نیمه پر لیوان را ببینید به نفع شماست
همیشه گفتهاند که باید خوشبین بود و تنها نیمه خالی لیوان را ندید.
در واقع هم داشتن خلق و خویی شادمان ممکن است به شما در گذراندن روزهای ابری زندگیتان کمک کند. اما خوشبینی بر روی سلامت ما چه اثری دارد؟ آیا آنهایی که نیمهپر لیوان را میبینند، نسبت به آدمهای تیره و تاری که تنها نیمه خالی لیوان را میبینند، سالمترهم هستند؟
پاسخ بر اساس رشتهای از بررسیها که در آمریکا و اروپا انجام شده است، بله است.
جالب توجه تر اینکه خوشبینی به افراد کمک میکند که با بیماری کنار بیایند و از جراحی بهبود پیدا کنند. پژوهشگران به ما میگویند که داشتن دیدگاه مثبت در ابتدای زندگی ممکن است پیشبینی کننده سلامتی بهتر و کاهش میزان مرگ و میر در طول دورههای پیگیری 15 تا 40 ساله باشد.
اندازهگیری خوشبینی
دانشمندان برای تحقیق در مورد خوشبینی در ابتدا نیاز داشتند شیوههای قابلاعتمادی را ایجاد کنند که با آن بتوانند صفت خوشبینی را اندازه بگیرند.
دو شیوه برای اندازهگیری خوشبینی مورد استفاده است؛ یکی "خوشبینی خصلتی" را اندازه میگیرد، و دیگری از سبکی توضیحی استفاده میکند.
خوشبینی خصلتی بر اساس انتظارات مثبت فرد از آینده اندازهگیری میشود. این انتظارات به یک یا دو جنبه از زندگی مربوط نمیشوند، بلکه مربوط به انتظار فرد به داشتن پیامدهای خوب در چندین جنبه از زندگی است. بسیاری از دانشمندان از یک مقیاس 12 موردی به نام "آزمون نگرش به زندگی" برای اندازهگیری خوشبینی خصلتی استفاده میکنند.
سبک توضیحی اندازهگیری میزان خوشبینی بر اساس توضیحاتی است که فرد از اخبار خوب و بد میدهد. افراد بدبین خودشان را مقصر اخبار بد میدانند ("تقصیر من بود")، آن وضعیت بد را پایدار میدانند ("تا آخر همینجوری خواهد ماند") ، و تاثیر آن را همهجایی فرضی میکنند ("همه زندگیم را خراب خواهد کرد"). از طرف دیگر، فرد خوشبین خودش را مسئول اتفاقات بد نمیداند، در عوض گرایش دارد به خاطر اتفاقات خوب هم به خودش اعتبار دهد، فکر کند که وضعیتهای خوب برای مدتها طول خواهد کشید و اطمینان دارد که تحولات مثبت همه جنبههای زندگیش را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
پژوهشگران از چند پرسشنامه استاندارد برای ارزیابی خوشبینی بر اساس سبک توضیحی استفاده میکنند.
خوشبینی و بیماران قلبی
پژوهشگران در برخی از بررسیها بر رابطه میان خوشبینی و و برخی از بیماریهای خاص متمرکز شدهاند، از جمله بیماریهای قلبی.
پزشکان در یک بررسی به ارزیابی 309 بیماران میانسال پرداختند که قرار بود تحت عمل جراحی بایپس شریانهای کورونر قلب قرار گیرند.
هر کدام از این بیماران علاوه بر معاینه جسمی قبل از عمل، تحت ارزیابی روانشناختی برای اندازهگیری میزان خوشبینی، افسردگی، عصبیبودن و عزتنفس قرار گرفتند. پژوهشگران همه این بیماران را برای 6 ماه پس از جراحی مورد پیگیری قرار دادند.
هنگامی که دادههای به دست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند، معلوم شد که خوشبینها نسبت به بدبینها 50 درصد کمتر احتمال دارد نیاز به بستریشدن مجدد پیدا کنند. یک بررس مشابه که بر روی 298 بیمار که قرار بود رگهای کورونریشان با استفاده از بالون آنژیوپلاستی شود، نیز نشان داد که خوشبینی اثر محافظتی دارد؛ بدبینها در طول یک دوره شش ماهه نسبت به بدبینها با احتمال سه بار بیشتر دچار حملات قلبی شدند یا نیاز به تکرار عمل آنژیوپلاستی یا انجام عمل بایپس پیدا کردند.
خوشبینی و فشار خون
داشتن چشمانداز مثبت از زندگی ممکن است به بهبودی پس از عمل جراحی قلب کمک کند، اما آیا ممکن است خطر ابتلا به یکی از عوامل عمده زمینهساز برای بیماری قلبی-عروقی، یعنی فشارخون بالا، را هم کم کند؟
پژوهشهای انجام شده در فنلاند بیانگر آن است که خوشبینی فشار خون را هم پایین میآورد. دانشمندان در این بررسی 616 مرد میانسال که هنگام شروع بررسی فشار خون طبیعی داشتند، مورد ارزیابی قرار گرفتند. نگرش ذهنی هر یک از داوطلبان با سوالاتی در مورد انتظاراتش از آینده مورد وارسی قرار گرفت و در عین حال هر یک از آنها از لحاظ عوامل خطرساز بیماریهای قلبی-عروقی مانند سیگار کشیدن، چاقی، کمتحرکی، سوءمصرف الکل و سابقه خانوادگی فشارخون بالا مورد ارزیابی قرار گرفتند.
در طول یک دوره چهارساله، مردان بسیار بدبین نسبت به همتایان خوشبینشان، حتی هنگامی که سایر عوامل خطرساز مد نظرقرار میگرفتند، سه برابر با احتمال بیشتر به فشار خون بالا مبتلا میشدند.
یک بررسی دیگر بر روی 2564 مرد 65 ساله و بالاتر نیز نشان داد که خوشبینی برای فشار خون خوب است. پژوهشگران از یک مقیاس خلاصه چهار موردی عواطف مثبت برای ارزیابی هریک از افراد مورد بررسی، در هنگام ویزیت خانگی استفاده کردند. آنها همچنین فشار خون، قد و وزن این افراد را اندازه گیری میکردند و اطلاعاتی در مورد سن، وضعیت تاهل، سوء مصرف الکل، دیابت و داروهای مصرفی این بیماران جمعآوری میکردند. افرادی که دارای عواطف مثبت بودند، نسبت به افرادی که دیدگاه منفی داشتند، حتی هنگامی که سایر عوامل به شمار آورده میشد، فشار خون پایینتری داشتند. افراد با بیشترین عواطف مثبت، پایینترین میزان فشار خون را داشتند.
فشار خون بالا یک عامل مهم زمینهساز بیماری قلبی ست. اگر خوشبینی میتواند خطر فشار خون بالا را کاهش دهد، آیا میتواند در مقابل ابتلا به خود بیماری قلبی هم محافظت ایجاد کند؟
دانشمندان در دانشگاه هاروارد و بوستون برای بررسی این موضوع به ارزیابی 1306 مرد با میانگین سنی 61 سال پرداختند. هر یک از داوطلبان از لحاظ خوشبین یا بدبینبودن با سبک توضیحی مورد ارزیابی قرار گرفتند، در عین حال فشار خون، میزان کلسترول، چاقی، سیگار کشیدن، سوءمصرف الکل، و سابقه خانوادگی بیماری قلبی در این افراد نیز ارزیابی شد.
هیچکدام از این مردان هنگام شروع بررسی دچار بیماری عروق کورونری قلب نبودند. در طول 10 سال بعدی، حتی هنگامی که سایر عوامل مدنظر قرار میگرفت بدبینترین افراد در میان این مردان، نسبت به خوشبینترینشان با احتمال دوبرابر بیشتر در معرض ابتلا به بیماری قلبی بودند.
خوشبینی و سلامت کلی
به نظر میرسد که خوشبینی از قلب و گردش خون محافظت میکند- اما دانستن این موضوع که خوشبینی میتواند منافع مشابهی برای سلامتی کلی هم داشت، بیشتر امیدبخش است.
یک بررسی بزرگ کوتاهمدت رابطه میان خوشبینی و سلامت کلی را در 2300 فرد سالمند را مورد بررسی قرار داد. در طول دو سال، افراد دارای دیدگاه مثبت نسبت به افراد کمتر شادمان با احتمال بسیار بیشتر سالم ماندند و از زندگی مستقلتری بهره بردند.
البته شاید بگویید دو سال سالم ماندن، با حفظ سلامتی برای یک عمر متفاوت است. اما یک بررسی دیگر بر روی 447 بیمار که به عنوان بخشی از ارزیابی پزشکی فراگیرشان در بین سالهای 1962 تا 1965 از لحاظ خوشبینی هم مورد ارزیابی قرار گرفته بودند، نشان داد که داشتن دیدگاه مثبت واقعا اثر مطلوبی دارد. خوشبینی در این افراد در طول یک دوره 30 ساله، با پیامدهای بهتر از لحاظ هشت معیار کارکرد و سلامت جسمی و روانی همراه بود.
خوشبینی و طول عمر
روشن است که افراد سالم بیشتر از افراد بیمار عمر میکنند. اگر خوشبینی واقعا سلامت را بهبود میبخشد، باید طول عمر را هم افزایش دهد- و بر اساس بررسیهایی که در آمریکا و هلند انجام شده است، واقعا هم این گونه است.
یک بررسی در آمریکا 839 نفر را در اوائل دهه 1960 با یک آزمون روانشناختی از لحاظ خوشبینی و بدبینی و نیز از لحاظ وضعیت پزشکی مورد ارزیابی قرار داد. هنگامی که این افراد 30 سال بعد مورد بررسی مجدد قرار گرفتند، خوشبینی با طول عمر ارتباط داشت، به طوری که به ازای هر 10 نمره افزایش در میزان بدبینی در یک آزمون سنجش خوشبینی- بدبینی، میزان مرگ و میر 19 درصد افزایش مییافت.
یک بررسی جدیدتر در آمریکا به بررسی 6959 دانشجو پرداخت که یک آزمون فراگیر شخصیت هنگام ورود به دانشگاه در میانه دهه 1960 انجام داده بودند. 476 نفر از این افراد در طول 40 سال بعدی به علل گوناگون – شایع تر از همه سرطان- درگذشتند. در مجموع به نظر میرسید که بدبینی تلفات قابلتوجهی به بار آورده است؛ بدبینترین افراد نسبت به خوشبینترین افراد 42 درصد میزان مرگ و میر بالاتری داشتند.
بررسیهایی که در هلند انجام شد هم نتایج مشابهی به دست داد. در یک بررسی، پژوهشگران 545 مرد را که فاقد بیماری قلبی-عروقی و سرطان بودند، در سال 1985 از لحاظ خوشبینی خصلتی مورد ارزیابی قرار دادند. در طول 15 سال بعدی،خوشبینها نسبت به بدبینها با 55 درصد با احتمال کمتر از بیماری قلبی درگذشتند، حتی هنگامی که عوامل خطرساز متعارف برایی بیماریهای قلبی-عروقی و افسردگی به حساب آورده میشد.
یک تحقیق دیگر در هلند، 911 مرد و زن میان سنین 65 و 85 را مورد بررسی قرار داد. افرادی که در شروع این بررسی دارای خوشبینی خصلتی بودند، در طول دوره 9 ساله پیگیری، 45 درصد کمتر در معرض خطر مرگ قرار گرفتند.
سازوکارهای احتمالی
این بررسیها در مجموع موید این نتیجهگیری هستند که خوشبینی برای سلامت خوب است؟ اما چرا اینگونه است؟
افراد شکانگار (یا بدبین) ممکن است بگویند که این اثر بیش از آنکه واقعی باشد، ظاهری است. افراد سالم نسبت به افراد بیمار هستند با احتمال بیشتری جنبههای مثبت زندگی را میبینند، بنابرابن شاید خوشبینی به جای آنکه علت سلامت مناسب باشد، نتیجه آن است
پژوهشگران برای پاسخ به این سوال، می توانند نتایجشان بر حسب بیماریهای پزشکی قبلی از جمله مشکلات جسمی مانند دیابت،بیماری قلبی و فشار خون بالا، و مشکلات روانی مانند افسردگی تعدیل کنند. بررسیهای که این تعدیلها را نجام دادهاند، نشان دادهاند که صرفا مبتلا نبودن به این بیماریها توضیحدهنده منافع سلامتیبخش خوشبینی نیستند. به علاوه با پیگیری افراد برای دورههای طولانی 15، 30 و 40 سال دانشمندن میتوانند این سوگیریهای بالقوه را به حداقل برساند.
یک توضیح دیگر رفتاری است. ممکن است که افراد خوشبین نسبت به افراد بدبین سلامتی بهتر و زندگی طولانیتری داشته باشند، چرا که سبک زندگی سلامتری دارند، شبکههای حمایت اجتماعی قویتری را تشکیل میدهند، و مراقبت پزشکی بهتری به دست میآورند.
در واقع، برخی بررسیها نشان میدهند که افراد خوشبین نسبت به افراد بدبین با احتمال بیشتری ورزش میکنند، با احتمال كمتری سیگار میکشند، با احتمال بیشتری متاهل هستند و با همسرشان زندگی میکنند، و با احتمال بیشتری توصیههای پزشکی را دنبال میکنند. اما خوشبینی همیشه با مصرف رژیم غذایی بهتر یا تناسب اندام بهتر همراه نیست، و حتی هنگامی که نتایج به دست آمده بر حسب عوامل خطرساز قلبی-عروقی تعدیل شدند، باز هم اثر مفید خوشبینی بر سلامت باقی میماند.
خوشبینی علاوه امتیازات رفتاری، ممکن است منافع زیستی هم داشته باشد که سلامت را بهبود میبخشد. یک بررسی در سال 2008 بر روی 2873 مرد و زن سالم نشان داد که دیدگاه مثبت به زندگی با میزان پایینتر هورمون استرس، کورتیزول، ارتباط دارد، حتی پس از آنکه سن، اشتغال، میزان درآمد،نژادف چاقی، سیگار کشیدن و افسردگی هم به حساب آورده میشد. در زنان، اما نه در مردان، خوشبینی همچنین با میزان پایین تر دو شاخص شیمیایی التهاب در خون (پروتئین واکنشی C و اینترلوکین -6 ) که پیشبینی کننده خطر حمله قلبی و سکته مغزی هستند، ارتباط داشت. سایر منافع احتمالی زیستی خوشبینی، شامل کاهش میزان آدرنالین – یک هورمون استرس دیگر- ، بهبود کارکرد ایمنی، و فعالیت کمتر روندهای لختهکننده خون است.
نهایتا وراثت ممکن است برخی از این ارتباطات را توضیح دهد. ممکن است ژنها برخی افراد را مستعد خوشبینی کنند، و همین ژنها اقر مستقیمی بر سلامت و طول عمر داشته باشند.
آسمانهای آبی
تحقیق بیشتری لازم است تا رابطه میان خوشبینی و سلامت را روشن کند. ممکن است سازوکارهای متعددی در این رابطه دخیل باشند.
شخصیت انسان پیچیده است و پزشکان هنوز مطمئن نیستند که آیا خوشبینی منشایی زیستی و ژنتیکی دارد یا اینکه نگرش مثبت به زندگی به طریقی بر اثر تربیت کسب میشود.
اما در هر حال آنها در حال جمعآوری شواهدی هستند که نشان میدهند خوشبینی برای سلامتی خوب است. و تا هنگامی که نتایج پژوهشهای جدید مشخص شود، بهتر است شما همچنان نیمه پر لیوان را ببینید.
