روش شناسي حل خلاق مسئله در سازمان و مديريت

چکيده: مديريت فرايند استفاده موثر از منابع مادي و معنوي جهت تحقق اهداف سازمان در چهار چوب نظام ارزشي مورد قبول جامعه است . تصميم گيري جوهره مديريت است پس تصميمات مناسب جهت حل مسائل سازماني نقش اساسي را در موفقيت سازمان ايفا مي کند . حل مسائل سازماني در بسياري موارد به ويژه زماني که مسائل غير تکراري باشند نياز به خلاقيت و نوآوري دارد که عامل مهمي براي تصميم گيري خلاق و اثربخش مي باشد. در مقاله حاضر رويکردهاي خلاق حل مسئله در سازمان و مديريت مورد بررسي قرار مي گيرد و رويکرد جامعي به حل مسائل سازماني به همراه ماتريس نوع شناسي حل مسئله ارائه مي شود .
واژگان کليدي: خلاقيت , نوآوري ,حل مسئله ، تصميم گيري، ماتريس نوع شناسي خلاقيت


- مقدمه
خلاقيت به شيوه هاي گوناگوني قابل تعريف است .اغلب محققين خلاقيت را از ديدگاه فرآيندي مورد بررسي قرار مي دهند . از اين ديدگاه خلاقيت در سازمان اغلب به عنوان ايجاد وخلق ايده هاي کارآمدوجديدتعريف مي شود. دو ويژگي اصلي ايده خلاق عبارتند از :
- نو و جديد بودن ايده
- مفيد بودن ايده (کارآمدي ايده )
جديد بودن ايده به ناب بودن واصيل بودن[Originality ] آن اشاره دارد ؛ منظور از کارآمدي ايده اين است که ايده يا ساير عناصر مرتبط با آن به طور مستقيم در ارتباط با اهداف سازمان بوده ومبنايي براي ايجاد ارزش براي سازمان باشد(Dewett,2004,258 ).
تحقيقات نشان مي دهد افرادي که از سطح بالايي از خلاقيت برخوردارنددرمقايسه با سايرين داراي قابليت ريسک پذيري بالاتري هستند.(Zhuang&etal,1999,p:66)
تمايل به ريسک پذيري[Willingness to take risk ] به صورت تمايل وخواست فردبه انجام ريسک محاسبه شده درمحدوده کاري وتلاش براي توليد نتايج کاري مثبت تعريف مي شود.
بنابراين مديران سازمان ها بايد محيطي را فراهم آورند تا ريسک پذيري تشويق گردد. همواره بايستي به خاطر داشت واحدهاي R&D موفق، واحدهايي هستند که ريسک پذيري در آنها در سطح بالايي وجود داشته باشد.
درحقيقت مي توان گفت زماني که افراد درحال «تلاش خلاق»[ Creative effort] هستند،ريسک را پذيرفته اند، واين تلاش خلاق است که به« نتايج خلاق[Craeative outcomes]» منجر مي شود.
تلاش خلاق به تلاشي اطلاق مي گرددکه طي آن افراد محصولات، فرآيندها و ايده هاي اصيل وجديد وکارآمدي را پيشنهادمي کنندو توسط سايرين نيز به عنوان يک ايده خلاق پذيرفته مي شود.
دوويژگي در فرآيند تلاش خلاق موجب مي گردد تا آنها در رابطه با فرآيند خلاقيت داراي اهميت باشند:
اول: تعهد فردمبني بر اين که تلاش خلاق بايد مرتبط با نتايج خلاق باشد.يعني اينکه تلاش خلاق بايد منجربه نتايج خلاق گردد.
البته بايدبه اين نکته توجه کرد که تلاش خلاق بانتايج خلاق تفاوت دارد.تلاش خلاق مشتمل برايده هايي است که ايجادشده اند اماهنوز بصورت اجرايي درنيامده اند.
محققين اعتقاددارندتنهاايده هاي خلاقي که جديد،اصيل وکارآمدباشندنتايج خلاقي را به همراه دارند.
دوم: تلاش خلاق ارتباط مستقيم با تمايل افراد به ريسک پذيري دارد همان طوري که پيش ازآن نيز مطرح شد زماني که افراد در حال تلاش خلاق هستند،ريسک را پذيرفته اند.
نکته ديگري که بايد به آن توجه داشت اين است که در رابطه با تلاش خلاق چه نوع تلاش خلاقي ازسوي سازمان مورد توجه قرار مي گيرد وپيامدهاي رفتاري حاصل از اين تلاش خلاق چيست ؟
درصورتي که پيامدهاي رفتاري حاصل از تلاش خلاق ازسوي فرد مثبت ارزيابي نشود درآن صورت تمايل اوبه ريسک پذيري ازبين مي رود.

- نوآوري
باتوجه به اين که تلاشهاي خلاق بايستي منجربه نتايج خلاق شود پس نوآوري ، خلاقيت عينيت يافته مي باشد.

تعريف فوق ساده ترين تعريف از فرآيند نوآوري است؛ اما نوآوري نيز مانند واژه خلاقيت داراي تعاريف متعدد و متنوعي است که به ديدگاهي بستگي داردکه از آن ديدگاه تعريف مي شود. به طور کلي تعريف نوآوري يکي از موارد زير را شامل مي شود:
• نوآوري در خروجي ها: نوآوري در محصولات، خدمات وامور توزيع محصولات وخدمات
• نوآوري درورودي ها: نوآوري در مواد مصرفي مورداستفاده، نوآوري در منابع وشيوه هاي تامين آنها
• نوآوري درفرآيندها: نوآوري در فرآيندهاي تکنولوژيک ،نوآوري در مهارتهاورويه هاي اجرايي انجام امور Zhuang&etal,2004))
بنابراين تعريف واژه نوآوري بستگي به ديدگاه وچشم اندازي داردکه ماآن را مورد بررسي قرار مي دهيم .
به عنوان مثال اگر نوآوري رادرزمينه توليد محصولات و خدمات موردبررسي قرار دهيم تعريف نوآوري بايستي ابعادزير رامورد توجه قراردهد:
• کيفيت محصول :قابليت محصول براي برآورده ساختن نيازهاي مشتريان
• هزينه محصول :اين بعددرارتباط باهزينه توليدمحصول مي باشدکه مي تواندبراي توليد کننده اش مزيت رقابتي ايجاد کند.
• زمان توليد محصول :مربوط به مقدارزماني است که صرف طراحي ،توسعه وايجادمحصول جديد مي گردد.(Cumming,1998)
باتوجه به مطالب مطرح شده سؤال اساسي که اکنون مطرح مي شود اين است که نوآوري در سازمان در چه زماني ظهور مي يابد؟
مطالعات بسياري درزمينه عناصر مهم تأثير گذار بر اجراي موفقيت آميز نوآوري وظهور آن انجام شده است. بسياري از اين مطالعات فرآيندهاي خلاقي را که منجر به نوآوري شده اند مورد تجزيه وتحليل قرارداده اند.آنهابه اين نتيجه رسيده اندکه بدون خلاقيت، نوآوري ظهور پيدا نمي کند.

بطور کلي سه گام اساسي بايستي جهت ظهور نوآوري درسازمان برداشته شودکه عبارتنداز:
1-خلق ايده ،
2-ايجادوتوسعه موفقيت آميز ايده هابه مفاهيم قابل استفاده ،
3-اجرا وبکارگيري موفقيت آميز مفاهيم خلق شده ،
فرهنگ خلاق + خلاقيت = نوآوري
اين دوعنصر اجزا جدانشدني بوده ونوآوري در سازمان مستلزم وجود هردوي آنهاست؛ وتنهازماني تحقق مي يابدکه خلاقيت وفرهنگ خلاق باهم در سازمان موجود باشند.

- نوآوري بعنوان فرآيندحل مسئله
صرفنظر ازتعدادکمي از اي وچرخه اي است؛ و بصورت خطي نمي باشد. بنابراين آن چيزي که درفرآيند حل مسئله نقش اساسي ايفامي کند به اجرا درآوردن ايده هاي جديدونوآوري مي باشد. بدون وجود نوآوري درحل مسئله فرآيندتصميم گيري وحل مسئله دچار اشکال خواهدبود. (Zhuang&etal,1999)

- نوع شناسي خلاقيت
سؤال اساسي درچرخه حل مسئله به صورت خلاق اين است که ايده هاي خلاق چگونه ايجاد مي گردد.
براي پاسخ به اين سؤال بايستي نوع شناسي خلاقيت رامورد بررسي قراردهيم .
آنسورث براساس دوعامل اين نوع شناسي راارائه نمود؛اين دوعامل عبارتنداز:

1-نوع مسئله (باز و بسته)
مسائل ممکن است باز بوده ويا بسته باشند. مسائل باز مسائلي هستند که هيچ گونه مسير مشخصي براي حل آنها وجود ندارد. درحالي که مسائل بسته نوعاً چندين مسير مشخص را براي حل مسئله مورد نظر فراهم مي آورند.

2-محرک بودن براي تعهد
محرک بودن براي تعهد بردونوع داخلي وخارجي مي باشد. محرک تعهدبه صورت خارجي براي خلاقيت به گونه اي است که ضمانت اجرايي منطقي براي اقدام وجود دارد؛ و مجوز اجرايي به کارمند جهت انجام رفتارخلاق داده شده است. درحالي که محرک تعهدبه صورت داخلي به گونه اي است که هيچ گونه ضمانت اجرايي براي رفتار خلاق به کارمندداده نشده است .

- روش شناسي حل خلاق مسئله
براساس دوعامل فوق ، 4 روش يا سبک حل خلاق مسئله توسط کارکنان حاصل مي آيد که عبارتنداز:
1-خلاقيت واکنشي: اين نوع خلاقيت اشاره به وضعيتهايي داردکه درآن کارکنان بر اساس تقاضاهاي محيطي براي حل يک مسئله خاص که راه حلهاي مشخص واز پيش پذيرفته شده اي دارندازخودواکنش نشان مي دهند.بديهي است که کارکنان براي حل چنين مسائلي ريسک کمي رامتحمل مي شوند.
2-خلاقيت مورد انتظار: اين خلاقيت توسط محرکهاي خارجي صورت گرفته ودر پاسخ به يک کشف شخصي دررابطه با يک مسئله باز صورت مي گيرد. در حقيقت در اين فرآيند نياز خواهدبود تا توسط يک فرد راه حلي براي بهبود فرآيندهاي کاري خلق گردد.کارکنان براي ارائه چنين راه حلهايي ريسک نسبتاً کمي را مي پذيرند.
3-خلاقيت کمکي: چنين خلاقيتي بر مبناي استقلال رأي افراد جهت حل مسائل واضح وروشن سازماني مي باشد.
درحقيقت تفاوت اين شيوه خلاقيت درعدم وجود ضمانت اجرايي ومجوز براي انجام رفتارخلاق ازسوي کارکنان است. دراين روش کارکنان ريسک متعادلي را جهت انجام رفتار خلاق مي پذيرند.
4-خلاقيت مبتکرانه وفعال: زماني رخ مي دهد که اشخاص بصورت فردي ودروني جهت حل مسائل باز سازماني برانگيخته شوند. دراين شيوه کارکنان تلاش مي کنندراه حلهايي جهت بهبودفرآيندها ايجادنمايند درحالي که هيچ گونه راه حل شناخته شده ومشخصي براي حل مسائل سازماني وجودندارد. (Dewett,2001)درشکل زيرمطالب فوق نشان داده شده است :

- نتيجه گيري
خلاقيت به عنوان ايجادوخلق ايده هاي کارآمدوجديدتعريف مي شود.دراين تعريف دومعياربراي خلاقيت وجوددارد.
1- نو بودن ايده
2 - کارآمدي ايده
به طورکلي مي توان گفت تلاش خلاق زماني مؤثر واقع مي شودکه به نتايج خلاق منجر شود.اين نتايج خلاق منجر به نوآوري مي گردد.بطور کلي نوآوري شامل نوآوري درخروجيها، نوآوري در وروديهاونوآوري درفرآيندميگردد.باتوجه به چرخه حل مسئله مبتني برخلاقيت و نوآوري مي توان گفت آن چيزي که درفرآيندحل مسئله نقش اساسي ايفامي کند به اجرادرآوردن ايده هاي جديدونوآوري مي باشد.

- منابع:
1- Cumming , Brian , " Innovation Overview And Future Challenges " , " European Journal Of Innovation Management " , (1998 ) , Vol 1 , No 1 , PP.21-29
2- Dewett , Todd , " Employee Creativity And The Role Of Risk " , " European Journal Of Innovation Management " , (2004 ) , Vol 7 , No 4 , PP.257-266
3- Zhuang , Lee And Et Al , " Innovation Or Liquidate - Are All Organisations Covinced ?A Two - Phased Study Into The Innovation " , " Management Decision " , (1999 ) , Vol 37 , No 1 , PP-.57-71



[1]- Originality
[2]- Willingness to take risk
[3] - Creative effort
[4] - Craeative outcomes