پیشرفت‌های اخیر در زمینه تولید و تکنولوژی اطلاعات، جایگزین‌های استراتژیکی را برای طراحی سیستم‌های اطلاعاتی محیط‌های تولیدی مهیا و معرفی کرده است.
بیشتر شرکت‌ها، استفاده استراتژیک از سیستم‌های اطلاعاتی را به منظور فراهم‌سازی مزیت رقابتی بالا، شروع کرده‌اند. آنها، عملیات تولید و استراتژی کسب و کار خود را با استفاده از سیستم‌های اطلاعاتی، یکپارچه ساخته و توانسته‌اند توازنی مطلوب بین یکنواختی و قابلیت انطعاف در تولید را با استفاده از توسعه مفاهیم سیستم‌های یکپارچه (در مقابل روش‌های معمول تولید) برقرار سازند.
تکنولوژی اطلاعات عنصری کلیدی در دستیابی به مزیت رقابتی است.
سیستم اطلاعات جامع تولید، جایگزینی قدرتمند برای کسب مزیت رقابتی بوده و وضعیت جاری و تکنولوژی اطلاعات را با هم درمی‌آمیزد. این سیستم، حرکت به سوی یکپارچگی کامل تکنولوژی تولید و استراتژی کسب و کار را در یک سیستم اطلاعاتی نشان می‌دهد و شامل تمامی کارکردهایی است که یک شرکت تولیدی باید دارای آنها باشند. نمونه این کارکردها، ماجول‌های تحلیل بازار، کنترل کیفیت، مدیریت کیفیت و پشتیبانی از تصمیم‌گیری است. سیستم اطلاعات جامع تولید، قابلیت پاسخگویی سریع به تغییرات بازار را فراهم ساخته و انعطاف‌پذیری در تولید محصولات را تسهیل می‌بخشند.
با استفاده از این سیستم‌ها، طراحی و حمایت از استراتژی‌های رقابتی در یک سازمان، قابل دستیابی بوده و می‌توان از عهده تغییرات در تکنولوژی، منابع و مسئولیت‌ها برآمد.
هدف این مقاله، ارائه تعریفی مناسب برای این سیستم و نیز شناخت خطرات و فرصت‌های محیطی، قابلیت‌ها و بازار این‌گونه سیستم‌ها، استراتژی طراحی و توسعه آنهاست. همچنین خواهیم دید که چگونه این سیستم‌ها به عنوان سلاحی رقابتی به‌کار گرفته می‌شوند.
● توسعه نرم‌افزار سیستم اطلاعات جامع تولید
▪ مفهوم سیستم‌های یکپارچه
امروزه تمامی سیستم‌های تولیدی به روشنی بیانگر این نکته‌اند که مفاهیم و ساختار کار آنها، از ایده «آدام اسمیت» مبنی بر تخصصی شدن کار و شکسته شدن یک کار به کارهای کوچک‌تر، گرفته شده است. تخصصی شدن کارها، تولید انبوه محصولات استاندارد شده را امکان‌پذیر می‌سازد، همچنین، ایده «هنری فورد» هنوز هم بسیاری از تولیدکنندگان را متقاعد می‌کند که می‌توانند فقط به یکی از موارد زیر دست یابند: تولید استاندارد با هزینه پایین و یا تولید انعطاف‌پذیر با هزینه بالا. در سال‌های بعد، این ایده با موفقیت شرکت‌های خودروساز و تولیدکننده تجهیزات الکترونیکی ژاپنی که از سیستمی یکپارچه استفاده می‌کردند، به چالش کشیده شد.
مفهوم سیستم تولید یکپارچه، تنها شامل عناصر درون سازمان نبوده و از عناصری متعدد تشکیل شده است که در یک سوی آن تامین‌کنندگان مواد و قطعات و در سوی دیگر، مشتریان قرار دارند.
برای عملکرد موثر این سیستم‌ها، در طراحی آنها باید یکپارچه‌سازی بیشتر فعالیت با هم و کاهش لایه‌های سلسله مراتبی را مدنظر قرار داد. کندی جریان اطلاعات و یا ناکافی بودن آن بین واحد تولید و دیگر واحدها نظیر بازاریابی یا تحقیق و توسعه، مسئله‌ای رایج در شرکت‌های تولیدی است. برای بیشینه کردن کارایی سازمان، تمامی کارکردها به جای این‌که به تنهایی بهینه‌سازی شوند باید به صورت یکپارچه با هم در تعامل باشند.
● یکپارچگی جامع اطلاعات کسب و کار و تولید
بیشتر سیستم‌های اطلاعات در محیط‌های تولیدی، برنامه‌های کاربردی تخصصی هستند که سعی دارند تکنولوژی‌های پیشرفته تولید را با استفاده از رایانه، قابل استفاده و کنترل کنند.
سیستم اطلاعات جامع تولید در پی آن است که این برنامه‌های کاربری تخصصی و جزیره‌ای مهندسی، تولیدی و تجاری را در قالب یک سیستم اطلاعاتی جامع یکپارچه ترکیب کند.
شکل زیر، شمایی از این مطلب را نشان می‌دهد.
این شکل، پایگاه داده به اشتراک گذاره شده‌ای را همراه با قابلیت مدیریت پایگاه داده نشان می‌دهد که در بستر ارتباطی یک شبکه، کارکردهای بازاریابی، مهندسی محصول، طراحی محصول، توسعه محصول، تهیه و تامین مواد، تولید محصول و کنترل کیفیت با هم ارتباط دارند. این یکپارچگی، قابلیتی را میسر می‌سازد که به هیچ عنوان با سیستم‌های مجزا قابل دستیابی نیست.
● قابلیت‌های سیستم اطلاعات جامع تولید
این سیستم، ابزاری استراتژیک برای شرکت‌هاست و در تمامی کارکردهای آنها، از جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات برای طراحی محصولی جدید گرفته تا ایجاد استراتژی کسب و کار به آنها کمک خواهد کرد. همچنین، شرکت را قادر خواهد ساخت که محصولاتی متنوع و کارا تولید کند، با سرعت مناسب به تغییرات بازار پاسخ دهد و با کمترین زمان، محصول را به بازار معرفی کند.
● ساختار سیستم اطلاعات جامع تولید
این سیستم، از یکپارچگی تمامی فعالیت‌ها و فرایندهای لازم برای تولید محصولات، پدید می‌آید و شامل ۷ زیر سیستم است:
۱) تحلیل بازار
۲) تحقیق و توسعه محصول
۳) توسعه محصول
۴) برنامه‌ریزی و کنترل تولید
۵) کنترل کیفیت
۶) پشتیبانی از تصمیم
۷) بازخورد
هر یک از زیرسیستم‌ها، نه تنها باید به تنهایی بهبود یابند بلکه به عنوان سیستمی یکپارچه، باید زمان تولید محصول را کاهش داده و کارایی را در کل بهبود بخشند.
برای موفقیت این سیستم، به همکاری جامع تامین‌کنندگان، مهندسان طراح، مدیران تولید، مدیران بازاریابی و حتی مشتریان نیاز است.
● مرحله پیش از تولید (تحلیل بازار)
جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات بازار، نقطه شروع این سیستم است. این اطلاعات توسط سیستم bi مورد استفاده قرار می‌گیرند تا جمع‌آوری، سازمان‌دهی و تحلیل شوند. استفاده از سیستم bi دانش سازمان را تا حدی بالا می‌برد که قادر شود نیاز واقعی بازار را تولید کند.
سیستم هوش رقابتی نیز سازوکاری برای جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات به منظور استفاده موثر در استراتژی رقابتی است. هوش رقابتی می‌تواند درک بهتری از رقبا و چشم‌اندازی از استراتژی‌های رقابتی آینده آنها را مهیا سازد. هوش رقابتی، مدیران را قادر می‌سازد تا بدانند رقبا چه برنامه‌ای را، در چه زمانی و کجا اجرا خواهند کرد.
● مرحله تحقیق و توسعه محصول
بیشتر تولیدکنندگان می‌توانند با استفاده از سیستم اطلاعات جامع تولید، چرخه زمانی توسعه محصول را در ۴ ناحیه کوتاه کنند.
۱) سیستم برنامه‌ریزی خط تولید، تمامی محتوا و کیفیت خط تولید را مدیریت می‌کند.
۲) به تقویمی برای پیگیری زمان‌ها و مسئولیت‌های تکمیل فعالیت‌های توسعه محصول، نیاز است.
۳) یک سیستم، تمامی مشخصات و اطلاعات مربوط به ساخت محصول را نگهداری می‌کند.
۴) تمام عناصر مجزای فوق باید با هم یکپارچه شوند.
● توسعه محصول
سیستم برنامه‌ریزی، تمامی رهنمودهای لازم برای توسعه محصول لازم را نگهداری می‌کند. این سیستم، اطلاعات مشتریان هدف، مواد موردنیاز، مشخصات طراحی، زمان و کانال‌های توزیع محصول و برنامه‌های تامین مواد و تمامی اطلاعات مربوط به محصول را نگهداری می‌کند.
سیستم تقویم، برنامه زمان‌بندی اولیه‌ای را تهیه می‌کند که در آن، فعالیت‌های لازم، مشخص شده‌اند. آنگاه، کل برنامه شامل تمامی فعالیت‌ها، زمان انجام آنها و زمان سررسید آنها را تهیه می‌کند.
● مهندسی و طراحی
ساده‌سازی محصول، باعث بهبود بازده تولید، حمل و نقل مواد و کیفیت می‌شود. تولیدکنندگان، با استفاده از تیم‌هایی با تخصص‌های گوناگون، می‌توانند طراحی را ساده‌تر و تولید را آسان‌تر کنند.
با استفاده از سیستم اطلاعات جامع تولید می‌توان بارها از یک طرح استفاده کرده و یا از ترکیب چندین طرح بهره برد. سیستم مدیریت اطلاعات محصول، راه‌حل مناسب برای ایجاد دسترسی آسان به اطلاعات محصول است. از طریق یکپارچه‌سازی این سیستم با سیستم مدیریت تامین‌کنندگان و برنامه‌ریزی منابع سازمان (erp) می‌توان طراحی محصول، فرایند خرید و فرایند تولید را بهبود بخشید. با استفاده از این موارد در دنیای رقابتی کنونی، می‌توان زمان عرضه محصول به بازار و همچنین هزینه‌ها را کاهش داد. این امر از طریق ارتباط سیستم مدیریت اطلاعات محصول با برنامه‌ریزی منابع سازمان، محقق می‌شود.
● خرید
پایه این سیستم، براساس چرخش اطلاعات در کل شرکت استوار است. ارتباط موثر با تامین‌کنندگان، باعث بهبود در نوآوری و بهره‌وری در شرکت خواهد شد. سیستم اطلاعات جامع تولید باعث توسعه ارتباط با تامین‌کنندگان می‌شود.
● مرحله تولید
در گذشته، استفاده از سیستم تولید در کارخانه‌ها، محدود به استفاده از سیستم‌های cad و cnc بود. شرکت‌هایی که به سمت سیستم اطلاعات جامع تولید حرکت کرده‌اند، جریان اطلاعات و جریان فیزیکی مواد را به هم مرتبط ساخته‌اند.
● مرحله کنترل و برنامه‌ریزی تولید
در حالت عادی، استفاده از سیستم برای برنامه‌ریزی و کنترل تولید، مربوط به استفاده از ابزار jit و mrpii بوده است. سیستم یکپارچه از آمیختن و یکپارچه‌سازی این دو ابزار برای برنامه‌ریزی و تولید کارآمدتر بهره برده است.
● کنترل کیفیت
سیستم اطلاعات جامع تولید اگر به نحوی مناسب و صحیح پیاده شده باشد، باعث کاهش نیاز به تغییرات، ضایعات و دوباره‌کاری‌ها خواهد شد. نتیجه به‌کار بستن این نوع سیستم‌ها، تولید محصول دارای کیفیت با قیمتی رقابتی خواهد بود. این امر با استفاده از استاندارد، مستندسازی، در دسترس و کامل بودن اطلاعات محصول و قابلیت ارزیابی فرایندکاری، حاصل خواهد شد.
● مرحله پشتیبانی از تصمیم
سیستم اطلاعات جامع تولید، سیستم‌های پشتیبانی از تصمیم، سیستم‌های خبره و سیستم‌های اطلاعاتی اجرایی را یکپارچه می‌سازد. این سیستم تمامی مراحل تصمیم‌گیری در لایه‌های استراتژیک، تاکتیکی و عملیاتی را پشتیبانی می‌کند. این امر برای یکپارچه‌سازی فرایند تصمیم‌گیری در کل شرکت و در تمامی حوزه‌ها ضروری است.
این سیستم، در واقع نظامی برای تسهیل فرموله کردن استراتژی‌های رقابتی است. سپس آنها را تست کرده و برنامه‌ای مشخص را طراحی می‌کند.
● مرحله بازخورد
برای ایجاد بهبود، این سیستم نیز مانند سایر سیستم‌های مدیریتی، نیازمند بازخورد از عناصر و مولفه‌های خود است تا بتواند بهبود را ایجاد کند. برای پیاده‌سازی و اجرای موفق سیستم اطلاعات جامع تولید، توسعه سازوکارهای کسب بازخورد، حیاتی به نظر می‌رسد.
نویسنده : کیوان صادقی‌نژاد
