نام درس: بوم شناسی و برنامه ریزی طراحی محیط زیست
نام استاد : دکتر پرویز تیموری
سر فصل ها:
1)برنامه ریزی فضایی و سطح 3گانه محلی – منطقه – شهری- حوزه شهری و روستایی.
2)قوانین نظام برنامه ریزی.
3)مفهوم محیط و راه حل های بوم شناختی در برنامه ریزی.
4)سکونتگاه های شهری و روستایی.
5)مبانی برنامه ریزی محیطی و منطقه ای
6)تعریف نظام های محیط بوم شناسی طبیعی و انسانی
7)عناصر تشکیل دهنده محیط و نقش آن در انسان _ حیوان و گیاه . مسائلی مثل آب – خاک – هوا – انواع بوم
8)عوامل عمده اکوسیستم و اجزای آن چیست
9)شهرنشینی و مسائل زیست محیطی و نقش انسان در آن
کتابهای معرفی شده:
1:بوم شناسی و یا اکولوژی- دکتر اردکانی – انتشارات دانشگاه تهران
2:شالوده محیط زیست و یا بوم شناسی- دکتر وهاب زاده
3:برنامه ریزی محیطی برای توسعه زمین- ترجمه دکتر بحرینی- انتشارات دانشگاه تهران
4:اصول و روشهای برنامه ریزی منطقه ای- دکتر کرامت الله ضیایی
5:مکتب ها و نظریه های مدلهای برنامه ریزی- - دکتر کرامت الله ضیایی
بوم به چه معناست؟
در واقع یک بستر طبیعی است.که معنی های مختلفی دارد(به معانیه : لانه – آشیانه – خانه - سرزمین) در کل به معنای زاد و بوم است (از کجا امده ای(زادگاه).
بوم در اصطلاح لاتین و در اساس به معنای اکو (محیط - پژواک)
پژواک : به معنای فرا خواندن است( صدا).
اکو: از کلمه اکولوژی می آید که از کلمه از کلمه یونانی (ایکوس)گرفته شده است.
ایکوس: به معنای خانه و یا بستر است.
لوگوش(لوژی) : به معنای شناخت است.
اکولوژی یعنی بوم شناسی : که در معنای عام یعنی شناخت خانه – بستر- و محیط.
دو نوع محیط داریم:
الف:محیط طبیعی
ب:محیط انسانی
الف: محیط طبیعی :
1:اتمسفر: کلمه یونانی است. که از اتموس یعنی : (نفس- بخار- در کل به معنای هوا) +سفر یعنی : (کره) تشکیل شده است. که در کل یعنی هوا کره
2:هیدروسفر:کره آب
3:پدوسفر:کره خاک
4:لیتوسفر:کره سنگ
5:بیوسفر:کره حیات
نکته : محیط و انسان همیشه با هم در ارتباط بوده اند و بر هم تاثیر میگزارند.
انسان در مقابل محیط و طبیعت 3 راه داشته است:
1: بر محیط غلبه کند
2: با محیط سازگاری پیدا کند
3: تسلیم محیط شود
نکته : هرچه دانش و معلومات انسان بیشتر شده است توانسته است محیط را مغلوب کند.
نکته : از رابطه بین محیط و انسان علوم زیادی بوجود آمده است که بعضی از علوم متکی بر محیط فیزیکی بوده اند و بعضی هم متکی بر محیط طبیعی بوده اند.
اولین مرحله فرایند برنامه ریزی درباره محیط زیست:
1: اطلاع از محیط فیزیکی : اطلاعاتی در مورد زمین شناسی. زیست شناسی و هیدرولوژی است که میتوان انسان را به شناخت محیط فیزیکی اشنا کرد.
زمانی کوشش انسان درباره شناخت محیط فیزیکی و طبیعی معنا پیدا میکند که یک جامع توسط انسان بوجود بیاید .
یک برنامع جامع از چند بخش تشکیل میشود:
1:هدف
2:سیاست وخط مش برنامه
3:خود برنامه اجرایی
4:برآورد مالی- زمانی- نیروی انسانی
.اصطلاحات:
طرح:همان برنامه است. هدفی است که انسان از اجرایی برنامه را دنبال میکند.
.
طرحها دو نوع اند
:
1:آمایشی
2:غیر آمایشی
1: آمایشی : از آمائیدن می آید. یعنی : آماده کردن و فراهم کردن.
فرق آمایش و غیر آمایشی:
طرح آمایشی طرحی است که از روی برنامه و یکسری آمادگیها انجام میشود.که اولین قدم طرح امایشی عبارتند از موارد زیر:
1:شناسایی منابع(آب . خاک و ...)
2:اجرای هدف است.
در طرح های غیر امایشی اولین قدماجرای هدف است . بدون شناسایی منابع.
مثال : ساخت یک شهرک که باید در قدم اول منابع را بسنجیم (مثل: منابع زمینی – آب - معیشت مردم - راههای ارتباطی)
در طرح غیر آمایشی بدون شناخت منابع شهرک ساخته میشود و بعد تغییرات میدهیم. مثل عریض کردن خیابان و...
امنیت در گذشته اولین مسئله مهم برای ساخت یک شهر جدید بوده است.
باید شهر را در جایی می ساختند که به راحتی بتوانند از خود دفاع کنند و شهر به راحتی در دسترس دشمنان برای حمله به ان نباشد.
به طور مثال آکروپولیس را بر روی تپه می ساختند و یا بعضی از شهر ها را در دره ها می ساختند تا فرصت دفاع از خودشان را داشته باشند.
اما در حال حاضرمهمترین عامل برای ساخت یک شهر جدید زمین و سایر عوامل است. (مثلا برای ساخت شهرک تنها شهرساز کافی نیست بلکه نیاز به معمار – زمین شناس – و .... است. به طور مثال زمین شناس میزان وقوع زلزله و عوامل دیگر را بررسی میکند. و تعیین میکند که در آنجا چه چیزی باید ساخته شود(پارک. انبار و ....).
در آئین نامه 2800 آمده است که 30 درصد خرج ساختمان باید برای پی و اسکلت ساختمان صرف شود.
طرح یا پروژه شامل چه مواردی است؟
هدف طرح
محاسبات فنی و نیروی انسانی
مشخصات عمومی طرح
مشخصه های پروژه طرح
برنامه اجرایی چیست؟ مجموعه ای از عملیات و خدمات مختلف است که در ارتباط با یکدیگر برای تحقق هدفهای مشخص بوجود آمده است.
هدف برنامه اجرایی چیست؟ مجموعه ای از عملیات – خدمات – آرزوها اعم از عوامل اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی.
هدف به دو صورت است: (مثال درس خواندن)
کلی : بالا بردن سطح دانش فردی
جزئی : گرفتن مدرک
اهداف را میتوانیم اندازه بگیریم: ( مثال کشاورزی)
کیفی : مرغوبیت
کمی : از یک هکتار جند کیلو بدست می آید.
استراتژی در برنامه ریزی چیست؟ در لاتین به معنای راهبرد است. اما در زبان فارسی به خط و مش های کلی برای رسیدن به یک هدف کلی(آرزوهای دور).
معمولا در برنامه ریزی های دراز مدت یک دور نمایی در نظر گرفته میشود که به آن برنامه ریزی استراتژیک میگویند.
استراتژیک در سیاست یک معنای جداگانه دارد( مثلا گفته میشود خاور میانه در اسیا یک حالت استراتژیک دارد).
سیاست چیست ؟ عبارتند از مجموعه ای از معیار ها – تدابیر قانونی – فنی – اجرایی - مالی – که اتخاذ آنها باعث تحقق هدفها و اسان شدن آنها میشده است ( مانن سیاست های مالی و پولی).
خط و مش چیست ؟ به تصمیمات بلند مدت گفته میشود که در برنامه ریزی میتواند برای رسیدن به هدف کمک کندو آن را اسان بسازد.
خط و مش متکی بر مسائل زیر است:
1)اطلاعات روز
2)تفکر و تعمق
اولویت چیست؟ معیار ها و ملاک هایی است که هدف و خط و مش و اجرای برنامه را میسنجد و یک تقدم برای اجرای برنامه قائل میشوند.
فعالیت ؟ عملیاتی که برای میل به یک هدف در یک چارچوب و برنامه انجام میگیرد. مثال( پلان – پروگرام – پروژه)
پلان : طرح – نقشه
پروگرام: برنامه اجرایی
پروژه: طرح
اکتبیوتر: فعالیت
انواع برنامه ها ؟
برنامه در برنامه ریزی محیطی از نظر مدت اجرا – وسعت انجام – هدف – سطوح مکانی مد نظر است.
الف: مدت اجرا>>>
1)دراز مدت : 10 تا 20 سال و گاهی تا 25 سال طول میکشد. مثال>>> ایران 1404 – ایجا تغییرات در کویر
2) میان مدت: 3 تا 7 سال و گاهی به 10 سال هم میزسد. مثال>>>ساخت سد – خط راه آهن – ساخت فرود گاه
3)کوتاه مدت : 1 تا 2 سال طول میکشد.مثال >>> ساخت پل رو گذر – ایجاد دانشگاه – ساخت ساختمان.
تفاوت برنامه دراز مدت و میان مدت از روی هدفشان است.
در برنامه میان مدت دو هدف در نظر گرفته میشود. هدفهای که در طول برنامه آن میرسیم و هدفهایی که بعدا به آن میرسیم.
انواع برنامه از نظر انجام :
انواع برنامه از نظر حجم وفعالیتی که باید انجام گیرد 2 نوع است >>> 1: برنامه جامع 2 : برنامه غیر جامع
برنامع جامعه : از لحاظ حجم کار وسیع است و ابعاد بیشتری را در بر میگیرد که در این برنامه فعالیتهای که انجام میگیرد حالت بخشی دارد که هر فعالیت با توجه به اهمیت خودش مقداری هزینه و صرف وقت را شامل میشود و در پایان همه بخش ها با هم یک ارتباط میان بخشی پیدا میکنند. ( مثال: برنامه جامع یک شهر از نظر طرح تفضیلی).
2)برنامه غیر جامع: طرحی است که هم زمان کم و هم هزینه های کمتری را به خود اختصاص میدهد و میان فعالیتها ارتباط چندانی وجود ندارد. در طرح غیر جامع بخش ها و یا فعالیتها ممکن است که با هم همپوشانی نداشتهباشد و هر کدام برای خود به طور جداگانه اندازه گیری میشود.
- انواع برنامه از نظر هدف >>>
1)توسعه
2)اقتصاد توسعه
3)ساختاری
4)ارشادی و اجباری
5)اختصاصی(مثال:اگر در شمال ساختمان میسازید باید سقف ساختمان شیب دار ساخته شود)
- انواع برنامه از نظر سطوح مکانی>>>
1)برنامه ملی که در سطح کشور انجام میگیرد(برنامه واکسیناسیوندر سطح کشور)
2)برنامه منطقه ای (در سطح استان انجام میگیرد)
3)برنامه ناحیه ای (در سطح شهرستان)
4)برنامه شهری (در سطح شهر)
5)برنامه روستایی (در سطح دهستان و روستا)
- کلان شهر چیست؟ شهری که بالای یک میلیون جمعیت دارد( مثل تبریز – تهران و...)
- دهستان جیست؟
چند روستا که با هم جمع میشوند و دهیاری تشکیل میدهند را دهستان میگویند.
- انواع برنامه ریزی از نظر ارتباط مسائل اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی میتواند به صورت های مختلف باشد >>>
1)برنامه ریزی بین المللی : (برنامه هایی که برای گسترش روابط اجتماعی – اقتصادی – سیاسی – مذهبی و فرهنگی بین کشورها و جوامع بین المللی صورت میگیرد که چند کشور با کمک یکدیگر و همفکری یکسری اقدامات هماهنگ برای نیاز های مردم خود انجام میدهند . مانند اوپک وبازار مشترک و...)
2)برنامه ریزی ملی: (برنامه ای است که برای اجرای استراتژی های اقتصادی و اجتماعی در سطح کشور به صورت کوتاه مدت – میان مدت و بلند مدت انجام میگیرد. بیشتر برنامه ریزی ملی در سطح کشور است و محتوای اقتصادی دارد)
3)برنامه ریزی کلان: ( در حیطه برنامه ریزی ملی انجام میشود. اما عوامل اقتصادی – تولید ملی – درآمد – صادرات – واردات – اشتغال – بیکاری و هدف هایی که درباره این موضوعات وجود دارد را برنامه ریزی کلان گویند)
4)برنامه ریزی منطقه ای : (در واقع تصمیم گیری و سرمایه گذاری در پروژه ها در سطح منطقه در راستای توسعه اقتصادی – اجتماعی – کالبدی و مناطق مختلف کشور است و مهمترین مسئله در اینجا مشارکت مردم در طرح ها و پروژه ها است).
5)برنامه فضایی : ( جزء فرایند هایی است که برای تحقق ابعاد برنامه ریزی در سطح کلان انجام میشود.و آن انجام گزینه های سیاستی است که دولت آن را پیشنهاد میکند و در واقع یک نوع برنامه ریزی کلان به صورت بلند مدت است که باعث رشد فرهنگی – اقتصادی کشور میشود.هر برنامه فضایی یک اقداماتی را طلب میکند که این اقدامات باید در واحد سازمان فضایی بایستی انجام شود.
- هر سازمان فضایی چند بخش دارد >>>>
1)نقاط اصلی یا گره گاه : که شامل نواحی صنعتی – شهرکها و روستاهای مهم میباشد.
2)شبکه ها : (زمینی – دریایی – هوایی – شبکه های خطوط نیرو)
3) لکه ها و یا سطوحی که از اهمیت کمتری برخوردارند : (مثل کوهستانها – بیابانها – مراتع – جنگلها ) >>> نکته : اگر برای این لکه ها خوب برنامه ریزی کنیم باعث درامد میشود ( در همدان مانند گنجنامه و یا کوی الوند)
(مهم) - برنامه ریزی آمایش سرزمین: بعضی از کارشناسان علوم زمین از کلمه زمین به صورتی استفاده میکنند و علوم زمین را 3 جنبه تقسیم میکند.
1)طبقه بندی زمین 2) مالکیت زمین 3)آمایش سرزمین
اما ما در برنامه ریزها بیشتر به جنبه سوم اهمیت میدهیم و آن یعنی تعیین قابلیت ها و پتانسیل های زمین که برای اجرای برنامه های عمرانی و تعیین نیاز مردم.
(مهم) جغرافیدانان آمایش زمین را به این صورت تعریف کرده اند:
یعنی بهره برداری از زمین و منابع آن از دیدگاه کاربردی و برنامه ریزی.
آمایش سرزمین از چند نظر بهره میگیرد:
1)نظر به قطب رشد
2)نظریه عدد تمرکز توزیع مکانی فعالیت ها- که ما را میتواند به هدف برنامه برساند.
