فيزيولوژي غدد داخلي (اندوکرينولوژي)

اثرات غدد مترشحه داخلي بطور عمده در 5 مورد زير مشخص مي شود:

-محافظت و نگهداري بدن در مقابل لسترس ها و ساير آسيب ها

-رشد و نمو بدن

-توليد مثل

-تعادل يون ها در بدن

-متابوليسم و توليد انرژي

غدد مترشحه داخلي شامل هيپوتالاموس ، هيپوفيز ،تيروئيد ، غدد فوق کليه( آدرنال) ، لوزالمعده( پانکراس) ، پاراتيروئيد ، گنادها ( بيضه ها و تخمدان ها ) هستند.


هورمون(Hormon)
لغت هورمون از زبان يوناني گرفته شده است و به معناي « من تحريک مي کنم » مي باشد. بطور کلي مي توان گفت که هورمون ماده شيميايي است که :

توسط سلول هاي خاصي مستقيما بداخل خون ترشح مي شود.

ترشح آن توسط محرک خاصي انجام مي شود.

ميزان ترشح آن به قدرت تحريکي محرک بستگي دارد.

با غلظت هاي بسيار کم در خون ترشح مي شود.

بر روي سلول هاي هدف اثر مي کند. و فعاليت آنها را تنظيم مي کند.


هورمون ها از لحاظ ساختمان شيميايي به سه گروه استروئيد ها ، پلي پپتيد ها و مشتقات اسيد امينه تقسيم مي شوند:

هورمون هاي استروئيدي: از کلسترول مشتق مي شوند.و در سلول هاي ترشح کننده هورمون هيچ گرانول ( دانه ) ذخيره اي موجود نيست و لذا هورمون پس از ساخته شدن به داخل خون ترشح مي شود. باين ترتيب براي آنکه غلظت هورمون و اثر آن ثابت باشد ميبايست بطور دائمي ساخته شود.هورمون هاي غدد جنسي مرد و زن و هورمون هاي قسمت قشري غده آدرنال از اين گروه هستند.

هورمون هاي پلي پپتيدي: از جنس پروتئين هستند و شکل اوليه هورمون معمولا غير فعال است و پيش – هورمون pro_hormon نام دارد که تا حدودي بصورت گرانول هاي ذخيره اي در سلول هاي ترشحي ذخيره مي شوند. که در زمان ترشح بداخل خون فعال مي شوند. مانند انسولين ويا هورمون هاي هيپوفيزي.

اين هورمون ها از يک اسيد امينه مشتق مي شوند.و همراه يک پروتئين داخل سلول هاي ترشحي ذخيره مي شوند و به ميزان نياز بدن در خون ترشح مي شوند. بعنوان مثال هورمون هاي تيروئيدي و هورمون هاي قسمت مرکزي غده آدرنال از اسيد امينه تيروزين مشتق مي شوند. سروتونين و ملاتونين نيز از اسيد امينه ال- تريپتوفان مشتق مي شوند.


هيپوتالاموس
موادي که توسط هيپوتالاموس ترشح مي شوند يا سبب سنتز و آزاد شدن هورمون هاي هيپوفيزي مي شوند که به آنها فاکتورهاي آزاد کننده( Releasing factor=R.F) گويند و يا در ترشح هورمون هاي هيپوفيزي وقفه ايجاد مي کنند که به آنها فاکتور هاي مهار کننده( Inhibitory factor=I.F) گويند. اين فاکتور ها يا هورمون ها عبارتند از :

فاکتور آزاد کننده سوماتوتروپين(SRF): موجب افزايش ترشح هورمون رشد ( سوماتوتروپين) از هيپوفيز مي گردد.

فاکتور مهار کننده سوماتوتروپين(SIF ): موجب کاهش ترشح هورمون رشد مي گردد.

فاکتور آزاد کننده هورمون تيروتروپين( TRF): سبب افزايش ترشح هورمون تيروتروپين ( هورمون محرک تيروئيد) در غده هيپوفيز مي شود.

فاکتور آزاد کننده کورتيکوتروپين( CRF): سبب افزايش ترشح هورمون آدرنوکورتيکوتروپين ( هورمون محرک بخش قشري غده آدرنال) در هيپوفيز مي گردد.

فاکتور آزاد کننده پرولاکتين( PRF): ترشح پرولاکتين را افزايش مي دهد.

فاکتور مهار کننده پرولاکتين(PIF ): ترشح پرولاکتين را کاهش مي دهد.

هورمون آزاد کننده گنادوتروپين(GRF ): ترشح هورمون هاي LH , FSH را در هيپوفيز افزايش مي دهد.

فاکتور آزاد کننده ملانوتروپين(MRF ): ترشح هورمون ملانوتروپين ( هورمون محرک ملانوسيت ها) را در هيپوفيز افزايش مي دهد.

فاکتور مهار کننده ملانوتروپين(MIF ): ترشح ملانوتروپين را کاهش مي دهد.


هيپوفيز
غده هيپوفيز يکي از مهمترين غدد مترشحه داخلي بدن است که در ارتباط نزديکي با هيپوتالاموس قرار گرفته است. اين غده از سه بخش هيپوفيز قدامي ، هيپوفيز خلفي و هيپوفيز مياني تشکيل شده است که هر يک از بخش ها هورمون هاي مشخصي ترشح مي کنند.


هيپوفيز قدامي
اين بخش از هيپوفيز ترشح هورمونهاي رشد ، پرولاکتين ، تيروتروپين ( هورمون محرک تيروئيد) ، آدرنوکورتيکوتروپين ( هورمون محرک قشر غده فوق کليه يا آدرنال ) ، گنادوتروپين ( هورمون هاي محرک غدد جنسي) و ملانوتروپين ( هورمون محرک ملانوسيت ها) و آندورفين ها را بر عهده دارد.


هورمون رشد
اين هورمون از جنس پروتئين بوده و ميزان ترشح آن در اثر عوامل مختلف تغيير مي کند. ورزش و گرسنگي و کاهش قند خون ترشح آن را افزايش مي دهند. همچنين ترشح آن در حين خواب بيشتر از زمان بيداري است به ويژه در خواب عميق ترشح آن شديدتر مي شود. بعلاوه موادي چون سروتونين و نورآدرنالين و دوپامين ترشح هورمون رشد را افزايش مي دهند.

هورمون رشد ، رشد و نمو بافت هاي مختلف بدن بويژه عضلات و اسخوان ها را تشديد مينمايد. در نتيجه کمبود ترشح آن در دوران کودکي سبب اختلال رشد ونمو و ايجاد بيماري کوتولگي هيپوفيزي(Dwarfism ) مي شود که گاهي با اختلالات جسمي ديگري بخصوص در صورت و لب ها همراه است. در اين بيماري که در پسران بيشتر از دختران ديده مي شود، قد کوتاه مي ماند و ذخاير چربي بدن افزايش مي يابد و چهره در بزرگسالي پر چين و پروک ميشود. تزريق هورمون رشد به اين بيماران در سنين رشد موجب بهبود بيماري و افزايش قد مي گردد.

همچنين ترشح بيش از حد اين هورمون در سنين قبل از بلوغ سبب ايجاد غول پيکري( Gigantism) يعني افزايش غير طبيعي قد، و در سنين بعد از بلوغ بدليل توقف رشد طولي استخوان ها در اين دوره ، سبب بروز بيماري آکرومگالي (Acromegaly ) مي شود که در آن استخوان هاي صورت و قسمت هاي انتهايي دستها و پاها بشدت پهن مي شوند .فرد مبتلا به اين بيماري در مقابل بيماري هاي عفوني بشدت آسيب پذير بوده بطوريکه اکثر اين بيماران در جواني مي ميرند.


هورمون پرولاکتين
نام هاي ديگر اين هورمون لاکتوژن ، ماموتروپ يا لاکتوتروپ مي با شد. نقش اصلي آن توليد و ترشح شير در غدد شير ساز پستانها است، ولي در سلول هاي کبد ، کليه ، غدد تناسلي و برخي نواحي ديگر بدن نيز گيرنده هاي پرولاکتيني شناسايي شده اند. نقش آن در مردان شناخته شده نيست ولي ميزان اين هورمون در خون زنان بيشتر از مردان است. در دوره حاملگي مقدار هورمون در خون زنان بشدت افزايش مي يابد و دو تا سه هفته پس از زايمان به حد طبيعي باز مي گردد. مکيدن پستان باعث تحريک ترشح پرولاکتين و ادمه ترشح آن مي گردد. به نظر مي رسد پرولاکتين در بروز ميل جنسي نيز نقش داشته باشد و به همين دليل گاهي آن را هورمون عشق (Love hormon ) مي نامند.

ترشح هورمون تحت تاثير دو فاکتور آزاد کننده و مهار کننده هيپوتالاموسي کنترل مي شود که تاثير فاکتور مهار کننده بيشتر از فاکتور آزادکننده است.مقدار ترشح هورمون در شبانه روز حالت نوساني دارد و در طول شب بيشتر از روز است.همچنين مکيدن پستان ها ، تحريک نوک پستان توسط جنس مخالف ، مقاربت ، استرس ، هيپوگليسمي ( کاهش قند خون ) و فعاليت شديد بدني در زنان ترشح هورمون را افزايش مي دهد. ترشح هورمون هاي استروژني قبل از بلوغ و در دوران آبستني و همچنين هورمون رشد و انسولين و بعضي از هورمون هاي غدد آدرنال در رشد پستان ها و افزايش غدد شير ساز پستان دخالت دارند.


هورمون تيروترپين(TSH )
اين هورمون که هورمون محرک تيروئيد نام دارد سنتز و ترشح هورمون هاي تيروئيدي را افزايش مي دهد. ميزان ترشح هورمون تيروترپين به تراکم هورمون تيروکسين( هورمون غده تيروئيد) در خون بستگي دارد. بطوريکه افزايش تيروکسين در خون از طريق تاثير بر هيپوفيز و هيپوتالاموس سبب کاهش ترشح تيروتروپين شده و در نتيجه مقدار تيروکسين خون در حد ثابتي حفظ مي گردد.به اين نوع تنظيم ، تنظيم فيدبک منفي( بازخورد منفي) گويند.


هورمون آدرنوکورتيکوتروپين يا کورتيکوتروپين(ACTH )
اين هورمون ترشح گلوکوکورتيکوئيد ها را که دسته اي از هورمون هاي بخش قشري غده آدرنال( فوق کليه) هستند، تنظيم مي نمايد. افزايش غير طبيعي هورمون کورتيکوتروپين باعث بيماري کوشينگ(Cushing disease ) مي شود که در آن سيستم ايمني بدن بشدت ضعيف مي شود.در حالت طبيعي ترشح هورمون کورتيکوتروپين داراي نظم شبانه روزي است و ميزان آن در صبح به حداکثر و در پايان روز به حداقل مي رسد، در حاليکه در بيماري کوشينگ مقدار هورمون همواره در سطح بالايي باقي مي ماند. بعلاوه کاهش قند خون ، عوامل تب زا، جراحي ، شوک و عوامل استرس زا سبب افزايش ترشح ACTH مي شوند.

مقدار ترشح هورمون کورتيکوتروپين به غلظت گلوکوکورتيکوئيد ها در خون بستگي دارد.اگر اين تراکم از مقدار طبيعي بيشتر شود بصورت فيدبک منفي موجب کاهش ترشح کورتيکوتروپين شده و در نتيجه ميزان هورمون هاي گلوکوکورتيکوئيدي در خون در حد طبيعي حفظ مي شود.


گنادوتروپين ها(FSH , LH )
FSH در مردان و زنان هورمون محرک گامتوژنز( توليد اسپرم در بيضه ها و تخمک در تخمدان ها ) مي باشد در حاليکه LH در مردان محرک ترشح هورمون تستوسترون و در زنان محرک ترشح استروژن و پروژسترون و آندروژن هاي تخمداني و تکامل فوليکول و تخمک گذاري مي باشد. اگرچه ترشح استروژن در تخمدان ها بيشتر تحت تاثير FSH قرار دارد. در واقع ترشح هورمون هاي گنادوتروپين در زنان در ايجاد بلوغ جنسي و دوره هاي ماهيانه نقش اساسي دارند بطوريکه کاهش ترشح آنها سبب اختلال عادت ماهيانه در زنان مي گردد.


هورمون محرک ملانوسيت(MSH )
ترشح اين هورمون در انسان چندان زياد نيست ولي اگر روي سلول هاي رنگدانه دار پوست (ملانوسيت) اثر بگذارد، پوست را تيره ميکند. محل ترشح آن در انسان بخوبي مشخص نيست و احتمالا از بخشي از هيپوفيز قدامي که در مجاورت هيپوفيز مياني قرار دارد ترشح مي شود.


آندورفين ها و انکفالين ها(Enkephalins )
اين مواد که در هيپوتالاموس و هيپوفيز و سيستم عصبي مرکزي موجود مي باشند داراي انواع آلفا و بتا و گاما آندورفين و انکفالين ها هستند. گيرنده هاي اختصاصي اين مواد در برخي مناطق مغز مانند هيپوتالاموس ، تالاموس و سيستم ليمبيک( نواحي درک درد) وجود دارند که دارو هاي مخدر با اتصال به آنها سبب تسکين درد مي شوند.

هيپوفيز خلفي
دو هورمون وازوپرسين ( هورمون ضد ترشح ادرارAntiduretic hormon ) و اکسي توسين را ترشح مي کند. وازوپرسين در تنظيم حجم مايعات داخل بدن و تنظيم فشار اسمزي خون نقش دارد. اکسي توسي با تحريک عضلات رحم و عضلات سينه بترتيب عمل زايمان و ترشح شير از غدد شيري را تسهيل مي نمايد.

هيپوفيز مياني
اين بخش از هيپوفيز در انسان خيلي کوچک بوده و احتمالا همراه با هيپوفيز قدامي ترشح هورمون محرک ملانوسيت ها را بر عهده دارد.