چگونه از كبد خود مراقبت كنيم؟
چگونه از كبد خود مراقبت كنيم؟
بزرگترين و پيچيده ترين ارگان بدن كبد است. كبد بزرگترين غده بدن نيز محسوب مي گردد. كبد در قسمـت راسـت شكم و زير قفسه سينه درست زير ديافراگم قرار دارد. كبد مخروطي شكل بوده و سطحي صاف، نرم و لاستيك مانند دارد. رنگ آن قهـوه اي متـمـايل بـه قـرمز تـيـره است. كبد از دو بخش بنام لوب بزرگ وكوچك تشكيل يافته است. وزن آن از 1.2 تا 2.5 كيلوگرم متغير بوده و با ابعاد 20 سانـتـي مـتـر طـول در 17 سانتي متر عرض و ضخامت 12 سانتي متر است. قسمت اعظم كبد از سلول هايي موسوم به هپاتوسيت ها تشكيل يافته است. كاركردها و وظايف متعدد كبد آن را به يك عضو بسيار حياتي و مهم تبديل ساخته است. وظايف كبد را ميتوان اينچنين برشمرد:
1- كبد مسئول بيش از 500 كارد كرد حياتي در بدن است.
2-بيش از يك ليتر خون در هر دقيقه از طريق كبد ***** ميشود.
3- تفكيك مواد مغذي از مواد زايد. سم زدايي، تجزيه مواد شيميايي و يا تبديل مواد شيمايي سمي و غير قابل دفع به مواد غير سمي و قابل دفع. (متابوليزه كرده و غير فعال كردن سموم)
4- يك كبد سالم قادر است 100 درصد باكتريها و سموم را پيش از آنكه به جريان عمومي خون بدن راه يابند، از بدن دفع كند.
5-در حفظ تعادل و تنظيم هورمونهاي بدن نقش دارد.
6- در ذخيره سازي و متابوليسم چربيها، كربوهيدراتها و پروتئينها نقش دارد.
7- محل ذخيره گلوكز (قند) خون است. كبد گلوكز را تبديل به گليكوژن كرده و در خود ذخيره ميكند. در صورت نياز مجددا گليوكوژن را تبديل به گلوكز كرده و به جريان خون وارد ميسازد.
8- محل ذخيره چربيها، ويتامينها (به ويژه ويتامينهاي A,d,e,k,b12)، املاح معدني (آهن، فولات، مس) و ساير مواد مغذي.
9- كبد يك كارخانه بيوشيمايي است:
* سنتز آلبومين: پروتئيني كه تبادل آب ميان خون و بافتهاي بدن را تنظيم ميكند.
* سنتز كلسترول: كبد تمام كلسترول مورد نياز بدن را ميسازد.
* سنتز فاكتورهاي انعقاد خون.
* ساخت گلوگز از برخي آمينو اسيدهاي خاص، گليسرول و لاكتات.
* سنتز گلوبين: بخشي از هموگلوبين خون.
* سنتز فاكتورهاي ايمني سيستم ايمني بدن.
* سنتز فسفوليپيدها و ليپوپروتئينها-سنتز تريگليسيريدها از اسيدهاي چرب و گليسرول.
10- كـبد صفرا را ترشح ميكند. صفرا مايعي زرد متمايل به سـبـز اسـت. صفرا وظيفه كمك به گوارش و جذب چربيها و دفـع مــواد زايد را بر عهده دارد. تركيبات عمده صفرا شامل كلـسترول، فسـفوليپـيـدها، بـيـلي روبـيـن و املاح صفراوي اسـت. صـفـرا از طـريـق مجاري متعدد صفراوي كبد ابتدا در كيسه صفرا ذخيره شده و پس از مصرف مواد غذايي حاوي چــربي به روده كوچك تخليه ميگردد. كيسه صفرا يك ارگان گلابي شكل بوده كه به كبد متصل است.
11- زدودن بيلي روبين از خون. طحال مسئول انهدام گلبولهاي قرمز فرسوده و پير است. از انهدام هموگلبوبين گلبولهاي قرمز ماده اي زرد رنگ بنام بيلي روبين پديد مي آيد. اما اين بيلي روبين نا محلول در آب در كبد به بيلي روبين قابل دفع تبديل ميگردد.
12- دفع آمونياك. آمونياك حاصل از تجزيه پروتئينها يك ماده سمي خطرناك است كه كبد با تبديل آمونياك به اوره اين ماده سمي را از طريق ادرار از بدن دفع ميكند.
13- كبد تصفيه خانه و پالايشگاه بدن است. هر چيزي كه ماميخوريم، مياشاميم، تنفس ميكنيم و يا با پوستمان تماس مي يابد سرانجام به كبد مان ميرسد. كبد وظيفه تصفيه آلايندهاي هوا، آفت كشها، دود سيگار، مواد شيمايي، الكل، مواد مخدرو تمام داروهاي مصرفي ما را بعهده دارد. اگر كبد وجود نداشت داروها براي هميشه در بدنمان باقي ميماندند و الكل هيچگاه از بدن دفع نميگرديد.
14-در 3 ماه نخست بارداري توليد گلبولهاي قرمز در جنين منحصرا توسط كبد صورت ميگيرد. از هفته 24 بارداري به بعد مغز استخوان اين وظيفه را بعهده ميگيرد.
* بد كاركردن، سوء تغذيه و استرس بيش از حد به كبد ريشه اكثر بيماريهاست.
* تمام خون برگشتي از دستگاه گوارش كه حاوي مواد غذايي است ابتدا به كبد ميرود. بنابراين تمام غذايي كه ما ميخوريم توسط كبد پردازش ميشود.
يك مطلب جالب درباره كبد:
كبد از مقاومت، قدرت بازسازي و ترميم خارق العاده اي برخوردار است. هرگاه كبد 80 تا 90 درصد سلولهايش را نيز از دست بدهد باز هم قادر است به وظايفش عمل كند. همچنين كبد قادر است خودش را بطور كامل احياء و باز سازي كند. حتي اگر بخش عمده كبد با عمل جراحي برداشته شود، كبد پس از چند هفته قادر است كاملا خودش را بازسازي كند. از اين رو در پيوند كبد تنها لوب بزرگتر كبد فرد سالم به بدن فرد دريافت كننده پيوند زده ميشود كه پس از چند هفته هم اهدا كننده و هم دريافت كننده كبدشان بازسازي ميگردد. اما كبد فنا ناپذير هم نيست. سمومي مانند الكل، برخي داروها و ويروسهايي همچون هپاتيت B و C ميتوانند آسيب دائمي به كبد وارد سازند.
بيماريهاي شايع كبد:
1- هپاتيت: هپاتيت به التهاب كبد اطلاق ميگردد. عامل اين التهاب ميتواند ويروسي، باكتريايي، برخي داروها و يا ضربه مكانيكي باشد. اما از اين ميان هپاتيت ويروسي از همه شايع تر و خطرناكتر است. هپاتيت A وe از طريق آب و غذا، هپاتيت B از طريق خون- مايعات بدن-رابطه جنسي محافظت نشده-سوزن و سرنگ مشترك-مادر آلوده به جنين انتقال مي يابد. هپاتيت B مانند ويروس Hiv انتقال مي يابد اما بسيار آسانتر از آن بطوري كه ويروس هپاتيت B از طريق بزاق دهان نيز به آساني انتقال مي يابد. اگر بر حسب تصادف سوزن سرنگ فرد مبتلا به ويروس Hiv در پوستتان فرو رود احتمال مبتلا شدن شما به اين ويروس 1 در 2000 (0.2 درصد) ميباشد اما اگر فرد مذكور مبتلا به هپاتيت B باشد احتمال مبتلا شدن شما به، 1 در 4 (25 درصد) كاهش مييابد. هپاتيت C نيز عمدتا از طريق خون انتقال مي يابد.
2- كبد چرب: به تجمع سلولهاي چربي در كبد اطلاق ميگردد. كبد چرب در افراد چاق و ديابتي بيشتر مشاهده ميگردد.
3- سرطان كبد:در اين حالت تكثير سلولهاي كبدي سريعتر از حالت معمول انجام ميگيرد. هپاتيت B و C شانس ابتلا به سرطان كبد را افزايش ميدهند.
4- سيروز كبدي(تنبلي كبد): آسيب پيشرفته به كبد سيروز كبدي ناميده ميگردد. در اين حالت بافت طبيعي كبد به يك بافت جوشگاهي تبديل ميگردد. سيروز كبدي موجب ميگردد تا كبد ديگر نتواند خودش را ترميم و بازسازي كند به همين خاطر كبد بتدريج از كار مي افتد. پيوند كبد تنها راه درمان سيروز كبدي ميباشد. مصرف زياد مشروبات الكلي، هپاتيت B و C، و بيماريهاي خود ايمني از عوامل ايجاد كننده سيروز كبدي ميباشند. در زير ميتوانيد تصوير كبد سالم (راست) و سيروز كبدي(چپ) را مشاهده كنيد.
5- سنگ كيسه صفرا: به وجود سنگ در كيسه صفرا اطلاق ميگردد. سنگ كيسه صفرا عمدتا ازبلورهاي كلسترول تشكيل يافته است اما در اين سنگها املاح صفراوي و كلسيم نيز مشاهده ميگردد. رژيم غذايي پر چرب و كم فيبر، اضافه وزن و چاقي و قرصهاي ضد بارداري از عوامل بروز سنگ كيسه صفرا ميباشد.
6- يرقان(زردي): به افزايش غلظت بيلي روبين خون اطلاق ميگردد. يرقان موجب زرد شدن پوست، سفيدي چشمها و غشاء مخاطي دهان ميشود. اين رنگ زرد در موارد شديد تر به قهوه اي ميگرايد. انسداد مجاري صفراوي، بيماريهاي خوني (مانند كم خوني)، نارسايي هاي كبدي، نقصهاي ژنتيكي و هپاتيت ويروسي از عوامل بوجود آورنده يرقان ميباشند. مصرف غذاها و مواد شيمايي حاوي مقادير زياد بتا كاروتن مانند هويج نيز باعث زردي پوست ميشود اما سفيدي چشم در اين حالت زرد نميشود. يرقان فيزيولوژيك در نوزادان تازه متولد شده يك امر طبيعي و بي خطر ميباشد. اين زردي از روز دوم و پنجم تولد در نوزاد بروز كرده و حداكثر تا دو هفته باقي ميماند. علت زردي فيزيولوژيك تغييرات خوني و عدم تكامل كامل كبد نوزاد مي باشد. اگر زردي پس از هفته نخست تولد در نوزاد بروز كند ممكن است بعلت شير مادر باشد كه مي‌بايست شير مادر براي چند روز قطع و سپس مجددا آغاز گردد. (البته زردي نوزادان را حتما با پزشك متخصص خود در ميان بگذاريد) زردي نشانه بيماريست است و نه يك بيماري.
علايم خوب كار نكردن كبد به قرار زير ميباشد:
1- عدم تحمل غذاهاي چرب و ادويه دار.
2- افزايش وزن.
3- سردرد تكرار شونده.
4- سوء هاضمه.
5- يبوست مزمن.
6- ضايعات پوستي: اگزما، پسوريازيس و جوش دانه ها.
7- طعم فلزي در دهان.
8- تورم و يا درد شديد شكم.
9- اختلالات رود ه اي، سينوسي و آلرژيك.
10- سيستم ايمني ضعيف.
11- پيري زود رس.
12- خستگي مزمن.
13- خونريزي و يا كبود شدن سريع پوست.
14- ادم(خيز) پاها. (تجمع پاها از مايعات)
15- مدفوع آغشته به خون و يا قير مانند و يا مدفوع كم رنگ.
16- ادرار خيلي تيره.
17- خارش طولاني مدت پوست.
18- بي‌اشتهايي، تهوع و استفراغ و علائم شبيه آنفلوانزا.
راههاي محافظت از اين ارگان حياتي:
1- از مصرف مشروبات الكلي و مواد مخدر اجتناب ورزيد.
2- هرگز داروها و مواد مخدر را با الكل نياميزيد. مصرف همزمان استامينوفن و الكل براي كبد بسيار سمي بوده و به آن آسيب جدي وارد ميسازد.
3- مصرف بي رويه استامينوفن و ساير مسكنهاي درد مانند Tylenol (به غير از آسپرين) براي كبد مضر ميباشد.
4- حتما خود را در مقابل ويروس هپاتيت B واكسينه كنيد.
5- داروها نيز سم محسوب ميشوند. بنابراين از مصرف خود سرانه آنها بپرهيزيد. داروها را با تجويز پزشك مصرف كرده و ميزان دوزمصرفي انها را افزايش ندهيد.
6- از مصرف بيش از حد ويتامين هاي محلول در چربي مانند A,d,e,k بپرهيزيد.
7- از مصرف غذاهاي پر چرب بپرهيزيد. كبد تمام كلسترول مورد نياز بدن شما را ميسازد.
8- وزن خود را كنترل كنيد. چاقي شما را مستعد بيماريهاي: كبد چرب، هپاتيت و سيروز كبدي ميكند.
9- بهداشت فردي را رعايت كنيد.
10- از مصرف داروهاي غير ضروري اجتناب ورزيد. از مصرف همزمان چند دارو با هم خودداري كنيد مگر با تجويز پزشك.
11- مصرف ويتامين C و چاي سبز براي سلامتي كبد مفيد است.
12- مصرف غذاهاي سرخ كرده، آماده(فست فود) و روغنهاي جامد را به حداقل برسانيد.
13- از غذاهاي پرچرب،خيلي شيرين و يا شور بپرهيزيد.
14- از روبوسي افراد غريبه خودداري كنيد.
15- بطور منظم ورزش كنيد.2 تا 3 روز در هفته فعاليت بدني داشته باشيد.
16- مصرف غذاهاي پر فيبر را افزايش دهيد مانند: سبزيجات، ميوه ها، برنج، غلات و دانه هاي كامل.
17- هرگز به سرنگ و سوزنهاي دور انداخته شد دست نزنيد.
18- بخارات حاصل از رنگها، حلالها، تينرها، چسبها، اسپري هاي رنگ، اسپري هاي آفت كش و حشره كش همگي سمي هستند. بنابراين هنگام سمپاشي، استفاده از اسپري حشره كش ورنگ كردن حتما از ماسك استفاده كرده و از تهويه مناسب اتاق مطمئن گرديد. همچنين براي جلوگيري از تماس يافتن اين گونه مواد شيمايي با پوست حتما از دستكش، كلاه و ماسك استفاده كنيد.
19- از آميزش جنسي محافظت نشده و به اشتراك گذاشتن سرنگ و سوزن اجتناب ورزيد.
20- هپاتيت B و Cدرمان نشده منجر به سيروز كبدي، سرطان كبد و سرانجام پيوند كبد ميگردند. بنابراين چنانچه جزو آن دسته از افرادي ميباشيد كه در معرض اين بيماريها قرار داريد حتما واكسن هپاتيت B را تزريق كنيد و بطور منظم هم تست هپاتيت را انجام دهيد. افراد زير بيشتر در معرض ابتلا به هپاتيت ميباشند:
* افرادي كه از داروهاي داخل وريدي استفاده ميكنند.
* معتاداني كه از سوزن و سرنگ مشترك استفاده ميكنند.
* زنان و مرداني كه شريك جنسي متعدد دارند.
* كاركنان آمبولانسها، پرستاران، آتش نشانان، افسران پليس و غسالها.
منبع سايت ايران سلامت
