کاردبرد فناوری اطلاعات در آموزش پزشکی

فدراسيون جهاني آموزش پزشكي (WFME) يك سازمان غيردولتي مرتبط با سازمان بهداشت جهاني (WHO) و شش انجمن منطقه اي تحت پوشش آن است كه با دستيابي به كيفيت مطلوب در كليه سطوح آموزش پزشكي در سطح جهان (پزشكي عمومي؛ تخصصي؛ آموزش مداوم پزشكان) راه اندازي شده است.

از سال ۱۹۹۷ با گسترش اينترنت، توسعه ناگهاني در كاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات ICT در آموزش پزشكي نيز پديد آمد كه ظرفيت بالقوه اي ايجاد نمود و از طرفي يك راهنما يا دستور العمل را ضروري ساخت.
اين فناوري امكان دستيابي به اطلاعات و دانش تخصصي را مستقل از مكان و زمان فراهم كرده و زمينه را براي همكاري گسترده آموزشي با امكان خودارزيابي و دريافت بازخورد ايجاد مي كند.
ICT ظرفيت بالقوه اي را در عرصه آموزش ايجاد كرده و امكان ايجاد محيط يادگيري مؤثر با بازخورد فوري و مرتبط با محتويات آموزش را فراهم مي كند و از اين رو WFME از سال ۱۹۹۷ كميته اي از مشاوران را جهت استفاده از كامپيوتر در آموزش پزشكي تشكيل داده و از آنها خواست تا راهنمايي براي ادغام اين ابزار جديد با برنامه آموزشي تهيه كند.
دانش پزشكي و تحقيقات مربوطه وابستگي زيادي به مديريت اطلاعات دارد. اينترنت فرصت هايي را براي ارتباط دانشكده هاي پزشكي در سطح جهان با يكديگر و به اشتراك گذاشتن مواد آموزشي به كمك كامپيوتر را فراهم مي كند.كامپيوتر با ظرفيت بالاي مديريت اطلاعات و ارتباطات، قوي ترين ابزار براي پردازش دانش پزشكي و گشودن راههاي جديد در فرآيند آموزش است.
اينترنت يادگيري آزاد را در داخل دانشكده ها و نقاط دوراز دسترس تسهيل مي كند.كامپيوتر به تنهايي نيز به وسيله اساتيد در كلاس درس براي آموزش يا به وسيله دانشجويان جهت خود آموزي قابل استفاده است و اتصال كامپيوترها به يكديگر در يك شبكه محلي؛ مديريت آموزشي به كمك كامپيوتر را ساده كرده و امكان ارتباطات كامپيوتري در داخل مؤسسه را فراهم مي كند.

راهنمايي ها
۱- تعيين تناسب كامپيوتر براي آموزش پزشكي
تكامل روشهاي ياددهي و يادگيري بايد به دنبال نيازهاي آموزشي و پشتيباني امكانات فناوري يا سياستگذاري هاي مؤسسات باشد. ICT ظرفيتي بالقوه وسيعي براي بهبود كيفيت در آموزش پزشكي و تخصصي فراهم مي كند و ممكن است باعث ايجاد راههايي جهت استفاده از منابع ديگر شود.
براي هر فعاليت آموزشي بايد به اين سؤال پاسخ داد كه ICT چگونه مي تواند دستيابي به اهداف آموزشي را تسهيل كند.
در اينجا مي بايست ابتدا چگونگي استفاده از ICT در آموزش تعيين و تبيين شود:
الف- توسط محتوا
قبل از تهيه مواد آموزشي جديد بايد اهداف آموزش مشخص شود. مزاياي فرض شده براي آموزش به وسيله كامپيوتر بايد به صورت شفاف تعريف شود. پيشنهاد مي شود قبل از توليد مواد آموزشي جديد قابليت دستيابي به برنامه درسي و اطلاعات مورد بازنگري دقيق قرار گيرد.
تغيير ناگهاني در محيط يك پارچه فعلي بدترين نظريه است. بايد اساتيد و دانشجويان نقشي فعال در ايجاد محتوا جهت منابع چند رسانه اي جديد داشته باشند. همكاري بين بخشي با كارشناسان علوم كامپيوتري، گرافيك، طراحي و علم تعليم و تربيت براي دستيابي به مفيد بودن و بالا بردن كيفيت محصولات چند رسانه اي توصيه مي شود. ICT امكان مشاركت در منابع درسي را در سطح جهان فراهم مي سازد.
اصول آموزش پزشكي به سرعت منتشر و توسعه مي يابد و بنابراين برنامه هاي آموزش پزشكي بر پايه كامپيوتر بايد قابل تغيير براساس نيازهاي محلي و تطبيق با نگرشهاي جديد باشد.
بايد هر يك از اساتيد خود را مالك فرآيند بداند و مواد آموزشي را جهت استفاده مناسب در محيط جديد روزآمد نمايد. بنابراين مواد آموزشي كه اصولاً براي دوره آموزشي پزشكي عمومي توليد مي شود، براي تحصيلات تكميلي تخصصي و آموزش مداوم پزشكي نيز قابل استفاده خواهد بود.
ب- ادغام ICT در برنامه آموزشي
توصيه مي شود موضوعاتي از برنامه آموزشي كه به صورت مؤثر قابل ادغام با ICT است كاملاً مشخص گردد.اساتيد بايد جهت كاربرد مناسب فناوري مخصوصاً در زمينه هاي تدريس در كلاس، گروه هاي كوچك خودارزيابي، دروس و آزمايشگاه هاي on-line آموزش داده شوند. لازم است اساتيد با چگونگي استفاده از فناوري آشنا شوند تا در زمان مناسب به تهيه مواد آموزشي علاقه مند شوند.فعاليت هاي دانشجويان بايد براي توسعه آموزش به وسيله ICT تشويق شود. ممكن است دانشجويان از كامپيوتر به عنوان ابزاري مهم جهت يادآوري مجدد اطلاعات و بازسازي آن استفاده كنند.

۲- دسترسي به فناوري مناسب
استفاده مناسب از ICT نيازمند دسترسي به فن آوري مناسب، آموزش چگونگي استفاده از فن آوري و برنامه ريزي درازمدت در اين زمينه است.

الف- دسترسي
۱. دسترسي اساتيد و دانشجويان به خدمات پست الكترونيك
۲. دسترسي به كامپيوتر در دانشكده پزشكي و در منزل همراه با ارتباط اينترنتي (اگر دانشجويان در خوابگاه زندگي مي كنند كامپيوتر آنها مستقيماً به شبكه دانشگاه متصل گردد.)
۳. كمك به خريد سخت افزار و نرم افزار (خريد انبوه) يا هماهنگي جهت خريد اقساطي توسط اساتيد و دانشجويان از طريق مذاكره با سرويس دهنده هاي اينترنتي مشخص.
۴. كامپيوتر مورد نياز و امكانات ارائه ويدئويي دروس از طريق ايجاد شبكه در مكان هاي آموزشي.
۵. امكانات اتصال كامپيوترهاي شخصي اساتيد به اينترنت.

ب- آموزش و پشتيباني
۱. از طريق ايجاد مركز مشاوره و راهنمايي تلفني دانشجويان و اساتيد را به استفاده از كامپيوتر و اينترنت در منزل تشويق كنيد.
۲. ميزان صلاحيت و آشنايي دانشجويان را با ICT تعيين و درصورت نياز امكانات آموزش آنها را فراهم نماييد.
۳. امكان حمايت فني كاركنان در كليه سطوح و مشاركت آنها در توسعه دانشكده را فراهم كنيد.
۴. در آموزش اساتيد روي يك گروه اصلي تمركز كنيد و اجازه دهيد كه آنها همكاران خود را آموزش دهند.
۵. سطوح متفاوت صلاحيت اساتيد براي دستيابي به حداقل مهارت لازم جهت ارائه الكترونيكي مواد آموزش را مشخص سازيد.
۶.از وب جهت اهداف مديريتي استفاده كنيد.

ج- برنامه ريزي
۱. از محدوديت هاي پهناي باند اينترنتي در زمان برنامه ريزي و اجراي برنامه هاي چند رسانه اي بر پايه وب آگاه باشيد.
۲. بر روي استانداردهاي مشترك در اجرا و تناسب در خواست هاي سيستم با حداقل موضوعات مورد بحث توافق كنيد و روي نوعي از فن آوري تمركز كنيد كه فعاليتهاي گروهي را تسهيل مي كند.
۳. از توسعه استانداردهاي نرم افزارهاي آموزشي آگاه باشيد.
۴. دقت كنيد كه دانشجويان خود منابع آموزشي را معرفي كرده و در برنامه ريزي و توسعه و مراحل توليد مشاركت كنند.
۵. امكانات لازم را براي جايگزين كردن تجهيزات كامپيوتري فراهم نموده و جاهايي را كه نياز به فن آوري جديد ندارد مشخص نماييد.
۶. بدانيد كه استفاده مناسب از فن آوري جديد ممكن است شكل جديدي از يادگيري را ايجاد كند كه نيازمند تغيير در برنامه هاي مؤسسه خواهد بود.
۷. در مورد دانشجويان معلول براساس توصيه هاي ملي و بين المللي عمل كنيد.

۳- يافتن اطلاعات جهت توسعه الكترونيكي آموزش پزشكي

راهنماهاي متعدد منابع ديجيتالي در سطح ملي و منطقه اي وجود دارد كه متأسفانه هيچ كدام كامل نمي باشند، در اينجا به تعدادي اشاره شده است:
۱.از طريق موتورهاي جست وجو سايتهاي اينترنت را از نظر نر م افزارهاي رايگان بررسي كنيد.
2. ليست خدمات دهندگان: بهتر است دانشكده هاي پزشكي، اساتيد و دانشجويان با همكاران خود از طريق پست الكترونيكي ارتباط برقرار كنند يكي از روشها استفاده از ليست هاي موجود در سرويس دهنده ها است.
3. ليست Med-ed به وسيله انجمن دانشكده هاي پزشكي آمريكا اداره مي شود. تمركز اين گروه بر روي اطلاعات و ارسال اطلاعات براساس استفاده از فن آوري در آموزش پزشكي است. ليست اين پست الكترونيكي توسط بيش از ۹۰۰ مدرس علوم پزشكي در دنيا استفاده مي شود و منبعي آماده جهت تبادل نرم افزارهاي مناسب است.

۴. ليست MEDIMED يك ليست اروپايي است كه بر روي آموزش پزشكي تمركز دارد و حدود ۲۰۰ كاربرد با ثبت رايگان دارد.
5. ليست يا راهنماهاي ملي يا منطقه اي نرم افزارهاي موجود براي مثال عبارتند از:
- ليست وب سايت هاي حمايت شده توسط كميته هايي از قبيل IMIAWGI از هيدل برگ و انجمن دانشكده هاي دندانپزشكي اروپا.

- خلاصه مقالات در مدلاين ‎/ همايشهاي متخصصان علوم پزشكي يا سازمانهاي اطلاع رساني اغلب همراه با برگزاري نمايشگاه است. اطلاعات مربوط به آنها در مجلات تخصصي قابل دستيابي است و يا در مدلاين نيز جمع آوري شده است.
۶. راهنماهاي نرم افزاري: متأسفانه هيچ منبع مشخصي وجود ندارد ولي بعضي از منتشر كنندگان، كاتالوگ هاي on-line دارند.

فناوری اطلاعات بر بالین بیمار


پزشک امروز بدون فناوری اطلاعات همان طبیب دیروز هم نیست. با رشد همه جانبه روش های نوین زندگی، شاهد نقش فناوری اطلاعات در درمان و تحقیقات پزشکی نیز هستیم و بنابر نیازهای خود می توان این زندگی را جهت داد، چرا که فناوری اطلاعات بی کم و کاست در خدمت زندگی بهتر است.
http://pnu-club.com/imported/2009/05/1017.jpg


این روزها در دنیا فناوری اطلاعات با یک شماره پرونده می توانید به تمام اطلاعات پزشکی خود دست پیدا کنید. سیستم های مدیریت اطلاعات سلامت به بخش ها و تخصص های مختلفی تقسیم شده اند که از جمله آنها موارد ذیل را می توان نام برد.
سیستم های ذخیره اطلاعات بیمار، سیستم های اطلاعات سلامت، سیستم های اطلاعات دارویی، سیستم های درمانی و جراحی، سیستم های پیگیری درمان، سیستم های هدایت بیمار، سیستم های کنترل کلینیک، سیستم های درمان از راه دور، سیستم های پبت اطلاعات اموات و کالبد شکافی، سیستم های راهبری پرستار، رباتهای جراح، سیستم های داروخانه و سیستم های پذیرش بیمار و بسیاری دیگر که حتی نام بردن آنها در این مقاله نمی گنجد.
اما در پس پرده طراحی تمام این ها یک هدف مشترک وجود دارد که آن تسهیل در کار درمان است. با استفاده از این سیستم ها بیمار در کمترین زمان بهترین خدمات را دریافت می کند، پزشک تمام وقت از هر جای دنیا که بخواهد به بیماران خود دسترسی دارد و اطلاعات بیماران در همه جا به طور کامل در دسترس است. دسترسی همگانی به اطلاعات پزشکی در بستر شبکه های الکترونیکی یک رویا نیست آن را به وضوح می توان در سازمان های درمانی که به این سیستم ها نزدیک شده اند مشاهده کرد. سامانه هایی مانند ذخیره الکترونیکی اطلاعات سلامت (HER) که می تواند اطلاعات بهداشتی، درمانی و سلامتی فرد را پیش از تولد، یعنی زمانی که فرد دوران جنینی را طی می کند تا پس از مرگ یعنی وقتی دیگر در قید حیات نیست را به صورت اطلاعات جامعی در یک فایل الکترونیکی ذخیره سازی کرده و آن را در یک شبکه اختصاصی در دسترسی افراد مشخصی قرار دهد، به عنوان نمونه بارزی از کارکردهای فناوری اطلاعات در امر سلامت به شمار می رود.
تعریف


کلمه تندرستی (سلامت) الکترونیکی که ترجمه Electronic Health است دارای تعاریفی استاندارد و بسیار تخصصی است که به شکل ساده می توان آن را این گونه تعریف کرد: «تمامی امور سلامت که به هر نحو با آثار فناوری اطلاعات اعم از رایانه ای شدن، اصلاح ساختار یا تغییر شیوه دسترسی باشد را سلامت الکترونیک گویند». سلامت الکترونیکی، به دلیل نوظهور بودن هر روز اشکال جدیدی را بروز می دهد و به همین دلیل نیز نمی توان برای آن تعریفی جامع و همیشگی ارائه کرد که به اتمام اشکال آن مستقیما اشاره کند و به صورت کلی نیز به دلیل هم پیوندی ایجاد شده بین حوزه سلامت و حوزه فناوری اطلاعات زیرشاخه های بسیاری را به وجود آورده است که بیشتر آنها نیز به عنوان رشته ها و تخصص های مستقل در دانشگاه هایی مختلفی تدریس می شوند. رشته Medical Informatics از این دسته است.
http://pnu-club.com/imported/2009/05/1018.jpg

تاریخچه


پرونده الکترونیکی تندرستی به عنوان یک طرح استاندارد و سراسری دارای سابقه کوتاهی است و در اکثر نقاط جهان 2 یا 3 سال بیشتر از عمر آن نمی گذرد اما صورت محلی و تک شعبه ای تقریبا از سال هایی که ارائه نرم افزارها برای کاربری های متنوع رایج شد این سیستم ها نیز شروع به کار کردند که یکی از اولین سیستم ها نیز سیستم پذیرش بیمارستانی بوده است. این سیستم در ابتدا در بیمارستان های آمریکا، انگلستان و ژاپن پیاده سازی شد و سپس به دیگر نقاط جهان سرایت کرده و در آنجا نیز بومی گردید.
پرونده الکترونیکی سلامت در اشکال مختلف و با عناوین متفاوتی در کشورهای مختلف مطرح شده است و بنابراین شرایط خاص آن کشورها دارای صورت ها و نمودهایی ویژه است. حدود 20 سال پیش در آلمان ایده استفاده از کارت های هوشمند برای امور سلامت مطرح شد. این کارت ها ی هوشمند که تا قبل از آن صرفا برای امور بانکی از آنها استفاده می شد، توانستند در مدتی کوتاه، در نظام درمانی این کشور نقش خود را ایفا کنند. این سیستم ها در سال 1998 دارای استانداردهایی شدند که در یکی از اصلی ترین آنها این سیستم ها به 6 سطح تقسیم شده است، البته تقسیم بندی های آن چندان روشن نیست و تنها امور مربوط به درمان را برای آن لحاظ کرده اند و در سطوح اولیه آن اطلاعات پذیرش بیمار و ارتباط بین سیستم های ناهمگون که خاصیت کار بیمارستانی نیز همین است مطرح می شود و در سطوح بالاتر آن، امور ارتباطات از راه دور و مبادلات چندرسانه ای مطرح می گردد. نمونه هایی مانند پروژه کشف ژنوم انسانی در سال 1993 آغاز و در سال 2003 به پایان رسید که در این پروژه اطلاعات ژنوم انسانی در سال 1993 آغاز و در سال 2003 به پایان رسید که در این پروژه اطلاعات ژنوم انسانی کشف و در یک پایگاه داده مخصوص ذخیره سازی شد.
http://pnu-club.com/imported/2009/05/1019.jpg
نیازهای ملی و محلی


امور مرتبط به سلامت به لحاظ گستردگی زمینه کارکرد، دارای نیازهای بسیار متنوعی است، اما اصلی ترین نیاز برای پیاده سازی سیستم های نوین درمانی، نیاز به فرهنگ سازی است. این نیاز از آن جهت بسیار اهمیت دارد که برای استفاده از این سیستم ها سه دسته از افراد جامعه یعنی بیمار، پزشک و دست اندرکاران سلامت می بایست همگی با این سیستم ها و نوع کارکرد آنها آشنا باشند و از آن مهم تر به وجود آنها با دید مثبت نگاه کرده و سعی کنند نتایج و مزایای آن را برای خود تحلیل کنند تا بتوانند با آنها ارتباط بسیار عمیق تری برقرار کنند.
دیگر نیازهای این سیستم ها داشتن زیرساخت های ارتباطی مناسب است تا بتواند ارتباطی پایدار، ایمن و ارزان را برای واحدها درمانی فراهم کند. نیازهایی مانند سیستم های آموزشی و تجهیزاتی نیز از دیگر نیازهاست. البته اینرا هم باید خاطرنشان کرد که الکترونیکی شدن به معنای اینترنتی شدن نیست.