تاثير فناوري اطلاعات بر سازمان، جامعه و فرد

تاثير فناوري اطلاعات بر سازمان، جامعه و فرد


اسماعيل حسن پور قروقچي


چكيده
در چند دهه اخير تكنولوژي مدرن اطلاعات بر موقعيت و عملكرد بسياري از جوامع، سازمانها و افراد اثرات قابل ملاحظه‌اي گذاشته و به موازات پيشرفتهاي شگرفي كه در اين زمينه بوجود آمده است، سرنوشت جوامع، سازمانها و افراد هر روز بيش از گذشته به اين فناوري مدرن گره مي خورد .بديهي است كه در چنين موقعيتي ،شناخت تاثيرات فناوري اطلاعات اهميت فزاينده اي يافته است .
با توجه به اين واقعيات بايد گفت كه فناوري اطلاعات يكي از عوامل مهم محيطي به شمار مي آيد كه بر موقعيت ، عملكرد و سرنوشت جوامع، سازمانها و افراد اثرات جدي مي گذارد.
مقدمه
بحث در مورد تاثير فناوري اطلاعات بر افراد، سازمانها و جامعه موضوع تازه‌اي نيست و از ابتداي پيدايش و گسترش فناوري اطلاعات اين موضوع مورد بحث قرار گرفته است.
هنوز هم افرادي وجود دارند كه معتقدند بشر به وسيلة تكامل تكنولوژي تهديد شده است. ما در يك ارتباط حياتي با تكنولوژي قرار داريم. با وجود اين، بايد در مورد اثرات آن بر خود به عنوان افراد و به عنوان اعضاي سازمانها و جامعه آگاه باشيم.
بدين جهت در ادامه اين نوشتار تاثير فناوري اطلاعات بر سازمانها، افراد و جامعه بحث خواهد شد.
سازمانها و فناوري اطلاعات
استفاده از رايانه و فناوري اطلاعات برخي از تغييرات را در سازمانها ايجاد كرده است. اين تغييرات در حوزه هايي مثل ساختار، اقتدار، قدرت، محتواي شغل، سلسله مراتب شغلي كاركنان، نظارت و شغل مديران ديده مي شود. خلاصه اي از اين مباحث در ادامه توضيح داده مي شود.
سلسله مراتب سازماني
فناوري اطلاعات براي افزايش بهره‌وري و كارايي ، حيــــطه كنترل گسترده‌تر و كـــاهش تعداد متخصصان را مجاز مي‌داند. فناوري اطلاعات به سازمانها اجازه مي دهد تــا دانش متخصصان را تحت كنترل درآورد و نياز به تخصصــهاي فني را در سازمان كاهش مي دهد. اين منطقي است كــه پس از اينكه سطــــوح مــديريتي در سازمانها كمتر شد، در آن ســـازمانها به مديران صفي و ســـتادي كمتري نياز خواهد بود. اين روند بيشتر به وسيله پديدة كاهش يا كوچك شدن اندازة مديريت مياني نمايان مي‌شود.
نسبت كاركنان يقه آبي به كاركنان يقه سفيد
با جايگزين شدن رايانه‌ها به جاي شغلهاي دفتري، از آنجايي كه نياز به متخصصان سيستم‌هاي اطلاعاتي بيشتر مي‌شود، نسبت كاركنان يقه سفيد به يقه آبي در چنين سازمانهايي بيشتر مي‌شود.
واحدهاي ويژه
تغيير ديگر در ساختار سازماني، امكان ايجاد يك مركز تكنولوژي، يك مركز تجارت الكترونيك، يك بخش سيستم‌هاي پشتيباني تصميم و يا يك بخش سيستم‌هاي هوشمند است. بدين ترتيب واحدهاي ويژه اي جهت مديريت اطلاعات و فناوري اطلاعات در سازمان ايجاد مي‌شود.

تمركز قدرت يا اختيار
اينكه آيا استفاده گسترده فناوري اطلاعات منجر به تمركز يا نبود تمركز در عمليات كسب و كار و مديريت خواهد شد يا نه ممكن است به فلسفه مديريت عالي بستگي داشته باشد. هر چه ميزان كنترل و تاثير كاركنان رده پايين سازمان بر فرايند تصميم گيري در سازمان بيشتر باشد، مي‌توان نتيجه گرفت كه تمركز در سازمان كمتر شده است و اگر با بكارگيري فناوري اطلاعات در سازمان ،ميزان كنترل و تاثير مديران بر فرايند تصميم بيشتر شود،تمركز بيشتر خواهد بود.بنابر اين نمي‌توان در اين مورد يك الگوي مشخص و واضح ارائه داد‌.
قدرت و موقعيت
با توجه به اينكه اطلاعات يك منبع قدرت است، با ورود سيستم هاي اطلاعاتي در سازمان ميزان اطلاعات تحت كنترل افراد تغيير خواهد كرد و بدين ترتيب قدرت افراد (قدرت ناشي از اطلاعات) تغيير خواهد كرد.
محتواي شغل
يكي از اثرات فناوري اطلاعات بر محتواي برخي مشاغل هم در سازمانهاي دولتي و هم در سازمانهاي خصوصي است. تغييرات در محتواي شغل هنگامي رخ مي‌دهد كه كار طراحي مجدد شود و از آنجايي كه با ورود و توسعه فناوري اطلاعات ،ماهيت برخي از فعاليتهاي سازمان تغيير مي‌كند، طراحي مشاغل تغيير كرده و به تبع آن محتواي شغل نيز تغيير خواهد كرد.
تغييرات در شرايط احراز شغل و آموزش
با توجه به اينكه فعاليت با فناوري اطلاعات،فنون جديد كاري را مي‌طلبد، شرايط احراز شغل و آموزش كاركنان نيز بدبن دليل تغيير خواهد كرد.زيرا مهارتهاي سابق كاركنان پاسخگوي اين نيازها نخواهد بود.
تغييرات در نظارت
اين حقيقت كه كار كاركنان به صورت خطي (online) انجام و به صورت الكترونيك ذخيره مي شود، احتمال و امكان نظارت بيشتر را فراهم مي كند. فناوريهاي اطلاعات در واقع وسيله اي براي تسهيل كنترل و نظارت هستند.
تاثير بر جابه‌جايي شغلي
يك مبحث جالب توجه تحرك شغلي يا جابه‌جايي شغلي است. امروزه شما مي توانيد در يك وب سايت مقدار پولي را كه به يك شغل در هر مكاني پرداخت مي شود را پيدا كنيد. استفاده از ويدئو كنفرانس براي مصاحبه ها و عاملان يا نمايندگان هوشمند براي يافتن شغلها و كاركنان جديد، احتمالا ترك خدمت كاركنان را افزايش مي دهد.

تاثيرات ديگر فناوري اطلاعات بر سازمان
فناوري اطلاعات احتمالا تاثيرات زير را نيز بر سازمان خواهد داشت.
_ اتوماسيون تصميمات عادي.
_ نياز كمتر به تخصص براي برخي تصميمات.
_ اتكاي كمتر به متخصصان براي حمايت از مديران عالي.
_ قدرت و اختيار دادن به سطوح مياني و پايين مديريت به خاطر پايگاههاي دانش .
_ تصميم گيري به وسيله كاركنان غير مديريتي.
_ توزيع مجدد قدرت ميان مديران و انتقال قدرت به پايين سازمان.
_ پشتيباني الكترونيك از تصميمات پيچيده ( وب سايت، عاملان هوشمند، سيستم‌هاي پشتيباني تصميم).
برخي مديران گزارش مي دهند كه كامپيوتر به آنها زمان بيشتري مي دهد تا به بيرون از دفتر كارشان بروند و بيشتر در جريان امور قرار بگيرند. آنها همچنين دريافتند كه آنها مي توانند زمان بيشتري براي فعاليتهاي برنامه ريزي صرف كنند. جنبه ديگر چالش مديريت در توانايي فناوري اطلاعات در حمايت از فرايند تصميم گيري قرار دارد. فناوري اطلاعات مي تواند فرايند تصميم گيري و حتي سبكهاي تصميم گيري را تغيير دهد. براي مثال جمع آوري اطلاعات براي تصميم گيري خيلي سريعتر صورت خواهد گرفت. عاملان يا نمايندگان هوشمند وب محور مي توانند محيط را بررسي و اطلاعات را تفسير كنند. روندهاي فناوري اطلاعات زمان مورد نياز براي كامل كردن هر گام در فرايند تصميم گيري را كاهش مي دهد.
تاثير احتمالي ديگر بر روي شغل مديران مي تواند تغيير در الزامات رهبري باشد. چيزي كه به طور عمومي ويژگيهاي خوب رهبري محسوب مي شود، ممكن است با استفاده از فناوري اطلاعات به طور قابل ملاحظه اي تغيير داده شود. براي مثال هنگامي كه ارتباطات رودر رو يا چهره به چهره به وسيله پست الكترونيك و كنفرانس كامپيوتري جايگزين مي‌شود، ويژگيهاي رهبري كه به ظاهر و لباس نسبت داده مي‌شود، حداقل مي شود.
كار و فناوري اطلاعات
سيستمهاي اطلاعاتي به راههاي مختلف بر افراد تاثير مي گذارند. چيزي كه براي يك فرد مزيت است، براي ديگري ممكن است اين چنين نباشد. برخي شيوه هايي كه فناوري اطلاعات ممكن است افراد، ادراكات و رفتارشان را تحت تاثير قرار دهند، در اين بخش از نوشتار بررسي خواهند شد.
تاثير بر رضايت شغلي
اگر چه برخي شغلها ممكن است به وسيله فناوري اطلاعات به طور اساسي خيلي غني شوند، شغلهاي ديگر ممكن است خيلي تكراري و كمتر رضايت بخش بشوند.
براي مثال در ابتداي سال 1970، محققان پيش بيني كردند كه سيستم‌هاي اطلاعاتي مبتني بر كامپيوتر نظر يا راي مديريتي را در تصميم گيري كاهش مي دهند و بنابراين مديران ناراضي ايجاد مي كنند.
فاقد صفات انساني كردن
يك انتقاد غالب در مورد سيستم‌هاي پردازش داده هاي سنتي، اثر منفي بالقوه آنها بر شخصيت ( فرديت) افراد است. آنها فعاليتهايي را كه كامپيوتري مي شوند را فاقد صفات انساني و فاقد شخصيت مي‌كنند. برخي از افراد احساس مي‌كنند كه به خاطر كامپيوتري شدن فاقد هويت و صفات انساني هستند. از طرف ديگر برخي افراد آن‌قدر به وب معتاد مي شوند كه فعاليتهاي روزمره و منظمشان را در محل كار يا خانه از قلم مي اندازند و مشكلات سازماني و اجتماعي جديدي ايجاد مي كنند.
اثرات رواني
اگر افراد تشويق شوند تا از محل زندگي‌شان خريد كنند و در همانجا كار كنند، اثرات رواني بدي مثل افسردگي و تنهايي به‌وجود مي آيد. در بعضي از كشورها، اين طبيعي است كه بچه ها در خانه از طريق فناوري اطلاعات به مدرسه بروند، اما فقدان تماس و ارتباط اجتماعي مي تواند توسعه‌هاي اخلاقي، شناختي و اجتماعي شان را آسيب بزند.
تشويش اطلاعاتي
يكي از تاثيرات منفي عصر اطلاعات اضطراب يا تشويش اطلاعاتي است.
ديگر اشكال تشويش اطلاعاتي عبارتند از:
1 - تشويش در مورد ناتواناييهايمان در نگهداري حجم داده ها.
2 - تشويش در مورد كيفيت اطلاعات در دسترس بر روي وب. اين اطلاعات اغلب به روز نيستند و ناقص هستند.
3 - منابع «برخط» زياد.
4 - تشويش در مورد اينكه خيلي خوب آگاهي داده نمي شود يا خيلي دير آگاهي داده مي شود.
بين 60 تا 80 در صد افرادي كه اطلاعات خاصي را بر روي وب جستجو مي كنند، نمي توانند آنچه را كه مي خواهند پيدا كنند. اين مسئله همچنين بر تشويش اطلاعات مي افزايد. زيرا هنگامي كه داده ها خيلي زياد باشند، تفاوت بين داده و اطلاعات و حقيقت و دانش، مبهم مي شود. براي برخي كاربران اينترنت، تشويش از حجم بيش از اندازه اطلاعات ناشي مي شود كه ممكن است بي خوابي، خواب كم يا ناكافي را موجب شود.
تاثير بر ايمني و سلامتي
رايانه‌ها و سيستم‌هاي اطلاعاتي بخشي از محيط شغل هستند كه ممكن است به‌طور معكوسي بر ايمني و سلامتي افراد اثر بگذارند. در ادامه اين اثرات را مطرح مي كنيم:
الف - استرس شغلي
افزايش در حجم كار و يا مسئوليتها مي تواند استرس شغلي را افزايش دهد.اگرچه رايانه اي كردن به سازمانها به وسيله افزايش بهره وري سود مي رساند، همچنين موجب افزايش حجم كاري نيز مي شود. برخي كاركنان احساس مي كنند كه در حجم بيشتري از كار غوطه ور شده اند و احساس تشويش در مورد شغل و عملكردشان مي‌كنند. اين احساسات تشويش مي تواند به طور معكوسي بر بهره وري كاركنان تاثير بگذارد. مديران مي توانند به وسيله توزيع مجدد حجم كار ميان تعداد بيشتري از كاركنان استرس شغلي ناشي از اين مسئله را كاهش دهند.
ب - نمايش تصويري
ظهور ترمينال‌هاي نمايش تصويري مي‌تواند بر بينايي افراد تاثير منفي بگذارد.
ج - آسيبهاي ناشي از فشار كارهاي تكراري
يكي ازديگر خطرات بالقوه ايمني و سلامت، آسيبهاي ناشي از فشار كارهاي تكراري مثل كمر درد، كشش ماهيچه در مچ دست و انگشتهاست كه اين نوع از آسيبها مربوط به استفاده بلند مدت از صفحه كليد است.

اجتماع و فناوري اطلاعات
تاثيرات اجتماعي فناوري اطلاعات مي‌تواند خيلي گسترده و وسيع باشد. اين بخش چندين تاثير نمايان را بررسي مي‌كند:
فرصتهايي براي افرادمعلول
انسجام تكنولوژي‌هاي هوش مصنوعي مثل تشخيص بصري وگفتاري در درون كامپيوترها و بويژه در درون سيستمهاي اطلاعاتي وب محور، مي تواند فرصتهاي استخدام جديدي را براي افراد معلول ايجاد كند.براي مثال آنهايي كه نمي‌توانند تايپ كنند قادر هستند تا از كيبورد صـــــدايي ( Voice-Operated) استفاده كنند و آنهايي كه نمي توانند مسافرت كنند، مي توانند در خانه كار كنند.
پيشرفتهايي در حفظ سلامتي
فناوري اطلاعات پيشرفتهاي مهمي در حفظ سلامتي در دامنه اي از تشخيص بهتر و سريعتر تا تحقيق و توسعه داروهاي جديد، براي مراقبت دقيقتر بيماران بد حال داشته است.

مبارزه با جرائم ديگر و كاربردها
كاربردهاي كامپيوتر مي تواند به راههاي مختلف به جوامع سود برساند. در اينجا به برخي از اين كاربردها اشاره مي شود. براي مثال:
_ هشداردهنده‌هاي الكترونيك و كامپيوترها از حجم ترافيك در برخي شهرها مي‌كاهند.
_ تصوير پردازي الكترونيك توان جستجو براي بچه هاي گم شده را ارتقا مي دهد.
نتيجه گيري
با توجه به موضوعات مطرح شده درنوشتار حاضر ،مي‌توان اينگونه نتيجه گرفت كه فناوري اطلاعات بر تمامي ابعاد و جوانب سازمانها تاثيرات شگرفي مي‌گذارد و مديران سازمانها جهت اداره كارا و اثربخش سازمان ملزم به توجه به مسائل مرتبط با فناوري اطلاعات هستند. چه در غير اينصورت محكوم به فنايند. در مورد تاثير فناوري اطلاعات بر جامعه نيز ‌بايد اذعان داشت كه فناوري اطلاعات با خود فرصتها و تهديدات بي‌شماري را به همراه آورده است. نهايتا اينكه افراد جامعه نيز به عنوان عنصري از جوامع و سازمانها به شدت تحت تاثير فناوري اطلاعات قرار دارند.
منابع و ماخذ
-1 لادون،كنث، نظامهاي اطلاعات مديريت ،ترجمه رضايي نژاد،انتشارات رسا،چاپ ششم.1384
-2 الواني و تيمور نژاد،سيستمهاي اطلاعات مديريت، انتشارات نرم افزاري هامون،چاپ اول،1385
-3 مومني، هوشنگ ، مديريت فناوريهاي ارتباطات و اطلاعات، مركز نشر دانشگاهي،ژاپ اول،1380
4- Harris,L.R”Artificial Intelligence:a new dimension of softworld,1980
5 -Ahitur,N.And,s.Neuman.”principles Of Information Systems For”.WCB,1990.