شركت نسبی شركتی است كه برای امور تجارتی تحت اسم مخصوص بین دو یا چند نفر تشكیل شده و مسئولیت هر یك از شركاء به نسبت سرمایه‌ای است كه در شركت گذاشته است. قانونگذار برای آگاهی اشخاص ثالث از نسبی بودن مسئولیت شركاء، قید عبارت مزبور را لازم دانسته است. منظور از مسئولیت شركاء به نسبت سرمایه، این است كه هر شریك در صورتی كه دارائی شركت پس از انحلال و تصفیه برای ادای دیون و قروض شركت كافی نباشد، به نسبت سهم‌الشركه خود از كلّ قروض در مقابل طلبكاران مسئولیت مدنی دارد.
نحوۀ تأسیس، طرز كار و انحلال شركت نسبی، همانند شركت تضامنی است و تنها وجه افتراق این دو شركت در میزان مسئولیت مدنی شركاء بعد از انحلال شركت در مقابل طلبكاران می‌باشد.
شركت نسبی یكی از اقسام شركت‌های اشخاص است. این نوع شركت مختص به قانون ایران است و در كشورهای اروپایی شركت نسبی وجود ندارد.
تشابه شركت نسبی و شركت تضامنی
مطالعه مقررات قانون تجارت راجع به این شركت نشان می‌دهد كه به جز چند نكته مختصر، مواد و مقرراتی كه حاكم بر شركت تضامنی است بر شركت نیز حاكم است. در واقع از تلفیق مواد 185 و 189 قانون تجارت می‌توان به این نكته پی برد كه شركت نسبی با شركت تضامنی دارای نقاط مشترك زیر است:
1) شركت نسبی زمانی تشكیل می‌شود كه تمام سرمایه نقدی تأدیه و سهم‌الشركه غیرنقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد؛ چیزی كه در مورد شركت تضامنی نیز صدق می‌كند. (ماده 185 ناظر به ماده 118 قانون تجارت).
2) در شركت نسبی نیز منافع به نسبت سهم‌الشركه بین شركاء تقسیم می‌شود، مگر آن كه شركت‌نامه غیر از این ترتیب را مقرر داشته باشد (ماده 185 ناظر به ماده 119 قانون تجارت).
3) در شركت نسبی، شركاء باید لااقل یك نفر را از میان خود یا از خارج به سمت مدیریت معین كنند كه حدود مسئولیت آنها متشابه مدیران شركت تضامنی است. (ماده 185 ناظر به ماده 122 قانون تجارت).
4) در شركت نسبی نیز اگر سهم الشركه یا چند نفر از شركاء غیرنقدی باشد باید سهم‌الشركه مزبور قبلاً به تراضی تمام شركاء تقویم شود. (ماده 185 ناظر به ماده 122 قانون تجارت).
5) شركای شركت نسبی نیز نمی‌توانند سهم‌الشركه خود را به دیگری منتقل كنند، مگر با رضایت تمام شركاء. (ماده 185 ناظر به ماده 123 قانون تجارت).
6) موارد انحلال شركت نسبی، تبدیل شركت، تغییر شركت (بر اثر خروج، فوت یا محجوریت یكی از شركاء) و ادامه حیات شركت نسبی مانند شركت تضامنی است. (ماده 189 ناظر به مواد 126 الی 136 قانون تجارت).
اسم شركت
در مورد شركت نسبی مانند شركت تضامنی به دلیل اهمیت شخصیت شركاء، قانونگذار مقرر كرده است:
«در اسم شركت نسبی عبارت شركت نسبی و لااقل اسم یك نفر از شركا باید ذكر شود. در صورتی كه اسم شركت مشتمل بر اسامی تمام شركاء نباشد، بعد از اسم شریك یا شركائی كه ذكر شده، عبارتی از قبیل «و شركاء»، «و برادران» ضروری است» (ماده 184 قانون تجارت)
قید عبارت «شركت نسبی» به اشخاص ثالث امكان می‌دهد كه بدانند شركای شركت به نسبت سرمایه خود در پرداخت قروض شركت مسئولند؛ اما درباره این امر نیز قانون ناقص است.
در مورد اسم شركت با مسئولیت محدود چنین آمده است:
«در اسم شركت [با مسئولیت محدود] باید عبارت «با مسئولیت محدود» قید شود و الّا آن شركت در مقابل اشخاص ثالث، شركت تضامنی محسوب و تابع مقررات آن خواهد بود...». (مادۀ 95 قانون تجارت)
بنابراین كسانی كه یك شركت نسبی را تشكیل می‌دهند، باید در اسم آن حتماً عبارت «شركت نسبی» را قید كنند و الّا طلبكاران شركت حق دارند شركاء را شریك تضامنی تلقی كنند.
