آلودگی هوا را جدی نمی گیریم
روز با سوزش چشم ها، تنگی نفس، سرفه های پی درپی و کم حوصلگی آغاز می شود. در برنامه صبحگاهی تلویزیون دکتر تاکید می کند حتما از ماسک استفاده کنید! هوای سرد و خاکستری برشانه شهر سنگینی می کند. از ارتفاعات اطراف می توان سیاهی دود و گرفتگی دل یک کلان شهر را به وضوح دید.
چه قدر باید بی توجه و بی اعتنا باشیم که در چنین شرایطی فعالیت اتومبیل فرسوده و بیمار خود را به سلامتی هوای شهر و مردم اطراف- حتی سلامتی خودمان- ترجیح دهیم!
کشیدن سیگار، دود اگزوز اتومبیل و بی اعتنایی به حقوق دیگران و سلامتی خود اولین اقدامات مخرب در جهت آلودگی ریه های شهرمان است. شهر که آسم بگیرد، کودکان مان برای دویدن و زندگی کردن نفس کم می آورند.
معمولا در لایه پایین جو درجه حرارت هوا با افزایش ارتفاع کاهش می یابد. بنابراین طبیعی است که حرکت صعودی هوا به وجود می آید، آلودگی ها را با خود به طبقات بالایی جو می برد و از محل تنفس دور می کند؛ اما در بعضی از شرایط جغرافیایی خاص (مثل احاطه شدن شهری با کوه ها)، لایه هوای گرم- همچون سقف شیشه ای که بالای شهر را پوشانده باشد- هوای سرد پایین را محبوس می کند و مانع از بالا رفتن و دور شدن آلودگی از سطح شهر می شود. در این حالت، جریان هوا برعکس شده و باعث پایداری بیشتر هوا و تراکم گازهای آلاینده تا حد بسیار خطرناک می شود که به این حالت وارونگی جوی (Inversion) می گویند. متاسفانه تهران بیش از دو سوم روزهای سال با پدیده وارونگی جوی روبروست. این حالت بیشتر در پاییز و زمستان روی می دهد.
● آلودگی هوا یک معضل جهانی
وقتی آلودگی هوا به سلامتی انسان ضرر می رساند، در نگاه دیگری اقتصاد و سرمایه های کشور لطمه می بیند.
مریم دهدار یک فرهنگی در حالی که به همراه فرزندش به انتظار سرویس مدرسه ایستاده اند، ماسک سفید رنگی را بر روی بینی و دهان خود زده است. وی می گوید: «به خاطر آسم هم باید از اسپری های گرانقیمت استفاده کنم که معمولا با دفترچه بیمه حساب نمی شوند، و هم این که هر چند وقت یکبار مجبور به استفاده از مرخصی می شوم.»
دختر دانشجویی هم که در ایستگاه اتوبوس به انتظار ایستاده می گوید: «هر صبح که از خواب بیدار می شوم عطسه های مکررم تا چند دقیقه ادامه دارد. گاه فکر می کنم رگ های سرم پاره می شود! شاید همه این حساسیت ها هم که امروزه مد شده اند، علتشان در آلودگی هواست!»
علی شکری مدرس دانشگاه و عضو هیئت علمی گروه پزشکی دانشگاه کردستان توضیح می دهد: «هرگاه یک یا چند ماده آلوده کننده هوا با غلظتی معین، برای مدتی در هوا موجود باشد به طوری که به انسان، گیاه، حیوان و اشیا زیان رسانده یا باعث کاهش رفاه، آسایش و کیفیت محیط زیست شود، آن هوا را آلوده گویند. به عبارت ساده تر هرگاه ماده یا موادی بیگانه به هوای سالم که خود مخلوطی از گازهای مختلف است، با غلظتی معین وارد شود به طوری که تعادل طبیعی مخلوط گازهای هوا را برهم بزند، می گوییم هوا آلوده است. مواد آلوده کننده ای که می تواند مخلوط هوا را تحت تاثیر قرار دهند، ممکن است به صورت گازها، بخار، مواد جامد و یا مجموعه ای از همه این عوامل باشند. منشا آلودگی هوا ممکن است طبیعی و یا انسان ساخت باشند.» این محقق در ادمه می گوید: «آلودگی هوا به صورت طبیعی از طریق غبار برخاسته از سطح خاک های فاقد پوشش گیاهی، غبار نمک، غبارهای کیهانی و گازهای ناشی از فعالیت های آتشفشانی به وجود می آید. اما در یک محیط شهری منابع آلوده کننده هوا به سه منبع خانگی، تولیدی و صنعتی و ترافیک وسایل نقلیه موتوری معطوف می شود.»
این مدرس دانشگاه ضمن این که پدیده هایی چون تخریب لایه ازن، گرم شدن اتمسفر زمین، خطر بالا آمدن آب اقیانوس ها، پیشروی اقیانوس ها به سمت خشکی و باران های اسیدی را نتیجه آلودگی هوا و از بین رفتن بخش های وسیعی از بیوسفر دانسته و می گوید: «این معضل، مشکل بزرگ نسل های آینده بشر در سراسر جهان خواهد بود. آن چه که امروزه تحت عنوان مسئله آلودگی هوا مطرح می شود، محصول فعالیت های گوناگونی بوده و دارای منشا انسان ساخت است. به طور کلی آلودگی هوا می تواند پیامدهایی چون تهدید جدی سلامت انسان، آسیب به جانوران و گیاهان، ایجاد خوردگی در فلزات و پوشش های حفاظتی، ایجاد فرسودگی و خوردگی بناها، فرسایش و تخریب آثار هنری مانند مجسمه ها و بناهای تاریخی، چرک ساختن بناها و مبلمان خانگی، تغییر شرایط اقلیمی در مقیاس محلی، منطقه ای و جهانی و بازتاب آثار ناشی از آن بر سلامت انسان را به همراه داشته باشد.»
● کلکسیونی از پیامدهای جسمی و ضررهای مالی
تأسیسات صنعتی در اطراف شهرهای بزرگ مهمترین عامل آلودگی هوا در سطح جهان هستند. بازدیدی چند ساعته از مناطق صنعتی و کارگری اطراف کلان شهری چون تهران کافی است که پیش رویتان کلکسیونی از پیامدهای جسمی و ضررهای مالی ناشی از آلودگی هوا بر اثر فعالیت کارخانجات، پالایشگاه ها و مناطق صنعتی را بگستراند. اسماعیل آباد و درسون آباد دو روستایی هستند که در حلقه دودکش های پالایشگاه نفت محاصره شده اند. خوردگی فلز تنها منبع آب روستایی درسون آباد گواه شدت آلودگی است.
شیوع بیماری های پوستی و خاص و نیز مهاجرت روستائیان به شهر علاوه بر خسارت های جسمی و روحی مطمئنا ضررهای اقتصادی بیشماری به همراه خواهد داشت.
ساکنین منطقه که اکثرا از راه کشاورزی امرار معاش می کنند، حاضر نیستند به راحتی طرح های پیشنهادی کارشناسان را پذیرفته و به مهاجرت اجباری دست بزنند.
از سوی دیگر یک ذهنیت عمومی مبنی بر این که سبزیجات و دام های پرورش یافته در حواشی شهرهای صنعتی از آلودگی خاصی برخوردارند به گونه ای که بیماری های ناشی از آن گریبانگیر مردم شهر نیز می شود، بر افکار عمومی سنگینی می کند. سؤال این است که آیا واقعا آلودگی هوا بر سلول های گیاهی و جانوری تأثیر منفی می گذارد و در انسان تولید بیماری می کند؟
دهکده ای فرو رفته در آلودگی هوا و غبار فراموشی
زنان ده گردهم آمده اند و از غصه هایشان می گویند. یکی از آنها که لکه هایی همچون کک های پوستی بر صورتش دیده می شود، می گوید: «اگر لباس رنگ روشن بیشتر از یک روز روی بند بماند، بایداز سرشسته شود.
همین دیروز یکی از فامیل هایمان از مزرعه پایین چند دسته نعناع خریده و می خواست خشک کند. بعد از خشک کردن، رنگشان سیاه شد و همه را دور ریخت.
بارندگی که می شود حالت سیاهی دارد. بوی نفت و گازوئیل پالایشگاه و بوی تعفن دامداری های مجاور را توأمان باید تحمل کنیم.»
پیرزن از کار افتاده دیگری به نام فاطمه قربانعلی زاده در حالی که قوطی قرص هایش را نشانم می دهد، می گوید: «یک مرتبه پوست دست هایم شروع به سوزش می کنند و سرخ می شوند. شوهرم که خودش هم مریض احوال است از صبح برای پیداکردن این قرص ها به هلال احمر رفته است. این داروها کمیابند.»
نمی دانم از رنج است و یا از بیماری که چروک های عمیق پیشانی اش چین بر می دارند و به گریه می افتد. پسر جوان کارگرشان را هم به گمانم دیرزمانی نیست که از دست داده اند. باد که می آید بوی سوختن و سکوت برای آبروداری همه جا را پر می کند.
