روش تحقیق در علوم اجتماعی(مطالعات اکتشافی)

1- خواندن :


نمی توان از این جمله ی کتاب گذشت که : " خواندن، فرآیندی است شامل فرا رفتن از مرز تعبیر و تفسیرهای جا افتاده برای بازتولید نظم امور و به منظور آشکار کردن معانی تازه ی پدیده های موضوع مطالعه که روشنگرتر و نافذتر از معانی سابق باشد."

معرفت حاصل از خواندن باعث می شود که محقق چیزهایی ببیند که دیگران نمی بینند ولذا پرسش هایی ( پرسش آغازی) را طرح می کند که از مخیله ی دیگران نمی گذرد.
از آنجایی که نمی توان همه ی متون دنیا را خواند، کیوی و کامپنهود طبق تجربه ی کاری خود روشی برای خواندن ارائه می کنند با شعار "تلاش کم تر برای به دست آوردن بهترین نتیجه":



1-1 سازماندهی مواد خواندنی؛ که اساس آن تشخیص منابع مکتوب مفید می باشد. کیوی و کامپنهود معیارهایی برای تشخیص این منابع ارائه کرده اند همچون: کمک گرفتن از "پرسش آغازی" به عنوان بهترین قطب نما، قناعت نکردن به داده ها و رجوع به تحلیل وتفسیر، توجه به نگرشهای گوناگون در هر موضوع خاص و تقسیم وقت با فواصل منظم میان خواندن، تفکر و تبادل نظر.




1-2 چگونه بخوانیم؛ خواندن متن یک چیز است درست فهمیدن و لُب مطلب را از آن بیرون کشیدن یک چیز دیگر. یکی از بزرگترین معضلات دانشجویان در ایران همین به حال خود رها کردنشان با حجم عظیمی از کتابها است، به ندرت دانشجویی را پیدا می کنید که بداند چگونه باید کتاب بخواند؛ در طول دوران دانشجویی، تنها یک استاد داشتیم که به طور سیستماتیک طرز خواندن را به ما یاد می داد که آن هم بعد از مدتی از مملکت رفت.


کیوی و کامپنهود در این مرحله نیز ما را به حال خود رها نمی کنند، آنها روش خاص و دقیقی را برای چگونه خواندن پیشنهاد می کنند که از دو مرحله ی به هم پیوسته تشکیل شده است: استفاده از یک جدول خواندن و نگارش چکید ه ای از آن چه خوانده می شود. ( در متن کتاب سه کار عملی برای بهتر فهمیدن این روش وجود دارد )



2- مصاحبه های اکتشافی

بر عکس چیزی که به نظر می رسد مصاحبه های اکتشافی وقت محقق را تلف نمی کند، بلکه باعث صرفه جویی در وقت می شود؛ با این حال کیوی و کامپنهود ما را از افتادن در دام مصاحبه ها بر حذر می دارد : محقق تازه کار، شاید احساس کند آنچه که از مصاحبه ها نصیبش گشته بیشتر از خواندن بوده است و دنباله ی کار تحقیقش را تنها با داده ها ی مصاحبه ادامه می دهد. درست است که کار این مصاحبه ها آشکار کردن جنبه هایی از پدیده ی موضوع تحقیق است که محقق خود به خود به فکر آنها نمی افتاد، اما یادمان نرود که رسالت اصلی مطالعات اکتشافی گسستن از پیش داوری ها است نه این که عاملی باشد برای فرو رفتن هر چه بیشتر در آنها.
روش های گوناگونی برای طرح این مصاحبه ها وجود دارند اما نکته ی مهم آن است که بدانیم، مصاحبه های اکتشافی برای رسیدگی به درستی یا نا درستی فرضیه های از پیش تدوین شده نیستند، بلکه برای یافتن زمینه های تفکر، ایده ها و فرضیه های تحقیق به کار می آیند.



3- روش های اکتشافی تکمیلی

هر پدیده و رویدادی را که محقق در ارتباط با مضمون تحقیق می بیند یا می شنود، می بایست آن را به طور منظم و بدون فوت وقت یادداشت کند. به طور مثال کسی که در باره ی خانواده های امروزی در شهر تهران تحقیق می کند به غیر از خواندن درباره ی خانواده و انواع آن وانجام مصاحبه های اکتشافی، به هنگام دید و بازدید های خانوادگی و دوستانه، دید ن تئاتر و فیلم های ایرانی، خرید در بازارها و پاساژها، صحبت های دوستانه با فامیل و همسایه ها و همکاران و دوستان صمیمی و غیر صمیمی، به هنگام استفاده از وسایط عمومی و... می تواند اطلاعات بسیار مفیدی کسب کند که بر پرسش آغازی و طرح مصاحبه ها تأثیر گذار خواهد بود.
بعد از انجام این مرحله آماده ی ورود به مرحله ی سوم یعنی " طرح نظری مسئله ی تحقیق" می شویم. فراموش نکنیم که سه مرحله ی پرسش آغازی، مطالعات اکتشافی و طرح نظری مسئله ی تحقیق جزء پرده ی اول از پرده های سه گانه ی روش علمی می باشند که تحت عنوان گسستن به ما معرفی گردیده است؛ یعنی خلاص شدن از پیش داوریها و تصورات قالبی.