تبيين جامعه شناسیو يا جامعه شناسی علميست که رفتارهای اجتماعی انسان را در جامعه يی که زنده گی ميکند با توجه به فرهنگ يعنی «مجموعه يی از ميراثهای اجتماعی چون آداب و رسوم و سنن، اخلاق و رسوم اخلاقی، ميثاقها و قراردادهای اجتماعی مورد بررسی و مطالعه قرار ميدهد». جامعه شناسی به مطالعهء پديده های اجتماعی در رابطه با پديده های اقتصادی و سياسی نيز توجه مينمايد و اثرها و عوارضی که اين پديده ها در يک ديگر دارند به منظور خير و صلاح عمومی و رفاه اجتماعی مورد توجه قرار ميدهد.جامعه شناسی علميست که واکُنشهای زنده گی اجتماعی و پديده های محيط اجتماعی را با روشهای علمی مشاهده، آزمايش و تجربه مورد پژوهش قرار داده و سعی ميکند آن ها را ابتدا توصيف و سپس طبقه بندی کند تا بتواند با روشی علمی به رابطه بين آن پديده ها پی ببرد و عواملی که باعث پيدايی آن پديده هاست شناخته و اثرهای آن ها را در پديده های اجتماعی ديگر بشناسد.
جامعه شناسی از مقايسهء جوامع مختلف، عوامل مؤثر در پيشرفتهای اجتماعی برخی از جوامع را مورد مطالعهء تطبيقی قرار ميدهد و عواملی را که باعث عقبنگهداشته شده گی برخی جوامع ديگر است، تبيين مينمايد و شيوه هايی را هم که برای دگرگونی و از بين بردن اين گونه عوامل است بيان ميکند و در اين راه از علوم اجتماعی ديگر چون علوم تاريخی، اقتصادی، سياسی، حقوقی و مردمشناسی کمک ميگيرد. شناخت، تجزيه و تحليل پديده ها و واقعيتهای اجتماعی و عوامل به وجود آورندهء آن ها و اثرها و تأثير و تأثرهای اين پديده ها در يک ديگر، بدان گونه که هستند و به گونه يی که بايد باشد، کار ديگرِ جامعه شناسيست.
با توجه به عبارتهایِ که در بيان جامعه شناسی مطرح شد بد نيست که نظريه های برخی جامعه شناسان را در اين مورد نيز بيان کنيم.
يکی از جامعه شناسان، علم جامعه شناسی را، «شناخت پديده های اجتماعی ميداند» و ديگری آن را «علم نهادهای اجتماعی تعريف ميکند» و نهادها را نيز پايه های اساس زنده گی اجتماعی ميداند.
جامعه شناسی ميگويد، تنها «جامعه شناسی قادر است واقعيتهای اجتماعی را بهتر شناخته و آن ها را تبيين کند»؛ جامعه شناس ديگری آن را «علم سازمانهای اجتماعی دانسته»، ميگويد: کار اصلی اين علم «مطالعه در تغييرهای اجتماعيست که در جوامع روی ميدهد و تأثيرهايی که واقعيتهای اجتماعی در تحولهای محيط اجتماعی دارند» به کمک جامعه شناسی قابل شناخت است.
يکی از جامعه شناسان، جامعه شناسی را علمی که «به مطالعهء رفتارهای اجتماعی ميپردازد، تعريف ميکند» و جامعه شناس ديگری آن را علمی که «به مطالعهء عوارض اجتماعی ميپردازد، تعريف ميکند» و يا جامعه شناس ديگری آن را علمی که «به مطالعهء واکنشهای اجتماعی در جامعه ميپردازد، تعريف ميکند».
با توجه به تعاريف جامعه شناسی که تا اين جا مطرح شد و يا نظريه های گروهی از جامعه شناسان که تاکنون بيان گرديد، ميتوان چنين نتيجه گرفت: «جامعه شناسی علميست که زنده گی اجتماعی مردمان جوامع مختلف را عموماً و با توجه به نهادهای اجتماعی موجود در آن گونه جوامع و روابط اجتماعی حاکم بر آن ها را مورد مطالعه و تحقيق قرار داده و برای آينده نگری در آن جوامع به مقايسه، تجزيه و تحليل دگرگونی و تحول پذيری آن ها پرداخته، از نتايج ديگر علوم اجتماعی چگونه گی روابط افراد را با هم و با محيط اجتماعی آن ها برای کشف قوانين عمومی حاکم بر جامعه و زنده گی اجتماعی مشخص و معين ميکند». زيرا دانش جامعه شناسی همواره در پی کشف و شناخت مطالعهء زنده گی اجتماعيست. پس موضوع اصلی جامعه شناسی مطالعهء زنده گی اجتماعی يعنی واکنشهای اجتماعی متقابليست که افراد انسانی را به هم ديگر پيوند ميدهد. برخی از اين واکنشها بر اثر تکرار تثبيت شده و دارای سازمان ميگردند و بيشترين افراد هر جامعه رفتارهای اجتماعی خود را با اين گونه سازمانهای اجتماعی هماهنگ ميسازند. زيرا همهء جنبه های زنده گی اجتماعی، اقتصادی، سياسی، آموزشی، هنری و فرهنگی هر يک از نوعی سازمان اجتماعی بهره ور گرديده اند.
بنابراين هرکس از زمانی که متولد ميشود تا وقتی که ميميرد در درون اين گونه سازمانهای اجتماعی به سر ميبرد و همين سازمانهای اجتماعيست که شخصيت اجتماعی او را تشکيل داده و رفتارهايش را شکل ميدهند، از طرف ديگر به واسطهء اين سازمانهاست که راه و رسم زنده گی اجتماعی از نسلی به نسل ديگر با مختصر تغييری منتقل ميشود.
هدف اصلی و نهايی عُلمای جامعه شناسی از طريق روش تحليلی، نشاندادن شيوه های زنده گی اجتماعی در جوامع مختلف و مقايسهء آن ها با يک ديگر، به منظور بهترکردن اوضاع اجتماعی جوامع و خير و صلاح عموميست.
چون علوم اجتماعی عام يعنی مردمشناسی، تاريخ و جامعه شناسی در بيان قوانين اجتماعی مربوط به هرجامعه از قوانين و پديده های علوم اجتماعی خاص يعنی علم روانشناسی، علم اقتصاد، علم سياست و علم حقوق کمک ميگيرند، بنابراين نميتوان علم جامعه شناسی را نيز در بيان قوانين علمی مربوط به خود از علوم اجتماعی ديگر کاملاً بی نياز دانست. از طرف ديگر چون هر دگرگونی، تغيير و تحول در زنده گی اجتماعی مردم از طريق قوانين علوم اجتماعی قابل بررسی و تحقيق است، توجه جهانيان به علم نوپای جامعه شناسی روز به روز بيشتر ميشود.
