سونامي ،بلاي قرن 21نحوه ايجاد و چگونگی عملکرد سونامی به زبان سادهبه امواج سهمگين که بر اثر حادث شدن زلزله،در زير اقيانوس و دريا بوجود ميايند به زبان ژاپنی سونامی يا تسونومی ميگويند. اين امواج عظيم ابتدا آب سواحل دريا را بسوی خود باز ميکشد سپس با ارتفاع بسيار بلندی به سوی ساحل حمله ور ميگردد اما اينبار با ارتفاعی که تا پنجاه متر و سرعتی که گاه تا هشتصد کیلومتر هم می رسد . دليل ايجاد چنين حالتی در حقيقت رفتار بستر کف دریا در برابر امواج زلزله است در حالت اول وقوع حالتی شبيه به بهمن میباشد که در زير دريا بوقوع می پيوندد و بر اثر جابجايی عظيم رسوبات که بر اثر زلزله همچون بهمن بروی دامنه رشته کوههای زير دريا حرکت می نمايد ، در محل وقوع خود ايجاد يک خلاء عظيم نموده و آب اقيانوس را بسوی خود ميکشد وسپس به سرعت آبی که در محل انباشته ميشود را باز بسوی ساحل باز ميگرداند، در حالت دوم حرکت عمودی قطعه ای از پوسته زیر دریا میباشد در این حالت موجهای ناشی از زلزله میتوانند قطعات سنگی کف دریا را حرکت دهند . در این حالت وقتی حرکات سنگها بطرف بالا و پائین باشد؛ آن را جابجایی عمودی می نامند که این امر باعث میشود آب روی سنگها همراه با کف دریا بالا و پائین برود! اسم ژاپنی چنین امواجی سونامی میباشد یکی از عظیم ترین سونامی های جهان در تاریخ یکم نوامبر 1755 در شهر لیسبون پرتقال روی داد که بسیاری از خانه ها را ویران نمود ! آنچه بيش از هرچيز درسونامی ميتواند باعث خسارت گردد . نادانی است !در حقيقت بهت و حيرت مردم و عدم آشنايی و آگاهی از عملکرد ، خصوصيات و نحوه وقوع اين حادثه است که بيشترين خسارات را بوجود مياورد خصوصا در کشورهايی که با محل وقوع زلزله فاصله ای مناسب و ارتباط از طريق ساحل دارند .مردم با عقب رفتن سريع آب که موجب خشک شدن ساحل به مدت چند ثانيه تا چند دقيقه می گردد آنچنان مبهوت ميگردند که به جای فرار به سوی ارتفاعات به سمت ساحل ميروند تا علت عقب رفتن بی دليل آب را ببينند و درست همين لحظه است که با ديدن صحنه ای وحشناک مبهوت ديواره ای از آب به ارتفاع تا پنجاه متر ميشوند که به علت رسوبات کف دريا سياه به نظر ميرسد و با سرعت تا هشتصد کيلومتر در ساعت ميتواند در اقيانوس سرعت داشته باشد و اينگونه زمان را برای فرار از دست ميدهند ! با توجه به آنکه امواج ثبت شده توسط زلزله نگارها و حتی خود لرزش زلزله خيلی زودتر از اين امواج غول پيکر به ساحل ميرسند و آثار خود را بر جا ميگذارد ، با کمی درايت ميتوان با اطلاع به موقع به مردم برای نجات جان آنان اقدام نمود . توجه به اين نکته داشته باشيد که روی دادن اين پديده با توجه به جنس بستر دريای خزر و خليج فارس کشورمان تقريبا بسيار کم ميباشد اما يادتان باشد که بيشتر ساکنين و توريستهايی که در ساحل دريای تايلند مردند هم مطمئنا از سونامی چيزی نشنيده بودند و آنرا قبلا در کشورشان تجربه نکرده بودند بنا براين يادتان باشد :1- تنها در صورتی که در کنار دريا ، تجربه زلزله داشتيد به سرعت از ساحل دور شويد و در ارتفاعات پناه بگيريد .2- پائين رفتن يکباره آب دريا در عرض چند ثانيه جز بر اثر سونامی بوقوع نمی پيوندد فريب نخوريد و حيرت نکنيد۳- هر ثانيه برای نجات جان شما مهم است . آنرا با برداشتن طلا و جواهر و سند و پول هدر ندهيد۴- هر چيزی که بتواند شما را بروی آب نگه دارد از بشکه پلاستيکی تا يک ميز چوبی در جريان وقوع سيل و چنين پديده هايی ميتواند مفيد باشد.مهندس عليرضا سعيدی . کارشناس مديريت بحران جمعيت کاهش خطرات زلزله ايران
(ehrsi.com گرفته از سايت بر(
احتمال وقوع سونامي در درياي خزر
سونامي هاي بزرگ عمدتا به دليل زمين لرزه هاي بزرگ و ريزشمواد از خشکي به دريا ايجاد مي شوند.
دوره تناوب سونامي از چند دقيقه تا چندساعت ، طول موج آن از چند ده کيلومتر تا چند صد کيلومتر و ارتفاع آن از چند دهسانتي متر تا چند متر تغيير مي کند. به دليل اين که سونامي ها طول موج بسيار بلنددارند ، حتي اقيانوس ها با متوسط عمق 4300 متر براي اين امواج محيطي کم عمق محسوبمي شوند. بنابراين سونامي پس از تشکيل بر اثر زمين لرزه با انتشار در اقيانوس ها براثر ناهمواري بستر اقيانوس ها و نيروي ناشي از کرويت زمين (اثر کوريوليس) تغيير شکلمي يابد. به همين دليل نيز سرعت امواج سونامي وابسته به عمق محيط آبي است که در آنحرکت مي کند.
اگر عمق متوسط اقيانوس يا دريايي که در آن زمين لرزه اتفاق افتادهحدود 4 کيلومتر باشد ، سرعت حرکت سونامي حدود 720 کيلومتر بر ساعت خواهد بود. ارتفاع چنين سونامي در داخل دريا حدود نيم متر است ؛ اما با نزديک شدن به ساحل ،ارتفاع آن افزايش مي يابد و با شکست موج و حرکت آب به سوي ساحل سبب تخريب ساحل ميشود.
امکان تشکيل امواج بلند دريايي بر اثر زمين لرزه (سونامي) در درياهاي نيمهبسته و بسته همچون درياي مديترانه و درياي خزر نيز وجود دارد. در چنين محيطهاييزمين لرزه هايي به بزرگي 6.2 ريشتر يا بيشتر از آن ، مي توانند سونامي ايجاد کنند.
در درياي خزر گسل هايي که توان ايجاد زمين لرزه هاي بزرگ را داشته باشند دربرآمدگي آبشوران (حد فاصل جمهوري آذربايجان و ترکمنستان) و غرب درياي خزر (در سواحلداغستان روسيه) قرار دارند. اين گسل ها در گذشته سبب رويداد زمين لرزه هاي بزرگشدند که در پي آن سونامي بزرگ (در مقياس خزر) ايجاد شد. در عين حال ، احتمال رويدادسونامي در آينده توسط اين گسل ها نيز وجود دارد. مشاهدات تاريخي حاکي از تشکيلسونامي تا ارتفاع 2 متر است.
برخي مطالعات نشانگر رويداد سونامي با حداکثرارتفاع 3متر در خزر است. سونامي قابل اندازه گيري با ترازسنج هر 17-18 سال يکبار درخزر اتفاق مي افتد. امکان رويداد سونامي قوي در خزر هر 60سال يکبار است. توسعهسونامي در خزر توسط برآمدگي آبشوران محدود مي شود. در صورتي که زمين لرزه اي در اينناحيه روي دهد ، پس از حدود 5 ساعت سونامي ناشي از آن به سواحل ايران مي رسد. دراين حال اثر سونامي به سواحل ايران تقريبا صفر است.
سواحل بخشهاي مياني خزربيشترين اثر را از سونامي دريافت مي کنند. زمين لرزه تنها عامل ايجاد سونامي در خزرنيست ، زمين لغزه و فوران گل فشان ها در بستر درياي خزر دو عامل ديگر ايجاد سوناميدر خزر هستند. با توجه به احتمال رويداد ضعيف زمين لرزه در خزر جنوبي ، دو عاملزمين لغزه و گل فشان در خزر جنوبي مي توانند سبب تشکيل سونامي شوند.
بزرگيسونامي در خزر جنوبي ناشي از اين دو عامل خيلي شناخته شده نيست. از آنجا که ازهنگام رويداد منشا سونامي (زمين لرزه ، زمين لغزه ، آتشفشان و گلفشان) تا تشکيلسونامي و رسيدن آن به ساحل مدت نسبتا زيادي طول مي کشد (از چند ده دقيقه تا چندساعت ، بسته به فاصله منشا سونامي تا ساحل و عمق آب) بنابراين اطلاع رساني بموقع بهساکنان نواحي ساحل مورد تاثير سونامي ، مي تواند سبب کاهش تلفات انساني شود.
درمناطقي که سيستم هشداردهنده خودکار وجود ندارد ، اين مهم مي تواند توسط وسايلارتباطي همچون راديو ، تلويزيون ايميل ، اينترنت و تلفن انجام شود. نکته مهم برايدر امان ماندن از خطرات سونامي ، فاصله گرفتن از خط ساحلي به مقدار چندصد متر ياچند کيلومتر (بر حسب بزرگي سونامي و شيب ساحل) است. اما کاهش خسارت هاي مالي ،مستلزم رعايت حريم ساحل در خزر است ؛ ناحيه اي که در آن نوسان تراز آب به دليلامواج ناشي از توفان ، امواج سونامي ، تغييرات بلندمدت تراز آب در فاصله زمانيکوتاه يا طولاني (از چند ثانيه يا چند سال) مي تواند ناحيه ساحلي را تحت تاثير قراردهد و سبب تخريب تاسيسات ساحلي شود.
