جايي كه انواع مختلف انسان زندگي ميكنند.
اكثريّت مردم جهان در 10 درصد سطح زمين زندگي ميكنند. اين نابرابري پراكندگي مردم جهان يكي از مهمترين حقايق جغرافياست. برخلاف مناطق غيرمسكوني و مناطق داراي سكونتگاههاي پراكنده، چهار منطقه در سيّاره زمين وجود دارد كه داراي جمعيت متراكم هستند.
1-آسياي جنوب شرقي، شامل شرق چين، شبه جزيره هندوچين، كره و ژاپن
2-شبه قاره هند و پاكستان، سريلانكا و سواحل برمه
3-اروپاي غربي و مركزي
4-شمال شرقي ايالات متحده و بخش كوچكي از كانادا كه در مجاورت مرزهاي اين كشور قرار دارد.
از جمله مناطق داراي جمعيت پراكنده ميتوان سرزمينهاي قطبي، بيابانها و حوضه گرم و مرطوب آمازون و مناطق مرتفع و بيحاصل آسياي داخلي را نام برد. ساكنان مناطق مختلف از نظر خصوصيّات فيزيكي با يكديگر متفاوت هستند. همچنين از نظر زباني كه تكلّم ميكنند، سطح تعليم و تربيت، موسيقي و هنري كه خلق ميكنند و ابزار و فنوني كه براي انجام فعّاليّتهاي انساني بكار ميبرند، با يكديگر فرق دارند.
اختلاف در نوع مسكن
به عنوان نمونهاي از اين نوع اختلافهاي وسيع، ميتوان به مسكن اشاره كرد. تفاوتهاي موجود در انواع سرپناه، توسّط محقّق جغرافيا و توسط مسافري كه علاقهمند به دانستن موقعيّت اشياء در سطح زمين ميباشد، براحتي قابل تشخيص است. خانههايي كه مردم در آن زندگي ميكنند، از يك نقطه تا نقطة ديگر، بسيار متفاوت است. در قسمتهايي از ايالات متّحده كه جنگلهاي وسيع، ذخاير چوب و الوار فراواني را عرضه كرده است، خانههاي چوبي به وفور يافت ميشود.
سرخپوستان (يا بوميان) مناطق خشك جنوب غربي ايالات متّحده، خانههاي خود را از خشت خام و يا خشت و سنگ بنا ميكنند. ساكنان اولية دشتهاي بزرگغري آمريكا (كه عاري از درخت است) تا قبل از آنكه حمل ادواري ايشان امكانپذير شود، در خانههاي محقّر گلي بهسر ميبرند. در گوشه و كنار جهان، تفاوتها و تضادهاي مهمّي وجود دارد.
اختلاف در نوع كشاورزي
در همة دنيا، مردم براي امور معاش ناچار هستند كار كنند و صدها نوع شغل مختلف دارند. بطور كلي هدف عمدة آنها توليد غذا، سرپناه و ابزار و ادوات است. مطالعة جغرافيا، شامل بررسي پراكندگي مشاغل عمده (مثل ماهي گيري، شكار، استخراج معدن، گلّهداري، چوببري، كشاورزي، توليد كارخانهاي و تجارت) بر روي سيّارة زمين است. بخش اعظمي از زمينهاي روي كرة زمين، به كشاورزي اختصاص دارد. مزارع كشاورزي از تنوّع زيادي برخوردارند و همة آنها را ميتوان بر اساس پنج معيار زير طبقهبندي كرد :
1- نوع محصولات و دامها
2- روشهاي كشاورزي
3- ميزان فعّاليّتهاي كشاورزي
4- فروش محصولات
5- تأسيسات لازم براي سكونت كشاورزان و فعّاليّتهاي كشاورزي
نظام سكونتگاهي
انسانها براي ادامة فعّاليّتهاي خود به طرق مختلف روي سطح زمين استقرار يافتهاند. بعضي از افراد بطور دائم در حال حركت هستند و در سكونتگاههاي موقتي به سر ميبرند. امّا اكثر مردم در سكونتگاههاي پايدار زندگي ميكنند. سكونتگاههاي روستايي، سكونتگاههايي هستند كه در ارتباط با كشاورزي، چوببري، استخراج معادن، ماهيگيري و شكار قرار دارند. در بعضي موارد، مردمي كه به اين فعّاليّتها ميپردازند، جدا از يكديگر زندگي ميكنند. مثلاً در برخي از مناطق جهان، كشاورزان در خانههاي منفردي به سر ميبرند كه در محل كار آنان واقع شده است. ما اين خانهها را خانههاي پراكنده، ميناميم. ترتيب و نظام اين سكونتگاههاي پراكنده ميتواند، يا بصورت منظّم و با طرح و نقشههاي مختلف و يا بدون هرگونه نظم و نقشهاي معيّن باشد. در پارهاي از مناطق جهان نيز، كشاورزان، ماهيگيران، معدنچيان و كارگران صنعت چوب، در روستا بصورت دستهجمعي زندگي ميكنند. سكونتگاههايي با اين خصوصيّت را سكونتگاههاي متمركز مينامند. شكل اينگونه سكونتگاهها از انواع خطّي تا مدور و به هم فشرده و يا مستطيل شكل متفاوت است. سكونتگاههاي شهري، سكونتگاههايي هستند كه اكثر مردم آن به ارائه خدمات به خارج از شهر ميپردازند. اين قبيل سكونتگاهها داراي مناطق گوناگوني هستند كه در بعضي از قسمتهاي آن، خريد و فروش و توليد محصولات صورت ميگيرد و بعضي قسمتهاي ديگر آن به مكان زيست اختصاص يافته است.
تاريخ جغرافيا
قديميترين جغرافيدانان در واقع همان طرّاحان و نقشهكشان هستند. امّا در يونان باستان، يعني در جايي كه جغرافيا به عنوان يك رشته از آن ظهور كرد، جغرافيدانان در واقع فيلسوفان طبيعي بودند كه طيف وسيعي از اطّلاعات و مهارتها را داشتند. مشهورترين محقّقان باستان، استرابو (متولد سال 64 ق.م و متوفي به سال 23 ب) يكي از مورّخان و جغرافيدانان يوناني بوده است. جغرافياي استرابو تنها اثر موجود است كه شامل اقوام و كشورهاي شناخته شده براي يونانيان و روميهاي قديم بوده است. در خلال عصر اكتشاف كه از قرن پانزدهم شروع ميشود، جغرافيا پس از قرنها بيتوجهي، تولدي جديد يافت. تا پيش از قرن 18 ميلادي آلمانيهايي (به نامهاي الكساندرفنهمبلت و كارلريتر) اوّلين افرادي بودند كه بهعنوان جغرافيدانان آكادميك دست بهكار نوشتن و تدريس شدند. از زمان آنها به بعد، اكثر جغرافيدانان محقّق، دانشمند و مدرّس هم بودهاند. جغرافيا در گذشته به صورت تركيبي از دانشهاي مختلف بشري بوده است. اما جغرافيدانان امروز، اغلب متخصّص، آن هم تنها و در يك جنبه از جغرافياست تا جغرافيا به صورت كلّي، مانند متخصص جغرافياي كشاورزي و متخصّص در كليماتولوژي و همچنين متخصّص در جغرافياي ناحيهاي و غيره.
