شخصیت وابسته/اوحدی

شخصیت وابسته/اوحدی

اين به واقع سازگارانه و طبيعي است كه آدميان نيازمند برقراري ارتباط با ديگران و ياري گرفتن از آنها باشند، اما در افراد داراي ويژگي (تريت)هاي پررنگ شخصيتي وابسته (Dependent) و به ويژه در موارد اختلال شخصيت وابسته اين نيازهاي وابستگي بيش از اندازه بوده و مي توانند كاملاً مشكل ساز باشند. در ارزيابي و فهم باليني موارد دچار اختلال شخصيت وابسته، دو برداشت ذهني را مي توان نمايان يا پنهان دريافت: نخست ناتواني، بي كفايتي و درماندگي مراجع و دوم خطرناكي و ناامني دنيا. از اين رو فرد بدين انديشه مي افتد كه پشتيباني توانا، استوار و نيرومند براي خود بيابد كه او را در چنان وضعيت ناخوشايندي ياري رسانده و از مهلكه ها رهايي بخشد.


در گونه هاي پررنگ رو به اختلال، فرد هيچ مسووليتي بر عهده نمي گيرد و نيازهاي خودش را مشتاقانه به ديگري واگذار مي كند، حتي اگر بداند آن ديگري، آدمي درست و دورانديش نيست. از اين رو فرصتي براي تمرين و آموختن مهارت هاي لازم براي مستقل و خودكفا شدن پيدا نمي كنند. اينان در «جرات مندي و قاطعيت ورزي» و همچنين «حل مساله و مشكل» و گاه حتي مهارت هاي فرو (پايين)تر دشواري فراوان دارند. اين نبود مهارت، ممكن است تنها در روابط بين فردي نباشد. البته ممكن است فرد يك دسته مهارت هايي داشته باشد كه به دليل نشناختن يا سود نجستن از آنها، دچار كاهش توانمندي و شايستگي هاي فردي شده باشد. وابسته نبودن براي چنين افرادي با اين باور ذهني همراه است كه «اگر درمانده و ناتوان نباشي، ديگران رهايت مي كنند». پس در عين حال كه جسارتي نشان نمي دهند مبادا باعث رنجش و رفتن ديگران شوند، توانايي و شايستگي نيز نشان نمي دهند.

افراد دچار ويژگي هاي پررنگ و نيز اختلال شخصيت وابسته، معمولاً با شكايت وابستگي يا مورد بدرفتاري قرار گرفتن مراجعه نمي كنند: بلكه بيشتر مراجعه هاي آنها به دليل افسردگي، اضطراب، نگراني، حمله هاي پانيك و مانند آن است. ترس (فوبيا)ها و شكايات پيكري (سوماتيك) اينان مي تواند برآمده از سودهاي دومينه باشد: چرا كه بدين سبب يا ديگران به او توجه مي كنند يا مسووليت بر دوشش نمي نهند. اندازه افسردگي، نگراني و اضطراب گاه بدان مي انجامد كه اينان رو به مصرف الكل و مواد آورند.

«ويلانت» و «هينكل» دريافتند كه ارتباطي بين ويژگي هاي (نه اختلال) شخصيت وابسته و رويارو بودن كلي با بيماري هاي پيكري وجود دارد. همچنين «گرين برگ» و «بورن اشتين» نمايان ساختند كه فرد داراي گرايش شخصيتي وابسته آشكارا در خطر يك سري از بيماري هاي پيكري است. افزون بر اين آنها بيان داشتند كه مردمان وابسته بيشتر احتمال دارد كه مشكل خويش را بيماري پيكري دريابند و به جست وجوي كمك هاي پزشكي پيكري (به جاي سود جستن از روان درماني و داروهاي روانپزشكي) بشتابند.

دانستن و درك دو خطاي شناختي بنيادين افراد دچار اختلال و نيز داراي ويژگي هاي پررنگ شخصيتي وابسته مهم است: «دوسويه انديشيدن به گونه همه يا هيچ (يك يا صفر) درباره توانايي و شايستگي (عرضه) داشتن» و «فاجعه آميز ساختن و دانستن درباره رهاشدن از سوي ديگران و تنها ماندن». از اين رو، جدا از روان درماني هاي تحليلي ديرپا، امروزه از روان درماني هاي شناختي- رفتاري نيز به گونه يي اثرگذار و در مدت زمان كوتاه تر براي درمان افراد دچار اختلال شخصيت وابسته يا ويژگي (تريت)هاي پررنگ آن بهره مي گيرند. هدف از درمان اين است كه مراجع بتواند روي پاي خودش بايستد و روابط بين فردي اش را نيز به خوبي استوار نگه دارد: روابطي صميمي، گرم، ارضاكننده اما بدون وابستگي. «پرهيز» و «تسليم» در اين گونه مراجعان فراوان ديده مي شود. گاهي مراجع ممكن است درمانگر را بدين انديشه برساند كه او واقعاً درمانده و بيچاره است و نياز به ياري و پشتيباني دارد. از اين رو هر رابطه يي كه بتواند باعث پيدايش اين انديشه هاي اتوماتيك منفي شود را بايد اصلاح كرد. بيرون كشيدن طرح واره هاي شناختي مراجع اهميت فراوان دارد. نكته مهم آن است كه مراجع وابسته را بايد طي درمان از موضع انفعالي به جايگاهي فعال نشاند و همكاري همدلانه و بردبارانه يي را ميان درمانگر و درمان جو پديد آورد. از آنجا كه روند روان درماني نخست بسيار اميدواركننده و شتابان بوده، اما سپس باعث ناكامي و دلسردي درمانگر مي شود، براي پديد آوردن شوق و انگيزه بيشتر و همكاري مراجع در انجام تمرين هاي رفتاري و پيگيري درمان هاي شناختي، درمانگر بايد آهسته اما پيوسته (تدريجي) بودن روند درمان شناختي- رفتاري در رسيدن به خودكفايي و رهايي از وابستگي بدون از دست دادن روابط بين فردي را بارها به مراجع گوشزد كند.