چرا فرهنگ غرب٬فرهنگ جهانی است؟
تلاش برای گمان زدن مسیر آینده و تمدن بشری٬آنچنان که در دوران ما قوت گرفته است ٬با آنچه در قرن نوزدهم و تحت تاثیر تاریخگرایی برای تعیین مسیر حرکت تاریخ صورت می گرفت متفاوت است.برخلاف بسیاری از فلسفه های تاریخ رایج در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم ٬مباحث آینده شناسی فرهنگ و تمدن به دنبال کشف قوانین ضروری حرکت تاریخ ٬اعم از گونه های ایدئالیستی آن چون هگل و یا گونه های ماتریالیستی آن همچون مارکس٬نیست.
بلکه به دنبال کشف روندهایی است که از خلال افت و خیزهای تاریخ سیاست٬اجتماع و فرهنگ و تکنولوژی…و با توجه به طبیعت ٬اوضاع زیست محیطی٬نیازها و توانایی های بشر٬آشکار می شود.روندهایی که بر آساس آن می توان در مورد خطوط کلی فرهنگ و تمدن در آینده حدس های صائب زد.در همین زمینه ٬نوشته حاضر به دنبال تقویت این نظریه است که فرهنگ غرب در خطوط اصلی آن ٬دموکراسی٬لیبرالیسم٬فردگر ایی٬حقوق بشر٬پان سکسوئالیسم٬گریز از پایبندی های آیینی- خانوادگی٬تعادل سوژه-شهروند و…٬فرهنگ غرب نیست٬فرهنگی است که هر جامعه بسته یا باز٬دیر یا زود به آن خواهد رسید٬چرا که باز شدن طومار آدمی مرکب از طبع خواهنده و عقل ابزار ساز علی الاصئل به همین چشم انداز می رسد.
غرب از قضا (تعبیری که منافی علت نیست)زودتر به این وضعیت رسیده است٬هر فرهنگ و هر قوم دیگری نیز می توانست (اگر بعضی علل معده٬چون آموزش٬زودتر برایشان مهیا می شد)پیش آهنگ این راه باشد.به تعبیر دیگر ریشه های هر فرهنگی٬از جمله فرهنگ غرب٬بسیار بیش از اینکه در عمق تاریخ و جغرافیای فرهنگی آن قرار داشته باشد٬در طبیعت انسان قرار دارد.منتها به موازاتی که انسان هاو جوامع در مسیر آموزش و افسون زدایی پیش بروند ٬بی ریشگی آنها در تاریخ و جغرافیا٬در زمین و زمانی که اشغال کرده اند٬و نیز ریشه داری مشترک و عمیق آنها در ساخت طبیعی شان و مقتضیات آن٬خود آگاه تر می شود.به همین دلیل انسانها و جوامع آموخته و افسون زدوده بیش از دیگر جوامع به هم شبیه می شوند.فرهنگ غرب نه فقط در دموکراسی لیبرال که در تمامی اصول و ارکان خود فرهنگ بشری و فرهنگ جهانی است.در این خصوص نقش ارتباطات و دهکدّ‌جهانی فقط اظهار و تسریع هویت است٬نه ایجاد آن.حتی اگر اقوام کاملا ابتداعی حصاری دور خود بکشند و از هر گونه ارتباطی در امان بمانند ٬تمامی مولفه های فرهنگ غرب سرانجام از دل خود آنها بیرون خواهد جوشید.
صریح تر٬و قدری هم دور از احتیاط بگوییم : به نظر می رسد اگر بر فرض ٬اروپا پانصد سال پیش در یک حادثّ‌طبیعی بزرگ به کلی از بساط ارض برچیده شده بود٬دنیا در جای دیگری و زمان دیگری(شاید قرن ها دیرتر)شبیه رفورم مذهبی٬شبیه تحول بورژوازی٬شبیه فلسفه روشنگری٬شبیه انقلاب صنعتی٬شبیه دیوان سالاری عظیم٬ و… و سرانجام دموکراسی٬لیبرالیسم٬سوسیال یسم٬اگزیستانسیالیسم٬اومان یسم٬اندیویدآلیسم٬پان سکسوئالیسم٬ و… تحقق پیدا می کرد.
بخشی از این گفته را دیگران بسیار بیشتر و بسیار پیش تر گفته اند٬آنچه ما در این نظریه پردازی بر آن تاکید می کنیم دو نکته است به شرح زیر:یکم: آنچه به صورت خطوط اصلی فرهنگ جهانی و بشری مطرح می شود ضرورت خود را وام دار ارزش یا گزینش خود نیست.چنین نیست که هر کدام از اجزای آن به طور مستقل به حسب انتخاب های جداگانه به دور هم جمع آمده باشند.بلکه به لحاظ فلسفی با هم خویشاوندند و یک رگه مشترک آنها را به هم پیوند می زند.این رگه مشترک٬حرکت جوامع انسانی به سوی حذف موانع کامجویی است.به تعبیر دیگر اگر فرد گرایی٬لیبرالیم و…عناصر فرهنگ جهانی و فرهنگ نهایی اند به این دلیل است که همگی از حیث« مانع بودن بر سر راه خواهشگری انسان»به نهایت رقت رسیده اند و نقش عامل انسانی را به غایت کاسته اند.
دوم:سخنانی که بر سر تنوع و تکثر فرهنگی می رود یکی شدن فرهنگ ها را هدف غیر واقع بینانه مدرنیته می داند٬ریشه فرهنگها را در اوضاع بوم شناختی ٬سابقه تمدنی٬نحوه تعلیم و تربیت و… می داند و بر همین اساس به پایدار ماندن تفاوت و تنوع فرهنگها کمک می کند.اما به نظر می رسد فرهنگ٬به ویژه در مراحل رشد یافته تر٬در خطوط اصلی خود٬بسیار بیش از آن که از موارد نام برده تاثیر پذیرد٬از سطح و گستره آموزش تاثیر می پذیرد. به عبارت دیگر سطح فرهنگ محتوای فرهنگ را تحت تاثیر قرار می دهد.
نکته دیگری که ذکر آن خالی از فایده نیست ٬این است که این پیش بینی٬ایدئولوژیک یا اخلاقی نیست.یعنی نویسنده مدعی نیست که آنچه پیش بینی می کند خوب هم هست و یا باید در جهت آن و یا در جهت خلاف آن تلاش کرد.مقاله در این زمینه خاموش است.
منبع:اعتدال پاییزی
