-
چك الكترونيكي چيست؟
هيچ‌كس مطمئن نيست كه اولين چك چه زماني نوشته، يا بر روي چوب يا سنگ حك شده است. بعضي كارشناسان بر اين عقيده‌اند كه ممكن است رومي‌ها در حدود 352 سال قبل از ميلاد چك را ابداع كرده باشند. حتي اگر اين مطلب صحيح باشد ظاهرا اين ايده‌ها در آن زمان چندان جايگاه كاربردي نداشته‌اند. بانك‌ها يا موسسات مشابه آن در بين النهرين، يونان و روم باستان وجود داشته‌اند و احتمالا سپرده‌ها را از يك حساب به ديگر حساب‌ها انتقال مي‌داده‌اند. اما هيچ مدرك مستندي از آن انتقال‌ها باقي نمانده است.
آخرين مدرك از سپرده‌گذاري‌ها در قالب چيزي به نام چك ايتالياي قرون وسطي و كاتالونيا مربوط مي‌شود. در اين نواحي بانك‌هاي قديم سپرده‌گذاران را مقيد مي‌كردند قبل از آن‌كه بانك سپرده‌شان را مصادره كند و يا آن را به حسب مشتري ديگري انتقال دهد، شخصا به بانك مراجعه كنند. استفاده عملي از ابزارهاي نوشتاري براي نيل به چنين مقاصدي به تدريج شكل گرفت.
گفته مي‌شود كه چك در ايالات متحده، حدود سال 1681 براي اولين بار استفاده شد. وقتي بازرگانان در بوستون زمين خود را در يك سرمايه‌گذاري گرو مي‌گذاشتند، دريافتند كه مي‌توان به جاي اين كار چك نوشت. اولين چك چاپي مربوط به سال 1763 است كه از بانك‌داري بريتانيايي لورنس چايلدز (Lawrence Childs) به‌جاي مانده است.
اگرچه امروزه چك در سطح وسيعي قابليت دارد، اما بانك‌داري مشكلات بزرگي را در خصوص آن مشاهده مي‌نمايد كه هم‌چنان وجود دارد: به‌راستي چگونه مي‌توان اين قطعه كاغذ را به گونه‌اي جريان داد تا بتوان در بانك‌هاي ديگر آن را وصول كرد. در چك‌هاي رسيده مي‌فرستاد. اما اين امر، رفت و آمدهاي زياد و بعضا سرقت پول‌ها در نتيجه ناامني را موجب مي‌شد.
راه‌حل اين مشكل در قرن هفدهم هم‌زمان با پيدايش علم بانك‌داري در بريتانيا پيدا شد. داستان از اين قرار بود كه يكي از پيك‌هاي بانك لندن در يك يا چند نقطه مستقر مي‌شد و پيك‌هاي ساير بانك‌ها را مي‌پذيرفت. آن‌ها مي‌توانستند در اين مكان مذاكره كنند و تمام چك‌هاي صادر شده از ساير بانك‌ها را قابل پرداخت نموده، تصميم به معاوضه آن‌ها بگيرند يا اين‌كه جريان آن‌ها را در جهت ديگري قرار دهند. اين سيستم را اصطلاحا سيستم Clearinghouse مي‌گويند.
پيوستن به اين شبكه كاغذي بانك‌ها كه در آن معاوضه چك با يكديگر صورت مي‌گيرد هم‌چنان كاربر دارد.
چك الكترونيكي
در اين نوشته قصد قصد بر اين است كه تا ويرايشي امروزي‌تر از چك، كه آن را چك الكترونيكي مي‌نامند ارايه دهيم. چك الكترونيكي يك ابزار نوين پرداخت است متشكل از امنيت، سرعت بوده و داراي فرآيند بازدهي تمام تراكنش‌هاي الكترونيكي هم‌گون و توام با زيرساخت قانوني گسترش يافته صحيح است قابليت جاي‌گزيني با چك‌هاي كاغذي در فرآيندهاي تجاري را دارد. اولين بار چك الكترونيكي توسط خزانه‌داري ايالات متحده براي آن‌كه پرداخت‌هاي كلان را در سطح اينترنت بسازند، به‌كار گرفته شد.
مفهوم چك الكترونيكي طي پروژه‌اي از F S T C، شركت سرويس‌هاي نوين مالي (Financial Services Technology Consortiurn) گسترش داده شده است. FSTC داراي 100 عضو است كه شامل تعدادي از بانك‌هاي بزرگ، كارپردازان فني امور مالي، دانش‌گاه‌ها و لابراتوارهاي تحقيقاتي است. كار فني بر روي پروژه چك الكترونيكي در چند مرحله انجام شد. توليد ايده‌هاي جديد، انجام تحقيقات اوليه، ساخت و تثبيت نمونه‌هاي اوليه، به قاعده در آوردن خصوصيات براي سيستم آزمايشي و اجرايي سيستم آزمايشي.
چك الكترونيكي چيست؟
يك چك الكترونيكي نسخه الكترونيكي و يا به عبارتي نسخه نمايشي چك كاغذي است.
چند ويژگي اوليه چك‌هاي الكترونيكي از اين قرارند: همان اطلاعاتي را دارند كه در چك‌هاي كاغذي موجود است.مي‌توانند با همان ارزش و چهارچوب قانوني چك‌هاي كاغذي پايه‌ريزي شوند.قابليت پيوند به اطلاعات نامحدود و معاوضه سريع بين ساير بخش‌ها.مي‌توانند در هر تراكنش مشابه چك‌هاي كاغذي امروزي استفاده شوند.توسعه قابل استفاده بودن در مقايسه با چك‌هاي كاغذي با اضافه كردن مبلغ.چك الكترونيكي چگونه كار مي‌كند؟چك الكترونيكي به همان روش چك‌هاي كاغذي عمل مي‌كند:نويسنده چك (Payer)، چك الكترونيكي را به كمك انواع مختلفي از دسـتگاه‌هاي الكترونيـكي مي‌نويسـد و سـپس آن را به وسـيله ترمينـال‌هاي دريافـت‌كننده (Payer) به بانك‌هاي دريافت‌كننده واگذار مي‌كند.دريافت‌كننده‌هاي الكترونيكي، چك الكترونيكي را كه نوعي اعتبار رسيده محسوب مي‌شود، در قالب سپرده دريافت نموده و سپس آن را به بانك‌هاي پرداخت‌كننده (Payer’s banks) مي‌سپارند.بانك‌هاي پرداخت‌كننده چك الكترونيكي را تاييد نموده و حساب مرتبط با چك را شارژ مي‌كنند.
چك الكترونيكي از زاويه‌اي ديگر
در جريان چك الكترونيكي، تراكنش مي‌تواند از جانب بانك‌هاي دريافت‌كننده (Payer’s banks) آغاز شود:
تراكنش با ارسال صورت‌حساب و يا يك يادداشت بانكي به پرداخت‌كننده چك، كه در سيستم حساب‌هاي قابل پرداخت مشتري طراحي شده است، آغاز مي‌شود. وقتي زمان پرداخت صورت‌حساب فرا رسيد، اطلاعات موجود در صورت‌حساب به وسيله سيستم حساب‌هاي قابل پرداخت بررسي مي‌گردد و سپس داده‌هاي صورت‌حساب براي آن كه يك چك الكترونيكي صادر شود مورد استفاده قرار مي‌گيرد. چك الكترونيكي صادرشده شامل مجموعه اطلاعات يك چك، نظير دريافت‌كننده چك، مبلغ، زمان پرداخت و اطلاعات حساب مي‌باشد. براي امضا نمودن چك، پرداخت‌كننده يك رمز را براي گشوده شدن كارت دفترچه چك خود وارد مي‌نمايد. (مشابه ورود رمز در كارت هوشمند).
اين كارت يك جايگاه امن براي كليد امضاي خصوصي پرداخت‌كننده است. يك امضاي چك الكترونيكي ممكن است به شكل رمز‌نويسي شده، يك كپي از صورت‌حساب چك الكترونيكي را پيوست داشته باشد، بنابراين يك مزاحم نمي‌تواند صورت‌حسابي ديگر را به صورت تقلبي ثبت و ارسال نمايد. قالب‌بندي صورت‌حساب‌ها ثابت نيست ولي مي‌تواند از لحاظ طولي، شكل و داده‌هاي موجود در آن قابل تغيير باشد. بنابراين يك پرداخت‌كننده مي‌تواند متن رسيده از دريافت‌كننده (Payee) را برگشت دهد. اين امر دريافت‌كننده را قادر مي‌سازد تا اطلاعات موردنياز جهت پرداخت صحيح را تكميل نمايد.
چك الكترونيكي امضا شده به وسيله email يا تراكنش وب، به يك دريافت‌كننده ارسال مي‌شود. دريافت‌كننده صحت امضا پرداخت‌كننده را روي چك الكترونيكي و صورت‌حساب بررسي كرده، اطلاعات صورت‌حساب را استخراج نموده و به حساب‌هاي قابل وصول ارسال مي‌كند، دريافت‌كننده رمز خود را جهت گشودن دفترچه چك الكترونيكي وارد مي‌كند.
چك‌هاي پشت‌نويسي شده به بانك‌هاي دريافت‌كننده جهت تسويه و قرارگيري در حساب ارسال مي‌شوند. فرآيند تسويه مي‌تواند به وسيله سيستم‌هاي نمايش چك الكترونيكي (ECP System) موجود يا ديگر سيستم‌هاي تسويه و پرداخت انجام شود هر دو بانك دريافت‌كننده و پرداخت‌كننده، امضاهاي چك الكترونيكي و پشت‌نويسي‌هاي به‌كار رفته در دو لايه از سيستم (تاييد كليدهاي امضا و حساب بانك پرداخت‌كننده اصلي (صادركننده چك)) را بررسي مي‌كنند.
بانك پرداخت‌كننده تحقيق مي‌كند كه اين چك الكترونيكي تكراري نباشد، حساب و هويت پرداخت‌كننده جاري صحيح باشد و سپس چك را به پرداخت‌كننده حساب سپرده درخواست (DDA) ارسال مي‌كنند.
در نهايت يك پيام به پرداخت‌كننده ارسال مي‌شود كه در آن شرح كاملي از روند تراكنش آمده است.
چرا چك‌هاي الكترونيكي را به كار مي‌بريم؟
چك‌هاي الكترونيكي ويژگي‌هاي مهمي دارند، آن‌ها خدمات زير را عرضه مي‌كنند: تراكنش‌هاي بانكي را قادر مي‌سازند تا با امنيت كافي در اينترنت به‌كار گرفته شوند.در بستري نامحدود ولي كنترل شده اطلاعات، صحت خود را حفظ مي‌كنند.تقلب‌هاي ايجاد شده روي چك‌ها از بين مي‌رود.تاييد خودكار محتويات و صحت چك‌ها.خصيصه‌هاي مرسوم چك‌هاي معمولي نظير توقف پرداخت و اصلاح آسان آن.افزايش قابليت‌هاي نظير فعال نمودن تاريخ پرداخت. تكنولوژي چك الكترونيكي:
تكنولوژي چك‌هاي الكترونيكي ارتقا نرم‌افزارها و سخت‌افزارها توسط FSTC به‌منظور:كاهش هزينه‌هاي اوليه (در مقايسه با ساير ابزارهاي پرداخت).به دست آوردن استاندارد صنعتي جهاني.فراهم كردن يك ابزار جهاني براي كاربران.امروزه چك‌هاي الكترونيكي بر پايه‌هاي زير بنا شده اند:زبان مشترك فروش خدمات بانكي (FSML).تقويت امضاهاي الكترونيكي به‌منظور به‌كار بردن آلگوريتم‌هاي فعال پرداخت.امنيت سخت‌افزارهايي نظير كارت‌هاي هوشمند.تاييد هويت ديجيتالي.فعال نمودن عمليات بانك‌ها و تجارت.
مقايسه چك الكترونيكي و ساير ابزارهاي پرداخت:
از آن‌چه تاكنون گفته شد مي‌توان به قابليت‌هاي چك الكترونيكي در مقايسه با چك‌هاي كاغذي معمولي پي برد. اما آن‌چه در مقايسه سيستم خدمات كارت با چك الكترونيكي مي‌توان گفت از اين قرار است: كارت‌ها به وسيله اشخاص حقيقي و در وسعت كسب و كار كوچك‌تري به كار مي‌روند تا پرداخت‌ها را در مكان‌هاي فروش و يا ترمينال‌هاي نزديك به مشتريان مقدور سازند. سيستم امنيتي كه در اينترنت براي كارت به كار مي‌رود مي‌تواند در سطح Offline نيز به كار گرفته شود. چك‌هاي الكترونيكي مي‌توانند امنيت پرداخت‌ها را نه تنها در پرداخت‌هاي جزيي محلي بلكه در سراسر سطح اينترنت برقرار كنند.
برخلاف كارت، چك الكترونيكي مي‌تواند براي اشخاص حقوقي مانند وصول پرداخت‌هاي تجاري به كار گرفته شود. در واقع مي‌توان به جاي چك‌هاي معمولي در تجارت از آن استفاده نمود.
به سبب ريسك‌هاي وابسته به كارت، برخي صادركنندگان كارت‌ها يك محدوديت روزانه روي مبلغي كه مي‌تواند در يك كارت شارژ نمود قرار داده‌اند. در حالي كه چك الكترونيكي در اختيار مشتري است نه بانك، هم‌چنين هيچ تبصره مشاهبي براي اين‌گونه محدوديت‌ها تعريف نشده است.
كلام آخر:
چك‌هاي الكترونيكي:
قابل استفاده براي تمام دارندگان حساب، كوچك و بزرگ، است؛ در جايي كه ساير راه‌حل‌هاي پرداخت الكترونيكي با ميزان ريسك بالا و يا نامناسب باشند.امن‌ترين ابزار پرداخت فعال تا به امروز به شمار مي‌روند.فراهم نمودن سرعت و امنيت تسويه‌هاي مالي لازم.تواما با حساب‌هاي چك‌هاي معمولي موجود قابل استفاده است.قابل جريان به كمك دامنه متنوعي از سخت‌افزارها و نرم‌افزارهاي كاربردي است.
