-
بزه ديدهشناسي
بزه ديده در حقوق كيفري با عناويني چون مجنیُ‌عليه و يا شاكي مورد توجه قانونگذار قرار گرفته و در متون فقهي نيز به زيان ديده از جرم،به طور كلي، مجنی‌عليه اطلاق مي‌شود ولي در هر جرم زيان ديده اصطلاح خاص خود را دارد مثل مسروق منه در سرقت و مجروح و مقتول در جرائم عليه اشخاص.
تاريخچه و بنيانگذاران:
تاريخ حقوق كيفري با نقش بزه ديده در وقوع عمل مجرمانه و نيز نقش او در دعاوي كيفري آشنا است بزه ديده از همان بدو تولد حقوق كيفري نقش عمده‌اي در دعاوي كيفري ايفا مي‌كرده و در واقع به تنهايي بازيگر نيمي از اين صحنه بوده است، بسياري از جرم شناسان از جمله عزت فتاح، فون هنتيگ (Von Hentig) را بنيانگذار بزه ديده شناسي نوين ميدانند و كتاب وي را منشور بزه ديده شناسي به حساب مي‌آورند بنابراين بزه ديدهشناسي علمي، تقريباٌ هفتاد سال پس از پيدايش جرم‌شناسي علمي ( با انتشار كتاب انسان بزهكار لمبروزو در سال 1876) در نيمه قرن بيستم به وجود آمد.
تعريف بزه ديدهشناسي:
«بزه ديده شناسي بدون هيچ بحث و ترديدي شاخه‌اي از جرم شناسي به شمار مي‌رود، بزه‌ديده شناسي به هر مسأله‌اي كه مربوط به بزه ديده باشد توجه میکند: شخصيت بزه ديده، ويژگي‌هاي زيست‌شناختي، روانشناختي و اخلاقي او، مشخصه‌هاي اجتماعي- فرهنگي‌اش، روابطش با مجرم و بالاخره مشاركتش در وقوع جرم» از طرف ديگر مندلسون با توسعه مفهوم بزه ديده؛ بزه‌ديده شناسي را به كيفري كه فقط بزه‌ديدگان جرايم كيفري را مد نظر قرار دارد و بزه‌ديده‌شناسي عمومي كه به تمامي بزه ديدگان (آسيب ديدگان) مانند بزه ديدگان حوادث، بزه‌ديدگان جامعه، بزه ديدگان دولت و نهادهاي وابسته مي‌پردازد تقسيم كرده است و بر همين مبنا عوامل بزه‌ديدگي را به شرح ذيل در پنج گونه از عوامل طبقه‌بندي نموده است:
1- طبيعت
2- جامعه
3- رفت و آمد اتومبيل‌ها و ساير وسايل نقليه
4- مجرميت
5- خود بزه ديده.
انواع بزه ديده شناسي:
بزه ديدهشناسي اوليه: به مطالعه ويژگي‌ها و نقش بزه ديده در تكوين جرم و نيز رابطه قرباني جرم با مجرم مي‌پردازد و در حقيقت بزه ديدهشناسي اوليه شاخه‌اي از جرم شناسي علت شناسانه است كه در آن نقش بزه ديده در وقوع جرم و بعنوان يكي از علل و عوامل ارتكاب جرم از سوي بزهكاره بررسي و در كنار ساير علل و عوامل جرم‌زا قرار مي‌گيرد و در مقابل بزه ديدهشناسي پيشگيرانه بعنوان شاخه‌اي از جرم‌شناسي پيشگيرانه شيوه‌هاي پيشگيري از بزه ديدگي را بررسي و مطالعه ميكند.
بزه ديدهشناسي ثانويه: اين نوع از بزه ديدهشناسي در اثر تحول و توسعه بزه ديدهشناسي اوليه بوجود آمده است كه دغدغه آن، بهتر ساختن سرنوشت بزه‌ديده با ارايه كمك، حمايت هاي مادي و معنوي و جبران خسارت‌هاي وي مي‌باشد و انواع مختلف از حمايت‌ها را در شرايط گوناگون نسبت به بزه‌ديدگان پيشنهاد ميكند كه در ذيل به تعدادي از آنها اشاره مي‌شود:
1- حمايت از بزه‌ديدگان بلافاصله پس از تحقق جرم از قبيل حمايت‌هاي پزشكي، روانشناختي؛
2- حمايت از بزه ديده در مرحله دادرسي از قبيل تفهيم حقوق و فراهم آوردن نيازهاي حقوقي؛
3- حمايت از بزه ديده در مرحله تامين ضرر و زيان از قبيل تامين خسارت زيان ديده از منابع دولتي.
منابع:
1 . ميرخليلي، سيد محمود؛ بزه ديده شناسي پيشگيرانه با نگاه به سياست جنايي اسلام، فصلنامه فقه و حقوق، شماره 11، سال سوم، زمستان 85، ص 67
2 . نجفي ابرند آبادي، علي حسين؛ عدالت ترميمي در اسناد سازمان ملل متحد [ديباچه در] هنريك كاپتين- مارك مالچ نيكل؛ جرم، بزه ديدگان و عدالت، ترجمه امير سماواتي پيروز، تهران، انتشارات خليليان، 1384، چاپ اول، ص 1
3 . ژرار، ژينافيليزولا؛ بزه ديده و بزه ديدهشناسي، ترجمه روح الله كرد عليوند، احمد محمدي، تهران، مجمع علمي و فرهنگي مجد، سال 1379، چاپ اول، ص 58.
4. توجهي، عبدالعلي؛ انديشه حمايت از بزه ديدگان و جايگاه آن در گستره جهاني و سياست جنايي تقنيني ايران، مندرج در علوم جنايي (مجموعه مقالات در تجليل از دكتر محمد آشوري)، تهران، سمت، 1383، نوبت اول، ص 616
