آمادگی بهداشتی و سلامت بدن
مربی تربیت بدنی به دلیل ویژگی کلاس تربیت بدنی و توجه مستمر و تماس با دانش آموزان ، می تواند در مورد سلامت جسمانی کودکان ،عوارض ،بیماریها و عادات بهداشتی آنها اطلاعات بیشتری کسب کند و این اطلاعات را با اولیاء و یا به پزشک انتقال دهد . بسیاری از نشانه های بیماری – بخصوص در مراحل اولیه بیماریهای واگیر دار – در بازدید معلم از دانش آموزان قابل مشاهده است .
ممکن است سایر نشانه ها از قبیل خستگی ،در اواخر روز نمایان تر باشد . عوارض مربوط به سوء تغذیه ، سردرد های پیاپی و ضعف عمومی بدن را که در مناطق محروم بیشتر شایع است و در فعالیتهای بدنی و رشد کودکان اهمیت بسیار دارد می توان از کم تحرکی و رنگ چهره کودکان دریافت و یا با سؤالهای ماهرانه و دوستانه از کودک به آنها پی برد .
از آنجا که پاره ای نشانه ها در شرایط خاصی پیدا می شوند ، مهارت مربی در تشخیص علایم خطر اهمیت فراوان دارد . علایم هشدار دهنده هر بیماری ممکن است در خانه یا مدرسه ظاهر شود . پدر و مادر اغلب فوراً متوجه وضع غیر طبیعی کودک می شوند ؛ اما در مواردی مانند کاهش تدریجی شنوایی ،کاهش تدریجی بینایی و یا سوء تغذیه و ضعف عمومی بدن موفقیت مربی برای پی بردن به ناراحتی کودک بیشتر از پدر و مادر است . بدون شک مادر از مربی به کودک خود نزدیک تر است ؛ ولی گاهی این نزدیکی زیاد مانع می شود که مادر ،تغییرات تدریجی فرزند خود را دریابد .
از سوی دیگر مربی که با عده زیادی از کودکان هم سن در ارتباط است ،تغییر وضع یک کودک را در مقایسه با دیگران بهتر درک می کند . البته توجه به علایم بیماری با دانستن دلیل کسالت و نوع آن تفاوت دارد . برای مثال وقتی صاحب اتومبیلی با اشکالی در کار موتور اتومبیل خود مواجه می شود ، آن را به تعمیر گاه می برد و به متخصص اتومبیل می گوید که مثلاً صدایی نا مأنوس از موتور به گوش می رسد .
امکان دارد متخصص اتومبیل ، فوراً متوجه عیب موتور بشود یا اگر فوراً متوجه نشود ،می داند که چگونه آن را پیدا کند . در مورد مکانیسم بدن انسان که خیلی پیچیده تر از مکانیسم ماشین است ،پزشک تنها کسی است که می تواند به کمک وسایل و تجهیزات ،بیماری را دریابد و به رفع آن اقدام کند . وقتی مربی مشاهده کرد که وضع یکی از شاگردان غیر طبیعی است – در صورتی که خدمات بهداشتی مدرسه یا منطقه توانایی کافی برای رسیدگی به بیماریهای کودکان را داشته باشد – موظف است او را به مسئول مربوطه ارجاع دهد و در غیر این صورت ، باید پس از تماس با اولیای دانش آموز برای رسیدگی به وضعیت سلامت کودک خود ،آنها را راهنمایی و تشویق کند .
مهمترین اقدام در مورد پیشگیری و شناسایی سریع بیماری در کودکان ،سنجش و ارزشیابی وضعیت عمومی سلامت کودکان است . ارزشیابی سالیانه ، فصلی و روزانه در مورد وضعیت کلی کودکان و نظارت مستقیم و غیر مستقیم معلم بر وضعیت بهداشتی آنان ، او را از وضعیت عمومی کودکان آگاه می سازد و این آگاهی و اقدامات لازم ،سبب ارتقای سطح بهداشت مدرسه و در نتیجه جامعه می شود .
در شروع سال تحصیلی ،بهتر است پزشکی یا مربی بهداشت ،وضع سلامت دانش آموزان را بسنجد . در این سنجش ، وضعیت قلب و دستگاه گردش خون ،ششها ،کلیه ها ،استخوان بندی و وضعیت بینایی و شنوایی باید مورد دقت و توجه بیشتری قرار گیرد . گاه در نتیجه این معاینات دقیق ،نه فقط دانش آموز از فعالیتهای مضر معاف می شود ، بلکه بیماری او نیز کشف می گردد و معلمان ووالدین فرصت می یابند که به معالجه او بپردازند . خود معلمان می توانند معاینات بهداشتی ساده را انجام دهند . البته این معاینه ها با آنچه پزشک انجام می دهد ،کاملاً فرق دارد و منظور از آن عبارت است از :
1- پیشگیری از شیوع بیماریهای واگیردار
2- پیدا کردن نقایص و امراضی که ممکن است اولیای کودک قبلاً متوجه آن نشده باشند .
3- یاد دادن شیوه حفظ سلامت به کودک
به طور کلی علایم طبیعی سلامت کودکان به قرار زیر است :
- موی سر مرتب و پوست سر تمیز باشد .
- چشمهاروشن و شفاف باشند و طبیعی حرکت کنند . پلکها تمیز ، نچسبیده و بی ترشح باشند .
- اگر یک منفذ بینی را بگیرند ،تنفس از راه منفذ بینی دیگر به راحتی انجام گیرد .
- شنوایی گوشها طبیعی باشد. این شنوایی را می توان با صدای ساعت ویا نجوا امتحان کرد. لوله خارجی گوش چرک نداشته باشد و مواد زاید در آن دیده نشود .
- به تناسب سن کودک ،تمام دندانها روییده ،تمیز و سالم باشد و در آنها کرم خوردگی دیده نشود . لثه ها صورتی رنگ و محکم و رنگ دندان خوب باشد.
- حلق صاف و صورتی رنگ و زبان مرطوب و سرخ و تمیز باشد . تنفس بی بو باشد و اگر لوزه ها عمل شده است ،تاریخ عمل روی برگ معاینه نوشته شود .
- پوست تمیز باشد و لکه های سرخ رنگ و یا جوش نداشته باشد.
- دستها و ناخنها پاکیزه و کوتاه ،قامت و سر راست ، سینه پهن و گشاد، شانه مستقیم و چانه به طرف داخل و تعادل بدن خوب باشد .
- کودک به امور مختلف توجه نشان دهد و به خود اطمینان داشته باشد و رفتارش با همکلاسیها و سایرین عادی و دوستانه باشد .شناخت تمام بیماریها برای معلمان لزومی ندارد ؛ اما آنچه که یک معلم باید بداند ،تشخیص علایم کلی بیماری و نشانه های هشدار دهنده یا اعلام خطر است تا بتواند با مشاهده وضعیت دانش آموز، بیماری او را تشخیص دهد .
نشانه های هشدار دهنده یا علایم خطر عبارتند از :
الف – چشمها : چشمک زدن پی در پی ، مالیدن چشمها ،آبریزش ،گلمژه ،خشک و پوسته شدن پلکها و نزدیک آوردن سر برای دیدن اجسام.
ب- گوشها : فروکردن میله یا جسم خارجی در گوش ، گوش درد های پی در پی ،ترشح از گوشها ، نشنیدن اظهارات دیگران .
ج- بینی و دهان : اشکال تنفس از طریق بینی ،ترشح از بینی .
د- رفتار و عواطف: بی قراری و نا آرامی لرزش و حرکات غیر عادی ،ستیزه جویی و پرخاشگری، تکروی ،عصبانیت ،خجالتی و گوشه گیر بودن ،ناخن جویدن ،اختلالات عاطفی ، اختلال در تکلم ، لکنت زبان ،رفتن مکرر به توالت .
ﻫ - علایم عمومی : اشکال در خواندن ،زود خسته شدن ،ناموزونی اندام ،چاقی زیاد ،لاغری بیش از حد ،انجام دادن تکالیف به طور غیر مرتب .
و- عادات بهداشتی : سؤال در مورد خواب ( از نظر بد خوابی ) ،سؤال در مورد خوراک (از نظر بد غذایی ) غیبت بیش از اندازه ،سرما خوردگی و گلو درد پی در پی ،ناراحتیهای گوارشی .
مربی می تواند با توجه به وضعیت دانش آموز ،اطلاعات مفیدی به پزشک بدهد . بسیاری از این نشانه ها – بخصوص در مراحل اولیه بیماری های واگیردار – در بازدید روزانه معلم جلب توجه می کند . استفاده از فرمهای مربوط به وضعیت بهداشت جسم و روان کودک که معلم خود برای سنجش در این زمینه تهیه می کند ،نیز می تواند به سنجش وضعیت بدن کودک کمک کند .
آنچه که در این زمینه به طور اخص از وظایف معلم تربیت بدنی است ،توزین کودکان و اندازه گیری قد آنها به طور منظم است . با توجه به اهمیت کنترل وزن در میزان رشد طبیعی و پی بردن به بعضی بیماریها از طریق تغییر وزن ،لازم است در بودجه سالیانه مدرسه ،خرید یک وسیله ساده اندازه گیری و یک ترازو پیش بینی شود. هر معلمی باید فرمهای مربوطه را برای مقایسه وضعیت رشد دانش آموزان در اختیار داشته باشد و دلیل تأخیر و اشکالات مربوط به رشد کودکان را در زمینه وراثت ،امکان وجود بیماری و ناراحتیهای عاطفی ،جستجو کند . این گونه گزارشها ، به منظور تحقیق در زمینه الگوهای طبیعی رشد و انحرافات آن ارزشمند است و در صورت دقت در تهیه ، می توان آنها را سالها مورد استفاده قرار داد .
رعایت بهداشت و ایمنی در برنامه های ورزشی
رعایت بهداشت و ایمنی ، احتیاطی است که در اجرای هر رشته ورزشی از نظر حفظ سلامت ورزشکاران باید به عمل آید . هر رشته ورزشی ،مقررات ایمنی خود را داراست . ایمنی و حفظ بهداشت ،خود بخود به دست نمی آید و باید ضمن تعلیمات هر رشته ورزشی مقررات ایمنی آن تعلیم داده شود . تأ کید بر یادگیری و رعایت مقررات بهداشتی و ایمنی ،نباید با ترس از مجروح شدن مطرح شود ، بلکه باید این تعلیمات بر اساس حفظ سلامت فرد ورزشکار باشد . پس از یاد دادن مقررات ایمنی و بهداشتی رشته های ورزشی ، بر مربیان لازم است که بر اجرای صحیح و کامل آن نظارت کنند تا همه افراد ،تمامی توصیه ها را بدون کم و کاست رعایت کنند .
نکات مهم و عمومی مقررات حفظ بهداشت و ایمنی
1- اولین مسئولیت مربیان ورزش انتخاب زمین و محوطه ورزشی مناسب از نظر حفظ سلامت نوجوانان است . محوطه ورزشی تا حد امکان دارای وسعت کافی باشد و از برجستگیها،موانع و اشیایی که برای سلامت افراد خطرناک است ،عادی باشد .
2- مسئولیت بعدی مربی ورزش این است که بر رعایت مقررات ایمنی هر رشته خاص از طرف شرکت کنندگان نظارت داشته باشد . اصولاً کودکان باید مهارتهای ورزشی رشته مورد اجرا و همچنین مقررات ایمنی آن را خوب بدانند به طوری که ملکه آنان شود . نظارت و اجرای مقررات ایمنی از وظایف اصلی و اولیه هر مربی ورزش است .
3- هنگامی که یک رشته ورزشی به شکل دسته جمعی اجرا می شود ،مربی باید بین گروهها و افراد،فاصله و فضای لازم را رعایت کند به گونه ای که از برخورد آنان با یکدیگر جلوگیری شود. در رشته های ورزشی که با پرتاب و زدن توپ به افراد سروکار دارد ، فاصله باید به اندازه ای باشد که توپی که به بازیکن اصابت می کند ،سرعت و قدرت خود را از دست داده باشد تا به او لطمه نزند . در اینگونه بازیها می توان توپ را با پرتاب کردن به زمین ، به طرف بازیکنان هدایت کرد ، زیرا توپ پس از اصابت به زمین ، شتاب خود را از دست می دهد و در مسیر بعدی که به بازیکن می رسد صدمه ای وارد نخواهد ساخت .
4- در بازیهای با توپ ، باید به کودکان و نوجوانان آموخت که همه آنها همیشه چشمهای خود را به توپ بدوزند و هیچ کودکی هیچ گاه توپ را به طرف فردی که متوجه نیست پرتاب نکند.
5- رعایت مقررات عبور و مرور ،در بازیهای مختلف ورزش ،بسیار اهمیت دارد .کودکان معمولاً باید سعی کنند که هنگام رد شدن از کنار یکدیگر از طرف راست بگذرند . اگر این موضوع ملکه ذهن آنان شود ،از برخورد های بسیار با یکدیگر ، جلوگیری خواهد شد . کودکان هنگام دنبال کردن یکدیگر یا دویدن و پرش از موانع ،باید زمان و فاصله را بر آورد کنند .
6- کودکان و نوجوانان باید مقررات زمانی را که توپ از بازی خارج می شود یاد بگیرند و از حداقل زمان استفاده کنند وگرنه ممکن است کودکی در زمان برگرداندن توپ به محوطه بازی چنان تأمل کند که بازی از رونق بیفتد یا وقت بازی تلف شود و حق دیگران را ضایع سازد .
7- برای برداشتن و برگرداندن توپ از خیابانها یا مکانهای پر رفت و آمد و خطرناک باید مقررات بسیار سختی برقرار و رعایت شود .کودکان و نوجوانان باید یاد بگیرند که در چنین موقعیت هایی قبل از ورود به خیابان یا محل خطرناک دیگر ، بایستند و نگاه کنند و پس از اینکه خطری متوجه آنان نبود به طرف توپ بروند . بعضی از مربیان و مسئولان ورزش به بازیکنان خود یاد می دهند که اساساً ورود آنها به هر شکل بدون اجازه مربی ،به خیابان ممنوع است .
8- بند کفشها باید بسته باشد. اگر بند کفش کودکی باز شد ،مربی باید بازی را متوقف کند او بند کفش خود را ببندد .کفش کودک باید با ورزشی که انجام می دهد مناسب باشد . بعضی از کودکان برای سریعتر دویدن در مسابقات دو کفشهای خود را در می آورند ،مربیان باید از این عمل آنان بشدت جلوگیری کنند .
9- جو بازی باید ملایم و دوستانه باشد و بر مربیان است که با تمام قدرت از خشونت در بازیهای ورزشی جلوگیری کنند ، زیرا خشونت ، در ورزش جایی ندارد .
10 - شاگردان نباید به میدانها و محوطه های ورزشی مداد و قلم بیاورند ،همچنین نباید به آنان اجازه داد که در میدانهای ورزش آدامس بجوند .
11- در ورزشهای سنگین مانند کشتی ،بکس ،فوتبال و... نباید از عینک استفاده شود و اگر استفاده از عینک ضروری باشد ، باید محفظه نشکنی برای آن تهیه شود .
12- مقررات ایمنی رشته های ورزشی باید در همه جا و در همه مدارس یکسان باشد و همه معلمان باید در این موارد هماهنگ عمل کنند چه بهتر که مقررات ایمنی را در تابلوهای اعلانات و نزدیک میدانهای ورزشی نصب کنند تا همواره در معرض دید و مطالعه بازیکنان قرار گیرد .
13- باید به کودکان و نوجوانان آموخت که هنگام بازی یکدیگر را هل ندهند ، زیرا این کار علاوه بر اینکه اجرای فنون ورزشی را با مشکل روبرو می کند ممکن است موجب ناراحتی و نزاع بازیکنان نیز بشود .
