آشنایی با مفاهیم جامعه و نمونه و کاربرد آنها در روش تحقیق (پایان نامه نویسی)

تحقيق علمي با چه هدفي انجام ميشود ؟
تحقيق علمي با هدف شناخت يک پديده در يک جامعه آماري انجام مي شود .به اين دليل ،موضوع تحقيق ممکن است متوجه صفات و ويژگي ها کارکردها و متغيرهاي آن باشد يا اينکه روابط بين متغيرها ،صفات ، کنش و واکنش و عوامل تاثير گذار در جامعه را مورد مطالعه قرار دهد.

تعريف جامعه آماري:
جامعه آماري عبارتست از کليه عناصر و افرادي که در يک مقياس جغرافيايي مشخص داراي يک يا چند صفت مشترک باشند.هرچه جامعه آماري کوچکتر باشد ميتوان آنرا دقيقتر از يک جامعه آماري بزرگتر مطالعه نمود.

مفهوم نمونه:
چنانچه جامعه آماري بزرگ باشد ؛ محقق با توجه به محدوديت امکانات ناچار است از بين افراد جامعه تعداد مشخصي را به عنوان نمونه برگزيند و با مطالعه اين جمع محدود ،ويژگيها و صفات جامعه را مطالعه کرده ، شاخصها و اندازه هاي آماري آن را محاسبه کند.به اين جامعه محدود ، نمونه مي گويند.
نمونه عبارتست از تعدادي از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده و از تجانس و همگني با افراد جامعه برخوردار با شند.
در آمار به مقادير اندازه گيري شده صفات مربوط به يک نمونه، ” شاخص آماري “ و به مقادير اندازه گيري شده صفات مربوط به تمام جامعه ” پارامتر“ ميگويند.

محقق به دو شکل ممکن است نمونه را انتخاب کند:

يک شکل آن اين است که شانس انتخاب شدن را به تمامي افراد جامعه بدهد .يعني تمام افراد جامعه شانس مساوي براي انتخاب شدن داشته باشند. که به آن روش انتخاب احتمالي يا اتفاقي ميگويند.
-روش ديگر روش وضعي و غير احتمالي است؛يعني تمام افراد جامعه شانس مساوي براي انتخاب شدن نداشته باشند و در انتخاب افراد براي نمونه محقق نظريات خود را دخالت مي دهد.اين نمونه گيري را نمونه هاي وضعي ميگويند.


انواع نمونه احتمالي:

اين نمونه ها عبارتند از :

الف)نمونه هاي احتمالي ساده:
از اين نوع نمونه در تحقيقات توصيفي زمينه ياب ، همبستگي،عليّ و تجربي استفاده ميشود.اين نمونه بر اساس اين اصل انتخاب ميشود که کليه افراد جامعه مورد مطالعه با هم مشابهت دارند و متجانس يا يکدست هستند.براي انتخاب افراد نمونه از جامعه سه روش وجود دارد:

-استفاده از قرعه کشي:در اين روش محقق به هر يک از افراد جامعه يک کد يا شماره مخصوص مي دهد . سپس از مهره ها يا پلاکهاي شماره دار استفاده مي کند و در صورت نبود آن ،شماره هريک از آنها را روي کاغذ يا مقواي کوچکي يادداشت مي نمايد؛بنابراين ، به تعداد افراد جامعه ،مهره يا پلاک يا کاغذ شماره دار در اختيار خواهد داشت .آنگاه آنها را داخل کيسه يا ظرفي مي ريزد و مهره ها را يکي يکي خارج کرده و شماره آنها را يادداشت مي نمايد و اين کار را آنقدر ادامه ميدهد تا حجم نمونه کامل شود.


-استفاده از جدول اعداد تصادفي : جدول هاي اعداد تصادفي به وسيله رايانه هايي که ارقام را به طور اتفاقي تنظيم مي کنند تهيه مي شود .اين جدولها در دو جهت سطر و ستون داراي اعداد اتفاقي هستند که معمولا به 99 سطر و ستون بالغ مي شود و ارقام سطرها و ستونها به صورت بلوکهاي پنج رقمي در کنار يکديگر و به شکل تفکيک شده قرار دارد تا استفاده از آن تسهيل شود.

-استفاده از روش منظم يا سيستماتيک: در اين روش همانند روشهاي قبل فرض بر اين است که افراد جامعه متجانس هستند و از اين رو به هر يک از آنها از عدد1 تا nشماره يا کد داده مي شود. روش نمونه گيري منظم باعث مي شود تا افراد نمونه به طور يکنواخت در سراسر جامعه پراکنده باشند.ضمنا محقق مي تواند موقعيت فرد اول نمونه را در انتهاي سلسله اعداد جامعه يا در بين آن انتخاب کند


ب ) نمونه گيري احتمالي طبقه بندي شده: در جامعه اي که افراد آن از تجانس و همگوني برخوردار نيستند استفاده از روش اتفاقي ساده مناسب نيست و از روش طبقه بندي استفاده مي شود .يعني افراد جامعه با توجه به صفات درون گروهي خود به طبقات مختلفي تقسيم مي شوند و افراد نمونه به تناسب از بين تمامي طبقات انتخاب مي گردند.

براي انتخاب در چنين جامعه اي محقق بايد به اين ترتيت عمل کند :
-صفات مميز کننده افراد جامعه را مشخص کند.
-براساس صفت يا صفات مورد نظر جامعه را طبقه بندي کند .
-جدول توزيع افراد جامعه را بين هر يک از طبقات تهيه کند .
-نسبت درصد و سهم هر يک از طبقات را در کل جمعيت جامعه محاسبه نمايد.
-با توجه به سهم هر طبقه در جامعه نسبت درصد و سهم آن طبقه را در افراد نمونه نيز معين کند.
-با استفاده از روش نمونه گيري اتفاقي ساده تعداد افراد نمونه هر طبقه را از بين کل افراد همان طبقه انتخاب نمايد.

ج ) نمونه گيري گروهي يا خوشه اي : در صورتي كه فهرست جامعه در دسترس نباشد استفاده از روش نمونه گيري خوشه اي راه حل مناسبي است . مثلا در مورد ساكنان يك شهر كه معمولا فهرستي در دست نيست مي توان مناطق چند گانه شهر را ملاك قرار داد و از بين مناطق نمونه گيري تصادفي بعمل آورد.

د ) نمونه گيري مکاني :
اين روش نمونه گيري بيشتر براي مطالعه پديده ها و ويژگيهاي مکانها و نواحي جغرافيايي مورد استفاده قرار مي گيرد .در فضاي جغرافيايي پديده ها و صفات گوناگوني وجود دارد که گاهي بعد طبيعي دارند و گاه بعد انساني و گاهي نيز ترکيبي از هر دو بعد هستند.هرکدام از اين پديده ها مکان يا فضاي جغرافيايي خاصي را به خود اختصاص داده اند که مطالعه تمام آنها مقدور نيست.از اين رو محقق بايد از طريق انتخاب تعدادي از مکانها يا نواحي جغرافيايي آنها را مورد مطالعه قرار دهد.

ساير نمونه گيري ها:

نمونه گيري هاي مادر يا پايه اي:
اين گونه نمونه گيريها براي جوامع بزرگ که در بعد زماني داراي تحقيقات و بررسي هاي تکراري هستند ،مناسب است.براي سهولت کار در مرحله اول اقدام به انتخاب يک نمونه مادر و پايه اي مي شود .سپس در تحقيقات بعدي و بر حسب نياز از درون نمونه مادر نمونه هاي فرعي انتخاب مي شوند.

-نمونه برداري چند درجه اي:
از اين روش زماني استفاده مي شود که اطلاعات مورد نياز را به طور کامل از نمونه اصلي برگزيده شده نمي توان کسب نمود و محقق ناچار است از درون نمونه مزبور ،نمونه فرعي و کوچکتري را برگزيند و اطلاعات بيشتري و دقيقتري را از آن به دست آورد.

-نمونه مختلط:
نمونه است که در مراحل مختلف تشکيل آن روشهاي متفاوت به کار مي رود


انواع نمونه هاي غير احتمالي:

الف ) نمونه گيري سهميه اي:
در اين روش تعداد نمونه ها مشخص ميشود و به همراه دستورالعمل مصاحبه و پرسشگري تحويل پرسشگر مي گردد تا شخصا به ميدان بررسي رفته و خودش افراد نمونه را با توجه به تعدادي که به وي داده شده انتخاب کند و از طريق مصاحبه با آنها اطلاعات لازم را گردآوري نمايد.

ب ) نمونه گيري اتفاقي:
اين روش يکي از ساده ترين روش ها است ؛ يعني اينکه افرادي مورد مطالعه قرار مي گيرند که در دسترس قرار دارند و مصاحبه گر در چهارچوب تعداد و حجم نمونه در مکان هاي خاصي مي ايستد و با هر کس از راه رسيد مصاحبه مي کند

ج ) نمونه وضعي :
گاهي اوقات محقق بر اساس تجربه شخصي يا تجارب تکراري و مشابه ديگران يک گروه اجتماعي را معرف جامعه اي که به آن تعلق دارند مي يا بد . در واقع نمونه اي را با نظر خويش وضع نموده است

د ) نمونه موردي :
در تحقیقات توصیفی ژرفانگر صحبت از مطالعه مورد خاص است که محقق به لحاظ ویژه گی هایی آن را مورد مطالعه قرار می دهد. در روانشناسی ، تعلیم و تربیت و نیز تک نگاری ها چنین موارد خاصی یافت می شود.که به ناچار باید مورد مطالعه قرار گیرد . ولی نتایج حاصل از آن را نمی توان تعمیم داد مگر در شرایطی که تعداد زیادی از مورد های خاص مطالعه و نتایج مشابه یا مشترک استنتاج شده باشد که در این صورت به روش استقرائی می توان یک نتیجه کلی را استنتاج نمود.


روشهاي برآورد حجم نمونه:

روش اول :
در اين روش از تخمين شخصي استفاده مي شود ؛ يعني اينکه محقق با در نظر گرفتن عواملي شخصا نسبت به برآورد حجم نمونه يا تعيين درصد مشخصي از جامعه اقدام مي کند .هرچه جامعه کوچکتر باشد ،اين درصدها بزرگتر خواهد شد و بر عکس

روش دوم :
در اين روش برا برآورد حجم نمونه از تکنيک ها و روش هاي آماري استفاده مي شود. ولي محقق براي انجام آن به دانستن اطلاعات و پارامترهايي درباره جامعه اي که قصد انتخاب نمونه از آن را دارد.

عواملي که محقق در مورد تخمين حجم نمونه بايد مد نظر قرار دهد :
حجم و اندازه جامعه - ميزان تجانس جامعه يا پراکندگي صفت يا صفات جامعه - امکانات ،مقدورات و زمان

حد نصاب هاي نمونه:
-در تحقيق همبستگي حجم نمونه 30 نفر است
- در تحقيقات عليّ و آزمايشي حجم نمونه 15 نفر است
-در تحقيق توصيفي زمينه ياب و پيمايشي حداقل حجم نمونه 100 نفر است
-در تحقيقاتي که نياز به طبقه بندي جامعه براي نمونه گيري ميباشد حداقل نمونه هر طبقه بين 20 تا 50 نفر است .

ملاحظات مربوط به بر آورد حجم نمونه :
الف ) تعداد مواردي که به عنوان حجم نمونه محاسبه مي شود در واقع به حد نصاب و حداقل نمونه مورد نياز شناخته ميشود؛بنابراين اگر امکانات تحقيق اجازه بدهد ،بهتر است محقق نمونه خود را بيش از حداقل افزايش دهد تا به اعتبار نتيجه تحقيق خود بيفزايد .
ب ) درهنگام محاسبه حجم نمونه ،محقق ممکن است تنها با يک صفت رو به رو نباشد و بخواهد چند صفت را از جامعه مطالعه کند . در اين صورت بايد حجم نمونه مورد نياز را براي هر صفت جداگانه محاسبه کند.
ج ) محقق ميتواند به صورت گمانه زني بخشهايي از جامعه را بررسي و وضع توزيع صفت يا واريانس آن را در آن مشخص کند.
د)با توجه به اينکه نمونه گيري خوشه اي و چند مرحله اي هزينه بر و زمان بر است اجراي آن طولاني است،توصيه ميشود محقق به طور سنجيده اي تعداد خوشه ها يا مراحل را کاهش دهد
ه ) در تحقيقات توصيفي زمينه ياب و پيمايشي و نيز تحقيقاتي که نمونه گيري آنها از نوع طبقه بندي احتمالي است ،بهتر است محقق حجم و تعداد نمونه را بيشتر در نظر بگيرد .


ويژگي هاي يک نمونه خوب به شرح زير است:

سودمندي و برخوردار بودن از جامعيت
-داشتن اعتبار و کفايت وصول به مقصود
-داشتن وضوح و برخورداري از طبقه بندي و تعاريف بديهي
-برخورداري از سرعت در نمونه گيري
-اقتصادي بودن عمليات نمونه گيري
-قابليت تعريف و تفسير صحيح