جغرافیا (اقلیم شناسی و ژئومورفولوژی)
ايستگاه هاى هواشناسى در ايران
اهميت هواشناسى
محمد شاملو كارشناس سازمان هواشناسى مى گويد: «هواشناسى علمى است كه در رابطه با وضعيت فيزيكى هوا بحث مى كند نظير ميزان ابر، سرعت باد، سمت باد، تشعشع زمين، تشعشع خورشيد و.... هواشناسى از جنبه هاى مختلفى حايز اهميت است. شروع مسائل هواشناسى زمانى بود كه بشر قابليت پرواز پيدا كرد. اعلام وضع هوا، اندازه گيرى سرعت باد و سمت باد براى پرواز ضرورى است. با پيشرفت علم و تكنولوژى، هواشناسى براى كشتيرانى اهميت پيدا كرد. در صنعت و كشاورزى به ويژه در كشاورزى بحث هاى آمارى هواشناسى مهم هستند. در زمينه بهداشت برخلاف تصور عمومى بيشتر مسائل زيست محيطى هوا مطرح است. بنابراين سازمان هواشناسى زياد دخيل نيست. در مسائل مربوط به بهداشت با همكارى سازمان هاى ديگر نظير سازمان ترافيك بخش اعظم كارها انجام مى شود.»
پيش بينى 24 ساعت آينده وضعيت هوا
هيچ رشته اى مانند رشته هواشناسى با حيات موجودات در ارتباط نيست. هوايى كه در هر دم و بازدم موجودات زنده را به زندگى وصل مى كند. همين هوا به طور مداوم در حال تغيير است. شاملو مى گويد: «يك سازمان جهانى مسئول پى گيرى وضعيت هوا است. سازمان هواشناسى جهانى كه كشورهاى عضو سازمان ملل در آن عضويت دارند براساس نيازهاى سازمان ها و كشورها ايستگاه هايى را در همه جاى دنيا تاسيس كرده اند كه مبادله اطلاعات اين ايستگاه ها ساعت به ساعت با مراكز هواشناسى كل دنيا انجام مى گيرد. بدون توجه به اين كه با كشور مزبور ارتباط سياسى دارند يا ندارند.»
وضعيت ايران در جهان
ايران از لحاظ ساخت ابزارهاى هواشناسى نسبت به گذشته پيشرفت چندانى نكرده است. شاملو ضمن تاييد اين مسئله اظهار كرد: «در اغلب موارد ايران تجهيزات مورد نياز خود را از خارج خريدارى مى كند و تعداد محدودى داخل كشور ساخته مى شوند. از لحاظ علمى كشور ما تقريباً مقام سوم را در آسيا دارد ولى در كل دنيا رتبه زياد بالايى نداريم. البته در حال حاضر در دنيا تجهيزات اندازه گيرى تغييرى نكرده اند فقط از نظر تكنيكى بهتر شده و با كيفيت بهترى ساخته مى شود.»
درصد خطا در ايران
در ايران به پيش بينى هاى سازمان هواشناسى نمى توان اعتماد چندانى كرد. در بعضى قسمت هاى ايران اين مشكل نمايان تر است. كارشناسى هواشناسى مى گويد: «پيش بينى در هر زمينه اى با خطا همراه است بنابراين در مسائل مرتبط با هواشناسى نيز صدق مى كند. طول مدت پيش بينى در ايجاد خطا موثر است. اگر مدت پيش بينى براى يك سال آينده در نظر گرفته شود معمولاً خطا بالاتر از 50 درصد مى شود. با محدود شدن فاصله زمانى درصد خطا كمتر مى شود. در ده سال اخير ايران از خطاى زير 60 درصد به خطاى كمتر از ده درصد رسيده است. در واقع براى پيش بينى هاى 48 ساعته و 72 ساعته خطاهايمان كمتر از گذشته شده است. دلايل اين قضيه متنوع است. 1 _ علت اصلى اين خطا موقعيت جغرافيايى ايران بوده كه در يك روز چهار فصل را مى توان در كشور مشاهده كرد.
نظير:
شمال ايران بارندگى
جنوب گرما
شرق جنوب
غرب هواى متعادل و تابستانى.
- وجود پستى و بلندى هاى زياد در ايران به ويژه در تهران باعث شده است درصد خطا در تهران 9 تا 10 درصد باشد در حالى كه خطا در قسمت هاى ديگر ايران 6 درصد است. به دلايل متعددى درصد خطا در تهران بالا است:
- شمار زياد جمعيت تهران باعث شده در اين شهر توجه مردم بر روى مسائل هواشناسى نسبت به جمعيت متمركز در شهرستان ها بيشتر باشد.
- با توجه به وسعت تهران با كمبود تجهيزات مستقر در آن روبه رو هستيم. در كل تهران 15 ايستگاه هواشناسى داريم.
- وجود ساختمان ها و كارخانه هاى اطراف تهران، گرماى حاصل از تردد خودروها، آپارتمان هاى بلند و... باعث تفاوت چشمگير هواى تهران نسبت به جاهاى ديگر ايران شده است.
در واقع گرماى حاصل از كارخانجات، ترافيك و... جو را لحظه به لحظه تحت تاثير قرار مى دهند. به عنوان مثال روزى كه در تهران با ترافيك شديد روبه رو هستيم تغييرات جوى سريع تر اتفاق مى افتد در مقايسه با روزى كه اين مسئله وجود ندارد. اگر از بالاى كوه هاى شميران به تهران نگاه كنيم يك ابرسياهى كل شهر را فراگرفته است به نحوى كه بر روى ازن نيز اثراتى گذاشته است.
- با توجه به اين كه بخش اعظم كارهاى هواشناسى مربوط به هواپيمايى و كشتيرانى است، از طرفى اين ايستگاه ها بايد شرايط جهانى داشته باشند بنابراين ايستگاه ها در كنار فرودگاه ها و سواحل بر اساس يك فاصله استاندارد برپا مى شوند. در ايران اين فاصله بيشتر از حد نرمال در نظر گرفته شده در حالى كه مى توان ايستگاه هاى بيشترى احداث كرد. اين ايستگاه هاى استاندارد از مركز شهر فاصله دارند. بنابراين تفاوت دمايى حدود 4 تا 8 درجه بين مركز شهر و ايستگاه استاندارد وجود دارد. دماى ايستگاه استاندارد براى مردم اعلام مى شود. بنابراين مردم مستقر در قسمت هاى ديگر اختلاف دما را مشاهده خواهند كرد.»
دليل عدم استفاده از باران مصنوعى
در كشورهاى پيشرفته براى رفع آلودگى هوا از باران مصنوعى استفاده مى شود. با توجه به اين كه در تهران با مشكل حاد جوى روبه رو هستيم چرا از باران هاى مصنوعى استفاده نمى شود؟ كارشناس هواشناسى مى گويد: «باران مصنوعى هزينه هنگفتى دارد. يك باران در ايران انجام شد ولى موفقيت آميز نبود. در دو قسمت از ايران - شمال و يزد - استفاده شد. در يزد بارش در كوهستان رخ داد ضمن اين كه مقدار آن كم بود. در شمال بارش در كشور ديگرى اتفاق افتاد.» وى افزود: «دلايل اين مسئله در حال بررسى است. هنوز مشخص نشده است. از لحاظ تئورى گفته مى شود مقدار و زمانى كه براى اين كار در نظر گرفته شده بود مناسب نبود.»
نحوه تشكيل ابر و باران مصنوعى
طبق اظهارات شاملو بشر هنوز نتوانسته است ابر مصنوعى توليد كند. فقط اقدام به بارور كردن ابرها كرده اند، تا باران زا شوند. با اضافه كردن موادى به نام هسته هاى ميعان نظير يدور نقره، املاحى از نمك هاى مصنوعى و... ابرها را سنگين و باران زا مى كنند.
Co2 خشك معروف به يخ خشك در آزمايشگاه براى توليد باران مصنوعى استفاده مى شود. اما مصارف هواشناسى ندارد. در حال حاضر در كل دنيا از يخ خشك به صورت آزمايشگاهى استفاده مى شود.
از بين بردن هواى آلوده
شاملو اظهار كرد كه سازمان هواشناسى فقط مى تواند اطلاعيه و اخطاريه آلودگى شهر را اعلام كند اما از بين بردن آلودگى به عهده ارگان هاى ديگر است.
مشكلات تغييرات فصل
آسمان دنيا به ويژه ايران در فصل هاى مختلف دچار تغييراتى مى شود. اين تغييرات در پيش بينى هوا مشكلاتى را ايجاد مى كند. شاملو در اين راستا گفت: «فصل هاى تابستان و زمستان فصل هاى يكنواختى هستند. گرماى تابستان و سرماى زمستان مشخص است. بنابراين مشكل چندانى وجود ندارد. اما پاييز و بهار فصل هاى تغيير بوده سرما و گرماى آنها مشخص نيست. بيشترين مشكل پيش بينى در اين دو فصل وجود دارد. در همين لحظه كه هوا صاف است چند لحظه بعد وزش باد و رگبار مشاهده مى شود. در هواشناسى اصطلاحاتى نظير صاف، تمام ابرى، نيمه ابرى، كمى ابرى و قسمتى ابرى به كار برده مى شود. در هواى نيمه ابرى در بخشى از آسمان ابر مى بينيم و در بخش ديگر ابرى نمى بينيم.»
رادار
رادارها در هواشناسى نقش مهمى دارند. كارشناس هواشناسى در اين زمينه گفت: «رادار يك ابزار مخابراتى است كه امواج را گرفته و پخش مى كند. در هواشناسى سه نوع رادار داريم.
1 _ رادار توفان: [تشخيص موقعيت و سرعت باد]
2 _ رادار هواشناسى: [اندازه گيرى رعد و برق]
3 _ رادارهايى كه وضعيت جو را مخابره مى كنند.
در ايران رادار توفان در حال راه اندازى است و قرار است در اهواز، شمال غربى و قسمت مركزى كشور احداث شوند. در حال حاضر فقط رادار اهواز كار نصب اش تمام شده ولى هنوز دوره آزمايشى را مى گذراند. اين رادارها پس از راه اندازى كامل، كل ايران را پوشش مى دهند.
تفاوت بارندگى در نقاط مختلف كشور
بر طبق گفته هاى شاملو در مناطقى كه جنگل يا اقيانوس وجود دارد، بخار آب مرتباً به سمت بالا در حركت است. توده هوايى كه از بالاى اقيانوس يا جنگل حركت مى كند رطوبت را به خود جذب مى كند و باعث افزايش ابر و بارش مى شود. بنابراين در غرب و شمال ايران بارندگى بيشترى داريم.
دليل ثبت اطلاعات هواشناسى جهان در سازمان مربوطه
شاملو مى گويد: «ما بايد اطلاعات حداقل نيم كره شمالى را براى پيش بينى هواى آينده كشور داشته باشيم. فرضاً اگر ديروز در لندن بارش وجود داشته پس از حركت اين هوا به سمت ايران امروز و فردا در ايران چه اتفاقى مى افتد.»
تعداد كل ايستگاه هاى هواشناسى در ايران
كارشناس هواشناسى در زمينه انواع ايستگاه هاى هواشناسى تشريح كرد: «انواع ايستگاه هاى هواشناسى وجود دارند از قبيل: سينوپتيكى، كشاورزى، باران سنجى، اقليم شناسى و....
ايستگاه هاى سينوپتيكى كامل ترين نوع ايستگاه ها هستند كه ساعت به ساعت اطلاعات را مخابره مى كنند. تعداد آنها در كل كشور 300 تا است.
ايستگاه باران سنجى و اقليم شناسى كه ماهى يكبار اطلاعاتشان را به مركز پست مى كنند و تعدادشان به ترتيب حدود 1000 و 400 تا است. انواع ايستگاه هاى كشاورزى كه تقريباً 300 تا هستند، هفته اى دوبار اطلاعاتشان مبادله مى شود.»
