-
تحقیقی در مورد کشور عراق
تاريخ
سرزمين فعلي عراق كه ا ز3500 سال پس از ميلاد مسيح تدريجاً نژاد سامي را در خود پذيرا شد.در گذشته‌اي دور محل تمركز يكي ازقديمي‌ترين تمدن‌هاي آسيا به شمار مي‌رفته است. سومريها در نواحي شمالي اين سرزمين مملكت آشور را بوجود آوردند. در سال 539 قبل از ميلاد بابل به تصرف كورش هخامنشي در آمد و از آن پس (به استثناي دوران مقدوني‌ها) تا ظهور اسلام همواره تحت تسلط حكومت مركزي ايران بود. از سال642 ميلادي، اين سرزمين نيز جزء قلمروهاي اسلام قرار گرفت وحدود 130 سال بعد «بغداد» ساخته و مركز خلافت عباسي شد پس از آن در 1257 ميلادي به تسخيرهلاكوخان مغول، در 1535 ميلادي به تصرف امپراطوري عثماني و در1920 ميلادي تحت قيموميت امپراطوري بريتانيا در آمد. تا اينكه در 1932م (1311 ه . ش) عراق رسماً مستقل شد.
موقعيت
موقع نسبي و رياضي: كشور عراق بين 29 درجه تا 36درجه و 30 دقيقه عرض شمالي و 38ْ درجهت48درجه طول‌هاي شرقي قرار گرفته است. اين كشور بدليل قرارگيري در كمربند بياباني وحاشيه مدار رأس‌السرطان به عنوان گرمترين مدار نيمكره شمالي بجز در مناطق شمالي و شمال شرقي متوسط باران سالانه آن به 100 تا 170 سانتيمتر مي‌رسد.
موقع عمومي: اين كشور در منطقه جنوب غربي آسيا و د رتقاطع سه قاره آسيا، اروپا و افريقا قرار گرفته است. كشورهاي ايران در شرق، تركيه درشمال،سوريه و اردن در غرب و عربستان سعودي و كويت درجنوب ، همسايگان عراق را شامل مي‌شوند. طول كل مرزهاي عراق 3650كيلومتر است كه مرزمشترك آن با ايران 1458 كيلومتر ، بااردن 181، باكويت 240، باعربستان 814 ، با سوريه 605وباتركيه 352 كيلومتر است .
وسعت و شكل
وسعت كل كشور عراق 437.072 كيلومتر مربع بوده كه 432.162 كيلومترمربع آن خشكي و4.910 كيلومترمربع آن مساحت آبي مي‌باشد.طبق تقسيم بندي كشورها از نظر وسعت، عراق جزءكشورهاي وسيع و جمع وجور شمرده مي‌شود. شكل جغرافيايي عراق تقريباً شبيه مثلث مساوي‌الاضلاعي است كه رأس آن متوجه كشور اردن و قاعده بزرگ آن مرز ايران و عراق است ومنتهي‌اليه جنوب شرقي آن با فاصله باريكي به آبهاي خليج فارس مرتبط مي‌شود.
جغرافياي طبيعي
1- توپوگرافي: در اين خصوص ميتوان چهارمنطقه را از هم تفكيك نمود :
الف) منطقه كوهستاني شمال شرقي: كه اين منطقه كوهستاني از نظر وسعت بيش از 5 درصد خاكعراق رافراگرفته است كه در واقع دنباله ارتفاعات توروس در تركيه و زاگرس در ايرا ن است .
ب) جزيره: منطقه جزيره از كشور سوريه به داخل عراق مركزي گسترش يافته، دشتي بياباني است كه ارتفاع آن از 450 متر در شمال غربي تا 79 متر تا حوالي بغداد كاهش مي‌يابد.
ج) منطقه جلگه‌اي شرق و جنوب شرقي: اين منطقه در غرب رشته كوههاي زاگرس قرار گرفته ورودهاي دجله و فرات در اين منطقه جريان دارند و درياچه هاي فصلي اين كشور اكثراً در اينمنطقه واقع شده‌اند.
د) صحراي غرب و جنوب غربي: اين منطقه در غرب و جنوب غربي رودخانه فرات قرار گرفته است كه بيشتر اين منطقه را صحرا و بيابان فراگرفته و شيب آن از غرب به شرق است . به طور كل پايين‌ترين نقطه در كشور عراق صفر است كه درآبهاي اين كشور (خليج‌فارس ) قرار داردو بالاترين نقطه آن به نام كوه حاجي ابراهيم با ارتفاع 3602 متر در اين منطقه جاي دارد .
2- اقليم : كشور عراق داراي آب و هواي گوناگون است و از اين نظر به سه بخش تقسيم مي‌شود:
الف) ناحيه شمالي: كه نواحي كوهستاني را در بر مي‌گيرد و داراي آب و هواي مديترانه‌اي است. اين منطقه داراي زمستانهاي سرد، طولاني و پر برف و تابستان‌هاي معتدل و گرم مي‌باشد بارش باران در اين منطقه نسبت به ساير مناطق عراق بيشتر بوده و ممكن است به 100 ميليمتر در سال برسد.
ب) ناحيه مركزي و جنوب غربي: از شما ل كشور به سمت جنوب بر گرمي هوا افزوده شده و در جنوبو جنوب غربي كشور تحت تأثير بادهاي گرم و خشك عربستان قرار گرفته و داراي تابستان‌هاي گرم وخشك و طولاني است. گرمترين ماههاي سال در عراق از ارديبهشت تا شهريور است. ميزان بارش در اين منطقه در كوهپايه‌ها به 300 ميليمتر مي‌رسد و در جلگه‌هاي جنوبي بيش از 120 تا 250 ميليمتر نيست.
ج) ناحيه جنوب شرقي: در اين ناحيه به خاطر وجود آب و هواي خليج فارس هواي گرم و مرطوبي حاكم است به طوريكه درجه حرارت به بيش از50درجه مي‌رسد. اين ناحيه داراي تابستان‌هاي گرم وزمستان‌هاي متعادل است. تقريباً 90 درصد بارش عراق بين ماههاي نوامبر و آوريل اتفاق مي‌افتد كه بيشترين بارش آن در ماههاي فصل زمستان از دسامبر تا مارس است.
3- هيدرولوژي : منابع آبي عراق به چهار دسته تقسيم مي‌شوند: رودخانه ـ درياچه‌ها و هورها ـ سدها ـ آبهای ساحلي خليج‌فارس
الف) رودخانه‌ها : دو رود دجله (به طول 1418 كيلومتر) و فرات (به طول 1200کيلومتر) دورودخانه مهم عراق است كه در سرتاسر اين كشور جريان مي‌يابد و از اتصال اين دو رودخانه شط‌العرب (اروند رود)كه طول آن از ناحيه القرنه تا خليج فارس به 185 كيلومتر مي‌رسد بوجود آمده است.
ب) درياچه ها و هورها: در خاك عراق درياچه‌هايي وجود دارد كه مهم‌ترين آنها درياچه حبانيه درجنوب ردماي است. از ساير درياچه عراق ميتوان از ابودبيس در جنوب درياچه حبانيه و در شمال غرب كربلا و درياچه ثرثار كه به عنوان وسيله‌اي جهت جلوگيري از خطرات طغيان دجله و فرات استفاده مي‌شود نام برد. وسيعترين هورهاي عراق در منطقه به شكل مثلث بين سه شهر عصاره، ناصريه، و قرنه قرار گرفته كه به منطقه هورها معروف است . يكي از وسيعترين هورها درعراق هورالحمار است كه قسمت زيادي از آب رودخانه دجله به آن وارد مي‌شود.
ج) سدها: سدهاي مهم عراق عبارتند از:
1ـ سد نجمه با ظرفيت 82/3 ميليارد متر مكعب
2 ـ سد دوكان باظرفيت 5/4ميليارد متر مكعب
3ـ سد دربنديخان باظرفيت 5/3 ميليارد متر مكعب
4 ـ سد سامره كه برروي رودخانه دجله زده شده است
5 ـ سد هنديهكه قديمي‌ترين سد عراق است و بر روي رودخانه فرات ساخته شده است.
6 ـ سد كوت كه بر روي رودخانة دجله ساخته شده است.
د) آبهاي ساحلي عراق در خليج‌فارس: كشور عراق از جنوب از طريق خليج‌فارس با آبهاي آزاد ارتباط دارد و تنها كشور حاشيه‌اي است كه كمترين ساحل را با آبهاي آزاد داراست.
پوشش گياهي
كشور عراق داراي پوشش گياهي استپي است، با توجه به اينكه اين سرزمين تحت تأثير آب وهواي مديترانه‌اي است گياهان مديترانه‌اي نيز در آن رويش دارند. در بخش كوهستاني شمال شرقي عراق از جمله در ارتفاعات بالاتر از 2000 متر، بوته‌هاي پراكنده مي‌رويد، درارتفاعات 700 تا2000 متري جنگل‌هاي بلوط روييده و در ارتفاعات پايين‌تر از 700 متر در فلات‌ها و مناطق نسبتاً هموار كشاورزي بصورت ديم و محصولات گندم، جو وكنجد ديده مي‌شود.در اطراف رودخانه‌ها و نهرها نيز درختان خرما به تعداد زياد كاشته شده و در بخش‌هاي جنوبي بين‌النهرين وجود آبگيرها و هورهاي دائمي باعث رويش نيزارهاي انبوهي شده است.
جغرافياي سياسي
تقسيمات كشوري
كشور عراق هم اکنون دارای 18 استان با نام های موصل ، كركوك ، دياله ، رمادي ، بغداد ، حله ، كربلا، كوت ، تكريت ، نجف ، ديوانيه ، سماوه ، ناصريه ، عماره ، بصره ، دهوك ، اربيل ، سليمانيه مي باشد .
شهر بغداد هم اكنون پايتخت كشور عراق و مركزيت سياسي اين كشور را دارا است و ازديگرشهرهاي مهم عراق ميتوان از موصل، بصره، كركوك، كربلا و نجف نام برد.
سه استان سليمانيه ، اربيل و دهوك در شمال و شمال شرق اين كشور ناحيه كردنشين را تشكيل مي دهند و اين سه استان هم اكنون حالت خود مختاري داشته و مركز سياسي آن شهر سليمانيه انتخاب شده است . كردستان خودمختار داراي مجلس و رياست جمهوري است و رئيس جمهور آن هم اكنون مسعود بارزاني است .
موقعيت استراتژيك
كشور عراق به دليل قرار گرفتن در تقاطع سه قارة آسيا، اروپا و آفريقا و مسير شرق به غرب ازموقعيت استراتژيكي خاصي برخوردار است. اين كشور باداشتن دشت‌ها و زمين‌هاي حاصلخيز و آبهاي فراوان پيوسته در معرض تاخت و تاز بوده است. وجود منابع نفتي و همسايگي با خليج فارس و همچنين قرار گرفتن در همسايگي كشورهاي غير عرب (ايران و تركيه) بر اهميت استراتژيكي آن افزوده به طوريكه همواره مورد توجه ابرقدرتها بوده و هم اكنون تحت اشغال امريکا مي‌باشد .
قطب‌هاي اصلي سياسي كشور
در كشور عراق قطب اصلي سياسي شهر بغداد است. و علاوه بر بغداد مناطق كردنشين (كردستان خودمختار) به مركزيت سليمانيه، منطقه نفت‌خيز كركوك، فلوجه كه محل استقرار اهل تسنن و اعراب سني مذهب است، مناطق مذهبي شيعيان (كربلا ـ نجف ـ سامرا و...)منطقه بصره به خاطر نقش سوق‌الجيشي آن و همچنين منطقه تكريت كه زادگاه افراد شاخص حزب بعث عراق بوده است امروزه ازقطب‌هاي سياسي اين كشور بشمار مي‌آيند.
ساختار سياسي
به دنبال انتخاب پارلماني 20 ژانويه 2005م (1384ه . ش) اعضاي مجمع ملي عراق جهت تدوين پيش‌نويس قانون اساسي اين كشور انتخاب شدند.براساس اين انتخابات و كسب اكثريت كرسي‌ها توسط شيعيان، رئيس دولت انتقالي (نخست وزير) از بين شيعيان انتخاب شده و پست رياست جمهوري نيز دراختيار كردها قرار گرفت.بر اين اساس جلال طالباني به عنوان رئيس جمهور، عادل عبدالعزيزالمهدي و قاضي‌الياور به عنوان معاونان وي انتخاب شدند و رياست دولت و نخست وزيري در اختيار نوري مالكي قرارگرفت.
نسخه نهايي قانون اساسي عراق نيز توسط اكثريت اعضاي كميته تدوين اين قانون امضاء و درپارلمان عراق نيز تصويب شده و در روز 15 اكتبر 2005م (3مهر ماه1384) به همه پرسي گذاشته شد و به تأييد مردم رسيد.
اصول كلي قانون اساسي عراق
1ـ حكومت عراق حكومتي جمهوري، فدرال، دموكراتيك و كثرت‌گرا است.
2ـ عراق كشوري چند مليتي، چند مذهبي و چند فرهنگي است.
3ـ آزادي مذهبي و آزادي برگزاري مراسم مذهبي به رسميت شناخته شده 4ـ دين اسلام است.
5ـ زبان رسمي اين كشور عربي و كردي است
بازيگران داخلي عراق
1ـ شيعيان
امروزه كه شيعيان عراق حدود 60 درصد از جمعيت عراق را شامل مي شوند خط مقدم انتقال سياسي در اين كشور هستند و در واقع آينده عراق بامسأله شيعه گره خورده است.
2ـ كردها
كردهاي عراقي گروهي قومي هستند كه عموماًَ درچهار استان سليمانيه، اربيل ،دهوك و كركوك زندگي مي‌كنند. امروزه كردهاي عراق دومين گروه عمده عراق (20درصدجمعيت كل عراق) بعد از شيعيان هستند و توانسته‌اند در انتخاب مجمع ملي بيشترين آراء را بعد از شيعيان و گروههاي شيعي بدست آوردند .
3ـ عربهاي سني
عربهاي سني حدود ۲۰ درصد جمعيت عراق را تشكيل مي‌دهند و از نظر جغرافيايي در بخش شمالي و مركزي (اطراف بغداد) تمركز يافته‌اند. سقوط صدام‌حسين و اشغال عراق توسط آمريكا و انگليس باعث فروپاشي قدرت اعراب سني در عراق و ظهور قدرتهاي جديد (شيعيان و كردها ) كه تا آن زمان سركوب شده بودند شد. به هر جامعه سني عراق كه به ديدگاه پان عربيسم نزديك هستند نسبت به پيش‌نويس قانون اساسي عراق كه توسط كردهاو شيعيان تنظيم شده است مخالف بوده و آنرا سبب نابودي و تقسيم عراق مي‌دانند. در نهايت يكي از چالش‌هاي عراق در آينده مسأله اعراب سني و خرابكاريهاي آنها خواهد بود.
4ـ تركمن‌ها
تركمن‌هاي عراق كه طبق سرشماري 1957م (1336ه .ش) حدود 10درصد جمعيت عراق را تشكيل مي‌دهند در مناطق مابين مناطق كوهستاني شمال اين كشور و دشت‌هاي همجوار مرزهاي سوريه و ايران ، غرب عراق در شهرهاي موصل، اربيل، التين، كوپرو ، كركوك ، دهوك، طوزخورماتو ،كفري، خانقين و درشرق در مناطق كوهستاني پراكنده‌اند. در زمينه‌هاي سياسي اولين بنياد تركمن‌هاي عراق در سال1996 ميلادي(1339 ه .ش) در بغداد با نام «سازمان برادري تركمن‌ها» تشكيل شد. و در سال1980 (1359 ه .ش) اين بنياد در عراق بوسيله دولت مركزي تعطيل و رهبران آن نيز اعدام شدند. در سال 1989م (1368ه . ش) حزب تركمن ملي تأسيس شد كه درسال 1991م (1370ه . ش) در پي بحران خليج‌فارس فعاليت خود را بطور علني آغاز كرد.
5) آشوري ها :
آشوريها با حدود 3 درصد از جمعيت كل عراق بزرگترين بخش جمعيت غير مسلمان اين كشور راتشكيل مي‌دهند. آشوريها بعد از جنگ جهاني اول به علت مشكلات عديده از ايران و مخصوصاً از تركيه فراركرده و درشمال عراق به طور پراكنده ساكن شدند. آنها پس از استقلال عراق از استعمار انگليس در سال1932 ميلادي (1311 ه . ش) با دولت عراق اختلاف پيدا كرده و از عراق به سوريه رفتند. در سوريه نيز با چالش‌هايي مواجه شدند و در بازگشت مجدد به عراق با نيروهاي عراقي درگير شده و عده زيادي از آنان كشته شدند به همين دليل امروزه اين گروه يكي از اقليت‌هاي عراق به شمارمي‌آيند .
جغرافياي اقتصادي
محدوديت‌ها جاذبه‌‍‌ها و پتانسيل‌هاي اقتصادي عراق
1ـ منابع نفتي :
نخستين بار درسال 1927م (1306ه . ش) نفت درشمال عراق كشف شد و در سال 1954م (1333ه .ش) نيز حوزة نفتي بزرگ روميله درجنوب اين كشور كشف شد. شركت ملي نفت عراق هم درسال 1964م (1343ه .ش) پايه‌گذاري و در سال 1972م (1351ه .ش) صنعت نفت عراق ملي اعلام شد. ذخائراثبات شده عراق بالغ بر يكصد‌ميليارد بشكه است ودر اين زمينه به عنوان سومين كشور جهان محسوب مي شود .
2ـ ساير منابع معدني:
ميزان ذخاير گاز عراق به 109 تريليون متر مكعب مي‌رسد كه اين ميزان ذخيره، 2/2 درصد ذخاير جهاني است. از ديگر منابع مهم معدني اين كشور ميتوان به فسفات كه حدود 10 ميليارد تن برآورد شده و آهن ، نقره، سرب، روي، زغال‌سنگ و مس اشاره كرد .
3- منابع آبي
درمجموع ۸۰ درصد آب مصرفي عراق از كشورهاي همسايه وارد خاك اين كشور مي‌شود به عنوان مثال دورود دجله و فرات كه شريان‌هاي حياتي عراق هستند هر دو از كوههاي شرق تركيه سرچشمه مي‌گيرند.
با اين همه اين كشور با وجود تهديدات از سوي تركيه، سوريه و ايران در زمينه منابع آب با كمبود شديد آب مواجه نيست بلكه سالانه مقداري زيادي از منابع آب آن كشور بدون استفاده وارد خليج‌فارس مي‌شود و يكي از برنامه‌هاي آينده عراق صدور آب به كشورهاي عربي پيراموني خواهد بود كه درآمد قابل ملاحظه‌اي را نصيب اين كشور خواهد نمود.
4- منابع كشاورزي و غذايي
بطور كلي كشور عراق حدود ۱/ ۸ ميليون هكتار زمين مرغوب و قابل كشت دارد كه اين مقدار حدود12 درصد كل سرزمين عراق را تشكيل مي‌دهد و دولت آينده عراق با ايجاد سرمايه‌گذاري در اين بخش توانايي خودكفايي درزمينه محصولات كشاورزي را خواهد داشت.محصول عمده كشاورزي در عراق دردرجه اول خرما است كه بعد از نفت دومين ماده صادراتي اين كشور را تشكيل مي‌دهد از اينرو كشور عراق در توليد و صدور خرما مقام اول را در جهان داراست و حدود دو سوم خرماي جهان را توليد مي‌كند. ساير توليدات غذايی عراق شامل گندم، جو، برنج، سبزيجات و محصولات دامي است.
الگوي فضايي شبكه ارتباطي
1ـ جاده‌ها:
توسعه جاده‌اي در عراق ابتدا با ايجاد راههايي در كناره‌هاي دجله و فرات آغاز شد. طول كل راههاي عراق در سال 1999 م(1378 ه .ش) برابر با45.550 كيلومتر بوده است. كه از اين ميزان 38.399كيلومتر راههاي آسفالته و 7.151 كيلومتر نيز راه درجه دوم بوده است .
2ـ راه‌آهن:
كل خطوط راه‌آهن عراق در سال 1997م (1376ه . ش) برابر با 2032 كيلومتر است. دو خط مهم راه‌آهن اين كشور از بغداد و موصل تا مرز سوريه ادامه دارد كه از آن طريق به شبكه راه‌آهن تركيه متصل مي‌شود و ديگري كه خطي كاملاً داخلي است بغداد را به بصره متصل مي‌سازد.
3ـ بنادر و راههاي آبي:
بنادرعراق به چهار بندر ام القصر ، بصره ، خورالزبير و خورالعمايه محدود شده است . كل راههاي آبي عراق 5275 كيلومتر است كه شامل فرات با طول 1200 كيلومتر و دجله باطول 1418 كيلومتر و ساير رودها به طول 565 كيلومتر مي‌شود.
4ـ ارتباط هوايي:
تا سال 1988م (1367ه . ش) عراق دو فرودگاه بين‌المللي يكي در بغداد و ديگري در بصره داشت. اين كشور هم اكنون 6 فرودگاه بين‌المللي و محلي دارد.
به طور كل بررسي شكل واره شبكه حمل و نقل عراق گوياي توجه دولت اين كشور به مناطقپرجمعيت و استراتژيك شمال، شرق، جنوب شرق و مركز است و نقاط كم جمعيت وكم اهميت‌تر از اين مزيت برخودار نمي‌باشد.
جغرافياي انساني
سواد
بر اين اساس سواد خواندن و نوشتن در جمعيت بالاي 15 سال 40.4 درصد بوده است كه از اين ميزان9 /55درصد مردان و 4/24 درصد را زنان تشكيل مي‌دهند. ميزان سواددرسال 1990م (1369 ه .ش) بين مردان 51 در صدو بين زنان 20 درصدو در سال 2000م(1379ه .ش) در بين مردان55درصد و در بين زنان23 درصد بوده است . بر اساس آماري در سال 2000 تا 1999 ميلادي ميزان ثبت نام كنندگان دوره ابتدايي در بين پسران 100 درصد و دختران 7/85 در صد ، دوره متوسطه پسران6/39 درصد، و دختران 26 درصد و دورة دانشگاه پسران 5/17 در صد و دختران 5/9 درصد بوده است. بنابراين مشاهده مي‌شود كه از دوره ابتدايي به سمت دوره متوسطه و دانشگاه كاهش زيادي در بين محصلين اتفاق مي‌افتد.
تركيب قومي، نژادي، مذهبي و زباني جمعيت
به لحاظ قومي و نژادي در عراق 80 ـ 75 درصد عرب و 20ـ15 درصد كرد هستند و بقيه جمعيت عراق را كه حدود 5 درصد مي‌شود تركمن‌ها، آشوريها و ساير اقوام تشكيل مي‌دهند.عربها از نژاد سامي، كردها از نژاد آريايي و تركمن‌ها از نژاد ترك آسياي مركزي هستند.از لحاظ مذهبي جمعيت عراق 97 درصد مسلمان هستند كه از اين ميزان 65 ـ 60 درصد را شيعه و 37 ـ 32 درصدرا اهل تسنن تشكيل مي‌دهند. و ساير مذاهب از جمله مسيحي‌ها و يهوديان و... نيز 3 درصد جمعيت عراق را در برگرفتند.
به طور كلي از نظر زباني جمعيت عراق اكثراً عرب زبان هستند. زبان دوم كردي است و علاوه بر آن تركي و فارسي نيز در بين اقليت‌هاي ساكن اين كشور رواج دارد.
ويژگيهاي جمعيتي عراق
در سال 1932م (1311ه . ش) كه سال استقلال كشور عراق است جمعيت اين كشور حدود 5/3ميليون نفر تخمين زده شده است. اولين سرشماري جمعيت در عراق در سال 1947م (1326ه.ش) اتفاق افتاد كه بر طبق آن جمعيت اين كشور 8/3 ميليون نفر اعلام شد.
بعد از آن در سال 1957 م (1336ه .ش) 3/6 ميليون نفر، درسال 1965م (1344)، 8 ميليون نفر و در سال 1977م(1356 ه..ش) 12 ميليون نفر و در سال 1987م(13366ه .ش) 278000/16 نفر، و در سال 2005م (1384ه..ش) جمعيت كل عراق 906/074/26 نفر تخمين زده مي‌شود.ودر سال 2025نيز پيش بيني مي شود جمعيت اين كشور به حدود 41ميليون نفر برسد.
نرخ رشد جمعيت بر اساس آمارهاي اعلام شده در سال 1932، 3/2 درصد، در سال 1987، 1/3 درصد و درسال 2005 نيز 7/2 درصد بوده است. ميزان اميد به زندگي درسال 2002 براي مردان65 سال وبراي زنان67 سال برآورد شده است .
از كل جمعيت عراق در سال 1947م ، 64 درصد شهري و 36 درصد روستايي ودرسال 1987م ، 68 درصد شهري و 32 درصد روستايي.
شهرهاي مهم
شهرهاي بغداد، موصل، بصره تنها شهرهاي با جمعيت ميليوني در عراق هستند. بغداد به عنوان مركزيت سياسي و تجاري و ارتباطي طبق آمار 2002 داراي 000/605/5 نفر، موصل به عنوان مركزيتي تجاري داراي 000/740/1 نفر و بصره به علت نقش بندري‌اش در ساحل خليج فارس داراي 338000/1 نفرجمعيت هستند. و از ديگر شهرهاي پر جمعيت عراق ميتوان به اربيل، كركوك، سليمانيه، نجف و كربلا اشاره كرد.
تراكم نسبي و بيولوژيك
با توجه به جمعيت و وسعت عراق در سال 2005م، تراكم نسبي جمعيت در اين كشور 6/59 نفر در كيلومتر مربع بوده است وتراكم بيولوژيكي عراق با توجه به اينكه 5/13 درصد اراضي اين كشور قابل كشت مي‌باشد حدود 454 نفر در كيلومتر مربع مي‌باشد.
نتيجه گيري
كشور عراق با توجه به مشكلات عديده‌اي كه در چند دهه اخير با آن مواجه بوده يا خود را با آن مواجه كرده است با توجه به تحريم‌هاي بين‌المللي و خسارات وارد شده به تأسيسات و ساختارهاي اقتصادي و زيربناي هم اكنون از وضعيت مطلوبي برخوردار نيست ولي با اين حال مي توان با استفاده و بهره گيري از شرايط عمومي و استراتژيك عراق از قبيل وجود منابع عظيم نفتي، وجود تحصيل كرده‌ترين مردم در دنياي عرب چه داخل و يا خارج اين كشور، وجود شيوة فدرالي در نظام سياسي و درنهايت وجود آثار فرهنگي ـ تاريخي و مكان‌هاي مذهبي زمينه لازم جهت پيشرفت را در تمام زمينه‌ها اعم از اقتصادي ، اجتماعي ، فرهنگي فراهم نمود .
منابع و مآخذ :
۱- ژئوپليتيك ايران و عراق - پروژه تحقيقاتي (چاپ نشده)
۲- رويارويي استراتژي ها (جنگ ايران و عراق) - حسين اردستاني
۳- گيتاشناسي نوين كشورها - مهندس عباس جعفري
