغاز شد . اين موسسه آموزشي در زمان عباس ميرزا و به پيشنهاد روشنفكران و آزاديخواهان تأسيس شد و هدفش كسب تمدن و علوم مغرب زمين بود و لذا به استخدام معلمين خارجي اقدام كردند. كتب درسي به زبان خارجي در زمينه علوم ، ادبيات ، تاريخ ، پزشکی و مهندسی با کمک همين معلمين تهيه و به فارسی ترجمه می شدند. از آنجايي که محصلين بيشتر به فرانسه اعزام مي‌شدند، زبان فرانسه در مملكت رايج شد و با گسترش آن آثار نويسندگان فرانسوي به فارسي ترجمه شد و در كنار آن ترجمه‌هايي از ديگر زبانها مانند آلماني، روسي ،لهستاني، مجاري، اسپانيايي، پرتغالي ، و انگليسي نيز به فارسي صورت گرفت.

از نخستين كتابهاي ترجمه شده ادبي در آن زمان مي‌توان به نمايشنامه مردم گريز مولير(Mollier ) اشاره كرد كه از فرانسه به فارسي ترجمه شد. در ضمن دو كتاب تاريخي« پطر كبير» و « شارل دوازدهم» نيز به سفارش عباس ميرزا توسط ميرزا رضا مهندس به فارسي ترجمه شدند. از آن پس كار ترجمه رونق بيشتري يافت و محمد طاهر ميرزا و محمد خان اعتماد‌السلطنه پركارترين مترجمان آن دوره بودند.

پس از جنگ جهاني دوم، زبان انگليسي جاي فرانسه را به عنوان زبان دوم گرفت و گسترش روزافزون يافت. با وجود اين، در قلمرو ادبيات هنوز بهترين مترجمان ما اغلب كساني هستند كه از زبان فرانسه ترجمه كرده اند و نمونه بارز آن « محمد قاضي» است.

انواع ترجمه از ديدگاه زبان‌شناسان و ترجمه‌شناسان

آبراهام كولي(A. Cowley) ، شاعر انگليسي قرن هفدهم، شخصي است كه اشعار پيندار (Pindar ) شاعر كلاسيك يوناني را به انگليسي ترجمه كرده است. تا آن زمان اصولاً همه پاي بند به ترجمه «كلمه به كلمه» بودند و كولي كه اين سنت را شكسته بود سخت مورد انتقاد واقع شد . كولي در پاسخ به اين انتقادها مي‌گويد:

« هر كسي شعرهاي پيندار را كلمه به كلمه ترجمه كند بدان مي‌ماند كه ديوانه‌اي سخن ديوانه‌اي را نقل كرده باشد. بنابراين در ترجمه آثار او ، من آنچه را خواسته‌ام به متن افزوده‌ام و آنچه را كه زايد دانسته‌ام حذف كرده‌ام.

درايدن (Dryden ) شاعر انگليسي هم عصر كولي در نقد ترجمه كولي، دست به تقسيم بندي انواع ترجمه مي زند و ترجمه كولي را در يكي از اين دسته‌ها قرار مي‌د‌‌هد و آن را ترجمه جعلي و ساختگي يا به اصطلاح(imitation ) مي‌نامد. درايدن ترجمه را بر سه قسم مي‌داند:

- metaphrase : كلمه در برابر كلمه و عبارت در برابر عبارت قرار مي‌گيرد (بنابراين فقط صورت حفظ مي شود).

2- paraphrase : ترجمه‌‌اي كه مترجم مفهوم اصلي متن را در نظر دارد و براي رساندن اين مفهوم گاه تفسيرهايي بر آن مي‌افزايد (بنابراين مفهوم حفظ مي شود اما صورت نه).

3-imitation : مترجم نه به كلمه وفادار است و نه به مفهوم، بلكه فقط براي حفظ «روح كلي مطلب» آنهم به گونه اي كه خود در يافته، هرگونه تصرفي در متن به عمل مي‌آورد و ترجمه كولي از اين دسته است.

پس از درايدن ، زبانشناسان معاصر تقسيم‌بنديهايي از انواع ترجمه به عمل آورده اند.

چنانكه قبلاً‌ اشاره شد كتفورد ترجمه را جايگزيني مواد متني زبان مبدأ با مواد متني معادل از زبان مقصد مي‌داند اما از اين جايگزيني هميشه يك ترجمه خوب حاصل نمي شود زيرا يك ترجمه به نظام‌هاي زبان مبدأ و مقصد، هدف مترجم از ترجمه متن، مخاطب يا خواننده متن و نوع سبك و سياق متن مورد ترجمه بستگي دارد و انتخاب يك ترجمه از ميان ترجمه‌هاي مختلف نيز بايد با در نظر گرفتن اين عوامل صورت گيرد.

الف) از نظر ميزان(extent ) متن مورد ترجمه آن را به دو نوع ترجمة كامل (full translation ) و ترجمه نسبي / غير كامل translation) partial ) تقسيم بندي مي‌كند.

در ترجمه كامل، كلية عناصر متن مبدأ بدون استثناء با عناصر زبان مقصد جايگزين مي‌گردد ولي در ترجمه غير كامل قسمتي از متن زبان مبدأ جايگزين نشده باقي مي ماند و به همان صورت اصلي نوشته مي‌شود.

براي مثال وقتي يك متن گرامر انگليسي را به فارسي ترجمه مي‌كنيم گاهي اصطلاحات دستوري و مثالهاي آن را به صورت انگليسي (جايگزين نشده) مي‌نويسيم.

خب دوستان تا به اینجا درمورد تاریخچهٔ ترجمه صحبت کردیم.
در پست قبلی یک توضیحی درمورد توجه به ترجمه از نظر میزان براتون نوشتم. منظور از این قسمت این هستش که ما در واقع باید با توجه به نوع و میزان متنمون ،‌ترجمه خودمون رو ارائه بدیم. مثلا تصور کنید ما میخواهیم یک شعری رو از انگلیسی به فارسی ترجمه کنیم که در یک بیتش یک کلمه فرانسوی نوشته شده و شاعر هم از نوشتن اون کلمه به یک زبان دیگه یه منظوری داره. خب در اینجا قطعا ما نمیتونیم این کلمه رو هم به فارسی برگردونیم بدون اینکه توضیحی درمورد کلمه لاتین بدیم، چرا که یکی از مهمترین ویژگی های یک مترجم رعایت اصل امانت داری هستش.
بنابراین اون کلمه لاتین رو عینا مینویسیم و در پاورقی توضیحی درموردش میدیم .


حالا به عنوان يك تمرين و با توجه به این نکته ای که الان گفتم،‌ دو متن زير را به فارسي ترجمه كنيد. با این دو مثال توضیحاتی که در بالا دادم کاملا براتون جا میفته :

1-
"Let's" usually expresses a suggestion and is reported by the verb "suggest" in indirect speech.

e.g.: He said, "Let's leave the case at the station"

He suggested leaving the case at the station.



2-
The word "Paper" derives from "Papyrus" which is the name of a plant and was used for writing in old Egypt.

یه نکته مهم : رعایت نکات نوشتاری هم در ترجمه و کلاً نگارش خیلی مهمه. مثلا مواردی از این قبیل می‌تونن نوشته شما رو زیباتر کنن:

- رعایت نیم فاصله‌ها (‌برای کلماتی مثل می‌روم،‌کتاب‌ها، می‌گوید و ... )

- رعایت علائمی از قبیل نقطه، نقطه- ویرگول،‌ کاما و ... و استفاده به موقع از آنها ( توجه داشته باشید که در تایپ همهٔ این علائم باید به کلمهٔ قبلیشون بچسبن و از کلمه بعدیشون فاصله داشته باشن.)

و یک‌سری نکات دیگه که در بین ترجمه‌ها حتما بهشون اشاره می‌کنم .

من خودم هم سعی میکنم در پستهایی که میزارم تا جایی که می‌تونم این نکات رو رعایت کنم،‌ امیدوارم به این موارد هم دقت کنید.