راهکارهای عملی رفع موانع توسعه جامعه‌شناسی در ایران
هر‌گاه سخن از شرح موانع و نقد و بررسی یک پدیده به میان می‌آید، مفسّر باید قادر باشد که راه حل‌ها و آلترنتیوها را نیز عرضه کند. بیان موانع جامعه‌شناسی در ایران به تنهایی دردی را دوا نمی‌کند. با توجه به نکات بیان شده در طول مقاله، راهکارهای کوتاه مدت، میان مدت و دراز‌مدت ردیف خواهد شد. سعی می‌شود راه‌کار‌ها بیشتر عملی و امکان‌پذیر باشند.
نخستین راه حل، بومی کردن جامعه‌شناسی در ایران است. البته باید توجه داشت که منظور از بومی کردن انطباق نظریه‌های موجود با واقعیتهای اجتماعی ایران است. باید کاری کرد که توانایی نظریه‌پردازی در ایران بوجود آید. باید روی مهیا کردن متخصصان برای نظریه‌پردازی کار شود. به عبارت دیگر، باید جامعه‌شناسان ما بیاموزند که چگونه نظریه‌ها را با واقعیتهای ایران ساز‌گار و استاندارد نمایند و از سوی دیگر چگونه نظریه‌های خاص جامعة ایران تدوین کنند. اصولاً نباید جامعه‌شناسی را به عنوان یک کالای وارداتی در نظر گرفت. درست است که جامعه‌شناسی روزی به ایران وارد شده است اما دیگر امروز باید بعنوان یک پدیده بومی و الزامی به آن نگاه کرد.
راه حل دوم، برداشتن خطوط قرمز اجتماعی و بویژه سیاسی و باز کردن فضای گفتمان انتقادی است. اصولاً دولت و حکومت نمی‌بایستی به هیچ وجه به جامعه‌شناسی بعنوان یک پدیده عجیب و غریب نگاه کنند. اتفاقاً به نظر می‌رسد که اگر راه برای جامعه‌شناسی بطور کلی و جامعه‌شناسی انتقادی بطور اخص باز گردد و جامعه‌شناسانی را تربیت کنیم که قدرت درک و فهم مسایل اجتماعی را داشته باشند و قادر باشند به ریشه‌یابی و روابط همزمانی مسایل و مشکلات اجتماعی برسند، می‌توان از یافته‌های آنها در جهت تحکیم بنیان‌های اجتماعی استفاده کرد.در واقع باید هیچگونه محدودیتی برای کار جامعه‌شناسان قائل نشویم و برعکس خود را ملزم به بکار‌گیری یافته‌های آنها بنمائیم. این امر فقط از طریق خواست حکومت و دولت امکان‌پذیر است.
سوّمین راه حل، رفع مشکلات آموزشی بخشها و گروه‌های علوم اجتماعی و جامعه‌شناسی دانشگاهها می‌باشد. برای این منظور باید ابتدا تربیت هیأت‌های علمی جدید در داخل کشور رواج یابد و سپس از جامعه‌شناسان موجود در خارج (منظور ایرانی‌هاست) استفاده شود. به دنبال آن فضاهای کافی برای بخشها و گروه‌های جامعه‌شناسی در نظر بگیریم و وسایل آموزشی مورد‌نیاز آنها را فراهم کنیم و فکر نکنیم که جامعه‌شناسی فقط نیاز به تخته سیاه و گچ دارد. علوم اجتماعی بطور کلی نیاز به بسیاری تجهیزات دارد که به سادگی می‌توان آنها را فراهم کرد اما برای فراهم کردن آنها ابتدا باید ذهن مسؤولین دانشگاه نسبت به این موضوع روشن گردد که گروه‌های علوم اجتماعی هم به اندازه سایر رشته‌ها به ابزار و آلات تحقیقاتی نیاز دارند. از دیگر راه حل‌های آموزشی، سرعت بخشیدن به چاپ کتب تألیفی و ترجمه است و در جوار آن باید از کتب انگلیسی استفاده گردد. پیشنهاد می‌شود که بهای بیشتری به آموزش زبان انگلیسی در دانشگاهها داده شود و کلاً نحوه آموزش زبان تغییر کند.
راه حل چهارم، نهادینه کردن و سازمان دادن به پژوهشهای اجتماعی است. ابتدا اینکه بخش‌های اجرائی را مجبور کنند که بودجه‌های تحقیقاتی خود را بطور مشترک با مراکز دانشگاهی هزینه کنند. این امر بسیار ساده است. هیأت دولت تصویب کند که برای هر تحقیق اجتماعی، سازمانهای اجرائی ملزم به بکار‌گیری دانشگاهها در امر پژوهش هستند. اجازه داده شود که حاصل تحقیقات اجتماعی بدون هیچ ملاحظه‌ای چاپ و نشر پیدا کند. به اساتید اجازه داده شود هر جا را اراده کردند در موردش تحقیق کنند و نتایج خود را به آزادی منتشر کنند. این است مفهوم آزادی که یک اندیشمند آزاد باشد و یافته‌های خود را به جامعه عرضه کند. در این رابطه هم نقش دولت خیلی تعیین کننده است. در دانشگاهها وزن برابری به تحقیقات علوم اجتماعی با تحقیقات در دیگر رشته‌ها داده شود. و بالاخره اینکه تعداد فرصتهای مطالعاتی را در دانشگاهها افزایش بدهیم.
آخرین راه حل این است که فضای جامعه‌شناسی ایران را بر روی جامعه‌شناسی دیگر کشور‌ها باز نمائیم و با سازمانهای بین‌المللی جامعه‌شناختی ارتباط برقرار کنیم و از انزوای علوم اجتماعی بیرون بیائیم و اجازه دهیم دیگران به ایران بیایند و از تجربیات آنها استفاده کنیم. سمینار‌های بین‌المللی برپا کنیم و بیشتر به سمینار‌ها و کنگره‌های بین‌المللی برویم. این امر هم به حمایت و خواست دولت برمی‌گردد. اگر دولتها واقعاً بخواهند می‌توانند به «انجمن جامعه‌شناسی ایران» این اجازه و فرصت را بدهند تا از جامعه‌شناسان بزرگ دعوت کند تا به ایران بیایند و از نزدیک با جامعه‌شناسان ایران گفتمان نظری و عملی داشته باشند. باید برای ارتباطات خارجی هزینه کرد و این امر با کمک دولت امکان‌پذیر است. در ایران همه ساله میلیارد‌ها تومان خرج انواع سمینار‌های خارجی می‌شود، جزئی از آن هم برای سمینار‌های خارجی انجمن جامعه‌شناسی در نظر بگیرند.
منبع: پرتال جامع علوم انسانی
