واژه TRIZ برگرفته شده از حروف اول كلمات در عبارت روسي زير مي‌باشد :
كه برابر انگليسي آن عبارت Theory of Inventive Problem Solving(با مخفف TIPS) است كه به معناي نظريه حل ابداعانه مساله مي‌باشد . اين دانش در سراسر جهان تحت عنوان TRIZ شناخته مي‌شود و متداول شدن اين نام به اين علت است كه بنيانگذار آن ، دانشمند خلاقيت‌شناس روسي گنريچ سائولويچ آلتشولر (G.S. Altshuller) مي‌باشد .(Teoriya Resheniya Izobrototelskikh Zadatch)
دانش TRIZ با نامها و عنوانهاي توصيف‌گر مختلفي همانند نوآوري نظام‌يافته ، خلاقيت اختراعي ، فناوري خلاقيت و نوآوري ، روش‌شناسي اختراع ، الگوريتم اختراع ، روش‌شناسي حل مساله‌هاي ابداعي ، روش‌شناسي حل ابتكاري و ابداعانه مساله ، مهندسي خلاقيت و نوآوري ، روش‌شناسي خلاقيت ، خلاقيت‌شناسي اختراع ، خلاقيت‌شناسي فناوري و مواردي از اين قبيل ناميده مي‌شود .
دانش TRIZ مي‌تواند در دامنه‌اي از يك طيف مفهومي و گستره‌اي از تعاريف قرار گيرد كه يك انتهاي آن نوعي جهان‌بيني خلاق يا رويكردي جامع به علوم و فناوري و انتهاي ديگر آن انواعي از ابزارهاي حل خلاق مساله و فنون خلاقيت و نوآوري را شامل گردد .
آلتشولرTRIZ را تحت عنوان علم فناوري خلاقيت و نوآوري مي‌داند ؛ با نتيجه‌گيري از ديدگاه آلتشولر مي توان TRIZ را نوعي علم خلاقيت‌شناسي (Creatology) دانست .
يكي از دانشمندان برجسته TRIZ به نام سيمون ساورانسكي اين دانش را چنين تعريف كرده است :
TRIZ ، يك دانش انسانگراي مبتني بر روش‌شناسي نظام‌يافته براي حل ابداعانه مساله است .
همچنين برخي صاحبنظران TRIZ را اين چنين تعريف مي‌كنند :
TRIZ عبارت است از نوعي رويكرد الگوريتمي براي حل ابداعانه مسائل فني و فناورانه .
با توجه به عنوانهاي توصيف‌گر مختلفي كه براي ناميدن TRIZ ذكر كرديم مي‌توانيم به شناخت بيشتري درباره مفهوم كلي دانش TRIZ دست يابيم . در گام آتي تاريخچه اين دانش را بيان خواهيم نمود ...
تاريخچه دانش TRIZ به چه زماني باز مي‌گردد ؟
شالوده‌هاي دانش TRIZ از سال 1946 توسط گنريچ آلتشولر بر اساس نتايج حاصل از مطالعه اختراعات مختلف پايه‌گذاري شد .
آلتشولر كه به پدر TRIZشهره است در سال 1926 در روسيه متولد گرديد ؛ وي كه از همان دوران نوجواني نسبت به ابداعات و اختراعات كنجكاوي و علاقه خاصي داشت و اولين اختراع خود را در سن چهارده سالگي انجام داد ، در اداره ثبت اختراعات مشغول به كار شد .
كار او كمك به مخترعين براي ثبت اختراعاتشان بود ؛ او در حين كار ، گاهي به حل مسائل فني آنان كمك مي‌كرد . در اين دوران بود كه او دريافت حل مسائل فني كه منجر به اختراع و نوآوري مي‌شود به اصول و روشهايي فراتر از تكنيكهاي خلاقيت شناخته‌شده تا آن هنگام نياز دارد . آلتشولر در طي مطالعات خود به اين نتيجه مهم رسيد كه يك نظريه اختراع بايستي داراي چند ويژگي اصلي از جمله موارد زير باشد :
1- شامل يك فرايند گام‌به‌گام و نظام‌يافته باشد .
2- بتواند از ميان گستره‌اي از راه‌حلها ، مستقيما به بهترين راه‌حل (راه‌حل ايده‌آل يا كمال) منجر گردد .
3- داراي ويژگي تكرارپذيري باشد .
4- بتواند ساختاري براي دانش ابداع ارائه نمايد .
آلتشولر بيش از بيست‌هزار اختراع ثبت شده (Patent) را مورد بررسي قرار داد تا متوجه شود اختراعات به عنوان مساله‌هاي ابداعي (يعني مساله‌هايي كه راه‌حل آنها مشخص نيست و بايستي آن را با روشهاي خلاق و ابداعي كشف نمود .) چگونه حل شده‌اند .
از بين اين تعداد آلتشولر چهار‌هزار اختراع مهم و برجسته و به عبارتي راه‌حلهاي خلاق و ابداعي اصلي را مورد مطالعه عميقتر قرار داد . براساس نتايج حاصل از اين نوع مطالعات خلاقيت‌شناسي تحليلي ، آلتشولر به كشفيات بسيار مهمي دست يافت و اصول ، مفاهيم و روش هاي TRIZ را به عنوان يك علم نوين و بسيار باارزش به جهان ارائه نمود .
البته اين خلاقيت و نوآوري فوق‌العاده مهم آلتشولر متاسفانه همانند بسيار از كشفيات و اختراعات كوچك و بزرگ تاريخ در ابتدا درك نشده و با انواع مخالفتها ، مقاومتها و بي‌مهري‌هاي تاسف‌برانگيز (آنچه كه در خلاقيت‌شناسي تحت عنوان اينرسي خلاقيت و نوآوري ناميده مي‌شود .) مواجه شد و آلتشولر همانند بسياري از دانشمندان و مخترعين سختيها و مرارتهاي بسيار زيادي را متحمل گرديد كه مطالعه آن حاكي از اراده والا و تلاش و پشتكار شگفت‌انگيز آنان است .
به دليل بي‌توجهي‌ها و مخالفتها در آن زمان ، TRIZ نتوانست به خوبي در روسيه ايفاي نقش نمايد اما پس از پايان جنگ جهاني دوم و گسترش ارتباطات ، كشورهاي اروپايي ، آمريكا ، ژاپن و ديگر كشورها با دانش TRIZ آشنا شده و با پي بردن به اهميت فوق‌العاده زياد آن بلافاصله آن را جذب كرده و ضمن بكارگيري ، در صدد رشد و توسعه آن برآمدند .
چنانكه در حال حاضر درباره TRIZ به عنوان يك دانش تخصصي تحقيقات وسيعي به عمل مي‌آيد و اصول و مفاهيم آن توسط بسياري از دانشمندان ، پژوهشگران ، مديران ، مهندسان و كارشناسان رشته‌هاي مختلف علمي در جهت حل مسائل و ايجاد نوآوريها به كار گرفته مي‌شود و همچنان به سرعت در حال گسترش و تكامل است .
بزرگترين خلاقيت و نوآوري آلتشولر به عنوان يك دانشمند علوم و مهندسي ، يك دانشمند خلاقيت‌شناس و نيز به عنوان يك مخترع ، خلاقيت و نوآوري او درباره خود موضوع خلاقيت و نوآوري بود .
آلتشولر به عنوان مخترع فنون اختراع و پايه‌گذار دانش TRIZ ، با تلاش و پشتكار بسيار زياد به مدت پنجاه‌ودو سال در راستاي رشد و توسعه آن كوشيد و يكي از اصلي‌ترين و موثرترين بنيانگذاران علم خلاقيت‌شناسي و از بزرگترين دانشمندان قرن بيستم محسوب مي‌شود . (آلتشولر در سال 1998 در آمريكا از دنيا رفت) نقش و اهميت نظريه TRIZ شاهكار علمي آلتشولر به قدريست كه از جنبه‌اي مي‌تواند در رديف نظريه‌هاي علمي بزرگي مانند نظريه كوانتومي و نظريه نسبيت قرار گيرد و آلتشولر را با دانشمندان بزرگي مانند پلانك ، انيشتين ، شرودينگر ، پياژه و پائولينگ همسنگ نمايد .
در گام آتي از اجزاي اصلي دانش TRIZ خواهيم گفت ...
اجزاي اصلي دانش TRIZ كدامند ؟
به طور كلي مجموعه نتايج حاصل از خلاقيت‌شناسي تحليلي اختراعات توسط آلتشولر كه تشكيل دهنده دانش TRIZ است شامل مفاهيم مختلفيست كه مهمترين آنها به صورت فهرست‌وار بيان مي‌نماييم :
1- قانون افزايش سطح ايده‌آل بودن (قانون كمال) : به اين معني كه نظامهاي فني همواره به سمت افزايش درجه ايده‌آل بودن يا كمال خود پيش مي‌روند . ايده‌آلي يا سطح ايده‌آل بودن عبارت است از نسبت مجموع كليه جنبه‌هاي مثبت و مفيد سيستم به مجموع كليه جنبه‌هاي منفي و مضر سيستم .
2- سيستم چهار مرحله‌اي حل مساله :
2-1- شناخت مساله .
2-2- فرمول‌بندي مساله .
2-3- جستجوي مسائل قبلا حل شده . (استفاده از سي‌ونه پارامتر مهندسي)
2-4- استفاده از الگوهاي راه‌حلهاي كشف شده . ( بكارگيري چهل اصل اختراع)
3- سطوح پنجگانه حل مساله و نوآوري :
3-1- راه‌حلهاي مشخص .
3-2- بهبودهاي كوچك .
3-3- بهبودهاي بزرگ .
3-4- مفاهيم جديد .
3-5- كشف‌هاي بنيادي .
4- تحليل ماده-ميدان (تحليل Vepol) :
با استفاده از اين تحليل مسائل به طور كلي به دو دسته تقسيم مي‌شوند :
4-1- مسائل آشنا (مانوس) ، تحت عنوان مسائل استاندارد .
4-2- مسائل ناآشنا (نامانوس) ، تحت عنوان مسائل غير استاندارد .
5- قوانين هشتگانه تحول و تكامل نظامهاي فني (قوانين پيشرفت فناوري) .
6- هفتادوشش راه حل ابداعانه استاندارد :
مسائل استاندارد شناخته شده با تحليل Vepol مي‌توانند با استفاده از اين هفتادوشش راه‌حل ابداعانه استاندارد ، حل شوند .
7- ماتريس تناقض‌ها :
در نظريه TRIZ از مساله ابداعي تحت عنوان تناقض تعبير مي‌شود كه معناي آن دو موقعيت متضاد يا دو كيفيت متعارض است ؛ يعني افزايش سطح كيفيت يكي موجب كاهش سطح كيفيت ديگري مي‌شود و حل ابداعانه مساله ، كشف راه حل اين تناقض مي‌باشد .
8- چهل اصل براي اختراع و نوآوري .
9- مجموعه اي از تاثيرات علمي اساسي:
شامل تاثيرات فيزيكي ، شيميايي ، هندسي و زيست‌شناختي .
10- روش ARIZ(الگوريتم حل ابداعانه مساله) :
ARIZ يك دستورالعمل نظام‌يافته براي شناسايي راه‌حل مسائل غيراستاندارد با استفاده از قابليتهاي فنون و روشهاي خلاقيت مي‌باشد .
در گام آتي از فوايد و كاربردهاي اين دانش خواهيم گفت ...
از فوايد و كاربردهاي TRIZ بيشتر بدانيم !
با استفاده از دانش TRIZ مي‌توان به نتايج و دستاوردهاي متعددي يافت كه در ذيل به شماري از آنها اشاره مي‌نماييم :
1- دستيابي به نوعي نگرش جامع علمي به ابداعات و اختراعات .
2- شكل‌گيري جنبه‌هاي بسيار مهمي از علم خلاقيت‌شناسي .
3- دستيابي به نوعي جهان‌بيني خلاق .
4- كشف انواعي از راه‌حلها براي مسائل ابداعي يعني مسائلي كه با روشهاي معمولي و متداول ، راه‌حل آنها به دست نمي‌آيد .
5- دستيابي به بهترين و موثرترين راه‌حلها براي انواع مسائل علمي ، فني ، انساني و اجتماعي .
6- پيش‌بيني روند ابداعات و اختراعات در آينده . (خلاقيت‌شناسي آينده‌شناختي)
7- ارائه آموزشهاي نوين مبتني بر TRIZ در مدارس و دانشگاه‌ها . (خلاقيت‌شناسي پرورشي مبتني بر TRIZ)
8- تسهيل و تسريع روند رشد و توسعه علوم و فناوري .
از گام آتي به سراغ مديريت پروژه خواهيم رفت ...
