در مورد تسونامي بيشتر بدانيم
در مورد تسونامي بيشتر بدانيم
تسونامي يك لغت ژاپني به صورت سونامي SOO – NAH – MEEتلفظ مي شود . تسونامي يك سري امواج درياي عظيم هستند كه در نتيجه ي يك زمين لرزه ، زلزله ي دريايي ، زمين لغزنده ( لغزش كوه ) يا فوران آتش فشان در داخل يا نزديك دريا بوجود مي آيند . يك زمين لرزه زماني مي تواند ايجاد سونامي كند كه نيروي كافي داشته و لرزش شديدي را در زمين بوجود آورد تا بدين ترتيب سبب جابجايي ناگهاني و شديد توده ي عظيم آب اقيانوس شود .
يك سال پس از بم در گوشه اي ديگر از كره خاكي زلزله اي سهمگين ، بستر اقيانوس هند را به لرزه درآورد و ناحيه اي ديگر خلق شد . زلزله اي ، به شدت 9/8 در مقياس ريشتر در نزديكي سواحل سوماتر اقيانوس هند و آرام را لرزاند و موجهاي عظيم ناشي از اين لرزش ، كه ارتفاع آنها در نقاطي به حدود 10 متر مي رسيد با سرعتي تا چند صد كيلومتر در ساعت به ساحل هجوم آورد . و سواحل اندونزي ، سري لانكا ، هند ، تايلند ، مالديو ، بنگلادش و مالزي را در هم كوبيد . تا كنون آمار كشته شدگان بيش از 000 / 300 تن اعلام شده است . گستردگي زلزله به حدي بود كه امواج تا سواحل شرق آفريقا رسيد و در كشور سومالي خساراتي را وارد كرد . طبق آمار موجود زمين لرزه ي اندونزي پنجمين زلزله ي شديد در جهان از سال 1900 و شديدترين زمين لرزه در چهل سال اخير بوده است و در پي آن 9 پس لرزه ي متوالي نيز در منطقه ثبت شده است .
بر اساس گزارش مركز تحقيقات زمين شناسي ايالات متحده آمريكا كه زلزله هاي سراسر جهان را زير نظر دارد . برآورد كرد اين زمين لرزه ، انرژي معادل انرژي 23 هزار بمب اتمي نظير آنچه كه در هيروشيما به كار گرفته شده آزاد كرده باشد . نيروهاي عظيمي كه در طول صدها سال در اعماق زمين تجمع يافته بودند در 26 دسامبر ناگهان آزاد شدند و زمين را به شدت لرزاندند . به طوري كلي حركات شديد قطعات پوسته زمين كه تحت نام صفحات يا پليت هاي تكتونيك خوانده مي شوند موجب ايجاد زمين لرزه مي شود . در ايجاد زمين لرزه 26 دسامبر 2004 لغزش تدريجي صفحه هند به زير قطعه ي ديگر به نام صفحه برمه مؤثر بوده است . اين فرايند درطول هزاران سال همچنان ادامه داشته ، به گونه اي كه دراين مدت يك صفحه ، صفحه ي ديگر را درجهت مخالف تحت فشار قرار مي داده است .
آنچه در اين روز اتفاق افتاد بروز يك شكستگي بود كه بنا به تخمين مركز تحقيقات زمين شناسي ايالات متحده امريكا بيش از 600 مايل ( Km 1000 ) طول داشت و موجب شد تا بستر دريا در بالا شكستگي ، به طور افقي 10 يارد ( حدود 10 متر ) و به صورت عمودي چندين يارد جابجا شود . اين واقعه با توليد صداي چنداني همراه نبود ولي با توجه به طول زياد شكستگي و جابجايي چندين تريليون تن سنگ كافي است تا آن را بزرگترين زمين لرزه در 40 سال گذشته بناميم . حاصل اين تعقيرات جابجا شدن حجم عظيم آبي بود كه در بالاي بستر آشفته ي اقيانوس قرار داشت و به دنبال آن يك رشته امواج متلاطم نيرومند به نام سونامي پديد آمد . سونامي اقيانوس هند به اندازه ي 3000 مايل ( نزديك به 5000 كيلومتر ) تا آفريقا حركت كرد . ولي زماني كه اين امواج به قاره رسيد هنوز قدرت كافي داشت تا سبب تلفات و تخريب امواج شود .
انرژي يك سونامي ثابت بوده و تابعي از سرعت و ارتفاع آن است . در جايي كه اقيانوس عميق باشد سونامي ها مي توانند بدون آنكه در سطح جلب نظر كنند با سرعتهاي بالا 500 مايل در ساعت ( 800 كيلومتر در ساعت ) حركت كنند و در مدت يك روز يا كمتر از كل اقيانوس بگذرند . سونامي در سطح اقيانوس ممكن است يك فوت ( 30 سانتي متر ) ارتفاع داشته باشد . به همين دليل با وجود آنكه اين موج سرشار از انرژي ، با سرعتي معادل يك هواپيماي جت مسابري ، اقيانوس را در مي نوردد ولي دريانوردان متوجه ي آن نمي شوند . به محض اينكه سونامي به آبهاي كم عمق مجاور سواحل مي رسد از سرعت آن كاسته و بر ارتفاعش افزوده مي شود ، به گونه اي كه ممكن است ارتفاعش به 30 متر يا بيشتر برسد .
بدين ترتيب قسمت فوقاني موج سريعتر از بخش تحتاني آن حركت مي كند كه اين امر سبب مي شود تا دريا به شدت آشفته شود . در يك چنين شرايطي سونامي مي تواند در سواحل و جزاير تخريب شديدي را موجب شود .
برخي مواقع قبل از رسيدن سونامي به خشكي ، سطح آب بالا و پايين مي رود بنابراين اگر مشاهده شد كه اقيانوس سريعاً‌به طور نامعمول ، عقب مي نشيند نشانه ي آن خواهد بود كه موج بزرگي در راه است . آنهايي كه از علم جغرافيا آگاهي داشتند مي دانستند كه عقب نشيني اقيانوس چه معنايي دارد .
در بسياري ازگزارش ها ، نجات يافتكان نقل مي كردند كه هرگز دريا را آن گونه نديده بودند كه تا چنان مسافتي عقب بنشيند كه بستر آن ، با ماهيان و قايق هاي رهاشده بر روي شن ، در معرض ديد قرار گيرد .
متأسفانه اين منظره ي بي سابقه ظاهراً بسيار از مردم كنجكاو را وسوسه كرد تا به طرف بستر باز شده ي دريا بروند . در تايلند توريست ها كه متحير مانده بودند از اين صفحه ها عكس گرفتند . در واقع ، علت مرگ بسياري از مردم در سونامي اقيانوس هند آن بود كه به ساحل رفته بودند تا عقب نشيني اقيانوس را ببينند . ظاهراً آنها از اين مسأله نا آگاه بودند كه اين پديده پيش آگهي يك موج مرگ آور خواهد بود . كودك ده ساله اي كه به همراه خانواده ي خود براي تعطيلات كريسمس به سواحل اقيانوس هند سفر كرده بود با مشاهده عقب رفتن آب اقيانوس با فريادهاي مكرر ، خانواده و اطرافيان خود را از نزديك شدن به سواحل بر حذر داشت و موفق شد جان خانواده و حدود 200 نفر از مردم را نجات دهد . او گفت معلمش در كلاس درس جغرافيا براي آنها در مورد تسونامي و نشانه هاي وقوع آن توضيح داده بود .
احتمال وقوع تسونامي در درياي خزر و عمان
گسل هاي بستر درياي خزر و عمق زياد آن ، وقوع تسونامي را در اين درياچه ممكن مي كند . به گزارش ايسنا ، دكتر پدرام نادري رئيس گروه زمين شناسي زيست محيطي سازمان زمين شناسي و اكتشافات معدني كشور با اعلام اين مطلب خاطرنشان كرد : ايران در كمربند زلزله خيز جهان قرار دارد و از طرفي جنوب و شمال كشورمان را آبهاي آزاد و بسته اي فرا گرفته اند ، بر اين اساس وقوع تسونامي در درياي عمان و درياچه ي بسته خزر امري دور از ذهن نخواهد بود . وي با اشاره به اينكه وقوع زمين لرزه و تسونامي در جنوب شرق آسيا با وجود فاصله ي بسيار طولاني مركز وقوع زمين لرزه و تسونامي از ايران ، خسارات هرچند اندكي در سواحل شرق ايران و چابهار در پي داشت ، خاطرنشان كرد : اندك بودن اين خسارات به معناي در امان بودن قطعي ايران از خطرات تسونامي بعدي نيست .
دكتر ناوي در عين حال با اذعان به اينكه هيچ گونه سابقه اي در مورد وقوع تسونامي در درياي خزر مشاهده نشده ، خاطر نشان كرد : وجود اطلاعاتي مبني بر وجود گسل هاي گسترده در زير بستر درياي خزر ضرورت مطالعات بيشتر در اين زمينه را نشان مي دهد . با توجه به اينكه تسونامي ها به دنبال زمين لرزه هاي بستر اقيانوسها ايجاد مي شوند ، قابل پيش بيني نيستند ، اما به اطلاع رساني دقيق و به موقع و مديريت صحيح بحران در زمان وقوع حادثه مي توان ميزان تلفات و خسارات را به پايين ترين حد خود رساند .
بخش هايي از سواحل ايران در درياي عمان از پديده ي تسونامي زلزله ي اخير جنوب شرق آسيا تأثير پذيرفت و احتمال تكرار اين پديده در آينده وجود دارد .
وي در عين حال ، وقوع پديده هاي تسونامي در درياي خزر و خليج فارس را به دليل بسته بودن آنها منتفي دانست و گفت احتمال وقوع اين پديده تنها در درياي عمان و كناره ي اقيانوس هند وجود دارد . در سال 1945 زمين لرزه اي به بزرگي حدود 2 / 8 درجه در مقياس ريشتر در مرزهاي درياي ايران و پاكستان اتفاق اقتاد كه امواج حاصل ، حدود 300 كيلومتر دورتر از كانون زمين لرزه خساراتي را به شهر كراچي وارد كرد .
