تمرکز فکر از نظر تعالیم اسلامی

مقدمه
مکتب اسلام از پیروان خویش می‌خواهد که به هنگام انجام هر کار ، فقط به آن کار بیندیشند و به این ترتیب حداکثر بازده را ایجاد نمایند. این برداشت که با مفهوم حضور قلب ، در آموزش‌های اسلامی مطرح شده است، لزوم حفظ آگاهی و تمرکز فکر دائمی را گوشزد می‌نماید. امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: من دوست می‌دارم که چون فرد مومنی از شما به نماز ایستد، روی دل خویش را به سوی خدا دارد و آن را به کار دنیا سرگرم نسازد.

بیشترین بازده با تمرکز روی تنها یک کار در یک زمان

مطابق تعالیم اسلامی ، لازم است انسان به هنگام عبادت فقط به عبادت ، به هنگام درس فقط به درس و به هنگام لذت فقط به آن بیندیشد. در حال حاضر کاربرد روش آرام سازی (Relaxation therapy) یکی از روش‌های معمول روان درمانی است که اساس آن ایجاد تمرکز فکر در فرد است.
عدم توجه به این اصل می‌تواند به عنوان عامل اساسی و یا عارضه بعضی از اختلالات روان پزشکی مشاهده شود.

مراحل تمرکز و حافظه

تمرکز فکر (concentration) به عنوان پیش نیاز مراحل مختلف حافظه مطرح می‌شود. برای آنکه فراگیری (Registration) ، نگهداری (Retention) و یادآوری (Recall) انجام شوند، لازم است فرد تمرکز داشته باشد. در صورتی که تمرکز فکر دچار اختلال باشد، مراحل مختلف حافظه نیز دچار اختلال خواهند شد. نکته بسیار مهم این است که اغلب نسبت به این واقعیت بی‌توجه هستند و بروز کاهش حافظه را بیشتر ناشی از عوامل عضوی ارزیابی می‌کنند و اعلام می‌نمایند که دارم فکر خود را از دست می‌دهم.


کاهش تمرکز فکر

کاهش تمرکز فکر خود اغلب ناشی از بروز اضطراب است. پذیرش مسئولیت‌های بیش از حد ، توقعات بی‌مورد و زیاد ، عدم برنامه‌ریزی صحیح ، عدم توجه به واقعیات زندگی و اصول رشد و تغییرات زندگی که تحت عنوان حوادث فشارانگیز روانی (stressful life events) مطرح می‌شوند، می‌توانند منجر به بروز حالت اضطرابی گردند و کاهش تمرکز فکر ، خود یکی از علائم روانی این حالت می‌باشد که باعث کاهش حافظه می‌گردد. برای شکستن و غلبه بر این حالت ، بهترین کار این است که درمانگر علت اضطراب را کشف و آن را از بین ببرد و یا نسبت به تطابق با آن اقدام نماید.


افزایش تمرکز با ریلکسیشن

در مواردی که علت اضطراب را نتوان کشف نمود و یا نتوان آن را از بین برد و یا مراجعه کننده نتواند با آن تطابق یابد، لازم است از طریق مبارزه با کاهش تمرکز فکر ، نسبت به شکستن این حالت اقدام نمود. روش آرام سازی (Relaxation therapy) که در طیف وسیعی هم اکنون مورد استفاده است، براساس تمرین برای افزایش تمرکز فکر شکل گرفته است.


تمرکز فکر و برنامه‌ریزی زندگی سالم

این اصل می‌تواند در برنامه‌ریزی زندگی سالم کمک موثری بنماید. پیدایش و استمرار دقت و تمرکز فکر در هر کار ، ریشه ابتکار ، ابداع و اختراع است و لازم است روش‌های افزایش تمرکز در طیف وسیعی به همه مردم آموزش داده شود. نقش این اصل در تربیت ، نیاز به بحث زیادی ندارد، زیرا اولین نیاز هر برنامه آموزشی و تربیتی ، تمرکز فکر است.


لزوم تمرکز فکر در مدیریت

لزوم بالابردن تمرکز فکر هم در مدیر و هم در افراد تحت پوشش ، کارایی این اصل را در مدیریت نشان می‌دهد. یقینا تعداد زیادی از سوانح کار و جاده ناشی از کاهش تمرکز فکر است که می‌تواند و باید مورد تحقیقات کافی قرار گیرد. بطور کلی تاکیدی که مکتب اسلام بر روی هر کدام ازاصول بهداشت روانی دارد، به عنوان تایید و دفاع از نظریات متداول و مکاتب روانشناسی می‌تواند و باید مورد استفاده قرار گیرد و به عنوان مثال تاکید روش آرام‌سازی را می‌توان از این اصل نتیجه گرفت.