ديوان دائمي دادگستري بين المللي Permanent Court of International Justice(P.C.I.J)l

نویسنده : محمد مهدی حکیمی
كلمات كليدي : ديوان دائمي دادگستري بين المللي، تشكيل ديوان دائمي دادگستري، وظايف ديوان دائمي دادگستري بين المللي.
اين ديوان (ديوان بين المللي دادگستري ) در سال 1946 پس از انحلال ديوان دائمي دادگستري به وجود آمد و جانشين آن شد. و از نظر تشكيلاتي شباهت هاي زيادي بين آن دو وجود دارد، لذا به طور مختصر به بررسي ديوان دائمي بين المللي و نيز بيان چگونگي تشكيل و انحلال آن مي پردازيم.

چگونگي تشكيل ديوان دائمي دادگستري بين المللي

به دليل توسعه روابط بين المللي و نيز افزايش احتمال به وجود آمدن اختلافات بين المللي و از طرف ديگر تكامل راه هاي حل اختلافات بين المللي، در اواخر قرن نوزدهم تلاش هايي به عمل آمد تا يك ديوان حكميت متشكل از افراد صلاحيت دار تشكيل شود تا كشور ها براي رفع اختلافات بين المللي خود به آن مراجعه كنند. براي همين در سال هاي 1899 و 1907 كنفرانس هاي بين المللي صلح در لاهه هلند تشكيل شد تا يك ديوان حكميت بين المللي به وجود آيد، كه اين تلاش ها باعث به وجود آمدن ديوان دائمي داوري شد. [1]
موسسه اليهوروت[2] هم در سال 1907 پيشنهاد كرد تا يك ديوان دادگستري جهاني ـ كه يك دستگاه قضايي بود ـ در كنار ديوان داوري بين المللي ايجاد شود تا قضاوت هاي بين المللي را بر عهده گيرد.
در سال 1910 نيز اقداماتي توسط سه كشور آمريكا، انگلستان و فرانسه در اين باره انجام گرفت، اما اين اقدام به دليل آغاز جنگ جهاني اول (1914 تا 1918) بدون نتيجه باقي ماند.
در سال 1919 جامعه ملل ايجاد شد كه دولت ها با شرايط معيني، حق عضويت در آن را داشتند.
بر اساس ميثاق، جامعه ملل مأموريت يافت كه درباره حل مسالمت آميز اختلافات بين المللي تلاش كرده و از كشمكش هاي بين المللي جلوگيري نمايد.
جامعه ملل شامل ركن قضايي به عنوان ديوان بين المللي يا ديوان حكميت نبود، اما ماده 14 ميثاق، شوراي جامعه ملل را موظف كرده بود كه طرح تشكيل يك ديوان دائمي دادگستري بين المللي را تنظيم نمايد و براي تصويب آن را به اعضاي جامعه ملل ارائه دهد.[3]
در دسامبر سال 1920 از طرف شوراي جامعه ملل پروتكلي ارائه شد، كه در آن تشكيل يك ديوان دائمي بين المللي دادگستري پيش بيني شده بود و اين پروتكل و اساسنامه از طرف بيش از چهل كشور و با اكثريت آراء به تصويب مجمع جامعه ملل رسيد و تشكيل ديوان عملي شد ـ تعداد تصويب كنندگان اساسنامه تا اول سپتامبر 1939 از پنجاه كشور تجاوز نكردـ و ديوان مقر خود را در لاهه هلند قرار داد.
پس از تصويب اساسنامه آن از سوي دولت هاي عضو جامعه ملل، ديوان دائمي بين المللي دادگستري در تاريخ 15 فوريه 1922 به رياست لودر، حقوقدان هلندي رسماً در لاهه افتتاح شد.

وظيفه ديوان دائمي دادگستري بين المللي:
وظيفه ديوان فقط رسيدگي به اختلافات ارجاعي از طرف دولت ها نبود، بلكه بايد در خصوص هر گونه اختلاف يا مطلبي كه از سوي مجمع يا شوراي جامعه ملل ارجاع مي شد نظر مشورتي مي داد. ظرف آن مدت ديوان به 79 پرونده ( 50 پرونده ترافعي و 28 تقاضاي رأي مشورتي ) رسيدگي كرد. در مورد 21 دعواي ترافعي قرار عدم صلاحيت و در مورد 20 دعواي ترافعي رأي ماهيتي صادر كرد. از 28 مورد درخواست رأي مشورتي فقط در يك مورد از دادن رأي امتناع كرد و در 27 مورد رأي مشورتي صادر كرد.[4]
با آنكه ديوان دائمي بين المللي دادگستري با تلاش جامعه ملل تشكيل شد، اما جزء تشكيلات و اركان جامعه ملل نبود و دولت هاي عضو جامعه ملل عضو اساسنامه ديوان محسوب نمي شدند، اما در عين حال بودجه آن از طريق جامعه ملل پرداخت مي شد و قضات آن هم از طريق جامعه ملل ـ به همان طريقي كه در ديوان فعلي انتخاب مي شوند ـ انتخاب مي شدند.
ديوان در مقايسه با ديوان دائمي داوري تحول بزرگي محسوب مي شد، زيرا به درخواست جامعه ملل بايد آراء مشورتي صادر مي كرد و همچنين دولت ها مي توانستند عضو اساسنامه آن شوند و قضات اجباري آن را در چهار چوب اساسنامه ـ چه به طور كلي و يا چه در خصوص اختلاف يا اختلافات معيني ـ بپذيرند و يا براي ارجاع اختلافي به آن با يكديگر به طور دو يا چند جانبه موافقتنامه امضاء كنند.
در اين مدت دولت ها معاهدات و عهدنامه هاي متعددي را امضاء كردند كه در آن صلاحيت حل اختلافات را به ديوان واگذار نمودند و همانطوري كه در ماده 26 اساسنامه آن پيش بيني شده بود، بعضي از دولت ها با صدور اعلاميه صلاحيت اجباري ديوان را پذيرفتند.

انحلال ديوان دائمي دادگستري بين المللي :
ديوان دائمي دادگستري بين المللي تا سال 1939ـ سال حمله آلمان به هلند ـ عملاً مشغول به كار بود و از مؤسسات مفيد بين المللي محسوب مي شد. قضاوت هاي ديوان دائمي دادگستري بين المللي تا سال 1946 كه رسماً منحل شد، نقش زيادي در توسعه حقوق بين الملل داشت و پس از جنگ جهاني دوم در ديوان بين المللي دادگستري ادامه حيات داد.
و در نهايت ديوان دائمي دادگستري بين المللي در تاريخ 18 آوريل 1946 از طرف مجمع عمومي جامعه ملل رسماً منحل شد. [5]



[1] - عباسي، سيد باقر و سادات ميداني ، سيد حسين ؛ دادرسي هاي بين المللي ديوان بين المللي دادگستري در تئوري و عمل ، انتشارات جنگل ، سال 1384 ، چاپ اول ، ص110 تا 112
و گنجي ، منوچهر ؛ سازمان ملل متحد در تئوري ، انتشارات شركت سهامي كتاب هاي جيبي با همكاري موسسه انتشارات فرانكلين ، سال 1352 ، چاپ اول ، ج يك ، ص 346 تا 350

[2]- دكتر خاور، محمد علي، صلاحيت ترافعي ديوان بين المللي دادگستري، انتشارات بانك مركزي ، تهران ، سال 1343 ،صص 18 و 19

[3] - ماده 14 ميثاق بيان مي داشت كه : « شوري طرح تأسيس ديوان دايمي بين المللي دادگستري را تهيه و براي تصويب به اعضاي جامعه ملل پيشنهاد خواهد نمود . »

[4] - خاور ، محمد؛ صلاحيت ديوان بين المللي دادگستري (ديوان لاهه)، انتشارات بانك بازرگاني ايران ، تهران ، سال 1343 ص 19

[5]- ميرزايي ينگجه ، سعيد؛ ايران و صلاحيت اجباري ديوان بين المللي دادگستري، انتشارات دفتر مطالعات سياسي و بين الملل، سال 1370 ، چاپ اول ،ص 24 تا 26