مراسم درگذشت زرتشت

به خشنودی اهورامزدا

پنجم دی ماه، بزرگداشت درگذشت زرتشت پیامبر

یكی دیگر از مراسمی كه هر ساله با استقبال بسیار زیادی از سوی زرتشتیان مواجه می‌شود. مراسم سالگرد درگذشت پیامبرشان است. این مراسم در روز پنجم دی ماه هر سال در آرامگاه زرتشتیان تهران واقع در پشت پادگان افسریه در منطقه‌ای معروف به قصر فیروزه برپا می‌شود. یكی از نكات جالب در باره این آیین زمان برگزاری ‌آن است كه مقارن با كریسمس و جشن زایش عیسی مسیح است . در حالی كه زرتشتیان درگذشت پیغمبرشان را گرامی می‌دارند و برنامه‌های آیینی خاص برپا می‌كنند ، مسیحیان میلاد پیغمبرشان را جشن می‌گیرند.
برای برگزاری این آیین ویژه در تهران انجمن زرتشتیان تهران از حدود یك ماه پیش در آگهی‌هایی كه به صورت نامه برای همه زرتشتیان تهران ارسال می‌كند ،‌گوشزد می‌كند كه راه های همكاری برای برگزاری این مراسم شركت و كمك به انجام كارهای مربوط به آن است و یا كمك های نقدی و غیر نقدی شامل مواد اولیه خوراكی برای پختن آشی كه همه ساله به همین مناسبت تهیه می‌شود.

بسیاری از زرتشتیان با نیت قبلی و با تصمیمی كه در طول سال در قالب «نذر» برای اهدای بخشی از گوشت یا مواد دیگر و یا كمك یدی برای این آیین گرفته اند نسبت به انجام تعهد «نذر» خود اقدام می‌كنند.

از یک هفته مانده به آغاز این آیین تحرك خاصی در محوطه اطراف انجمن زرتشتیان تهران و آدریان تهران واقع در خیابان میرزاكوچك خان قابل مشاهده است. دفتر دبیرخانه این انجمن پر رفت و آمد شده و حیاط آدریان تهران را خانم‌هایی كه مشتاقانه برای كمك در تمیز كردن برنج و ماش و یكی دور روز مانده به مراسم برای پاك كردن و شستن سبزی مورد لزوم می‌آیند ، رونق ویژه‌ای می‌بخشد. دو سه روز پیش از آغاز هر روز با استفاد از گوشت های خریداری شده ظهرها آبگوشت برای حاضرین طبخ می‌شود . صبحانه هم بوسیله انجمن تهیه می شود و به مردم داده می شود. چهرة مردم و محیط آدریان كاملاٌ تغییر می كند . همه با هم مهربان تر و صمیم تر هستند.

در گفتگویی كه با چند نفر از خانم‌های داوطلب كمک در حیاط آدریان انجام دادم به این نتیجه رسیدم كه كمك آنها به این مراسم نیز برای برآورده كردن «نذرشان» است .
اما شب پیش از آیین، آرامگاه زرتشتیان در زمین های معروف به «قصر فیروزه» مملو از مردمی است كه برای آخرین كمک ها در آنجا جمع می‌شوند.
نانواها از دو روز پیش با استفاده از تنورهای نانوایی «خانه نرگس» و « آدریان تهران» نان ها را پخته اند . آن شب نانها را هم به آشپزخانه «قصر فیروزه»‌منتقل می كنند و عده‌ای پس از برش آنها، با استفاه از كیسه فریزر بسته بندی می‌كنند. خانم ها عموماً مشغول شستن ماش و برنج می‌شوند. مردها بیشتر وظیفه آشپزی را به عهده دارند. پختن آش «سال زرتشت» احتیاج به خبرگی دارد . دیزه‌ها یعنی دیگ‌های بسیار بزرگ كه تعدادشان به هشت یا هفت می‌رسد را بر روی پلو پزهای بزرگی كه در آشپزخانه تعبیه شده است قرار می دهند و مواد اولیه را داخل آن می‌ریزند. این همان آش نذری شاهورهرام ایزد كه عموماٌ زرتشتیان یزدی درست می‌كنند . این آش كه به خاطر وجود مقدار زیاد گوشت در آن بیشتر شبیه به حلیم گوشت می شود ،با دقت تمام از بعدازظهر روز چهارم تا ساعت 12 روز پنجم دی ماه كه روز برگزاری مراسم است ، با مراقبت مستمر و خستگی ناپذیر به عمل می‌آید.

اما همه كارها در اینجا تمام نمی شود . صبح روز پنجم دی ماه برنامة آیینی و مذهبی این بزرگداشت در سالن خسروی با «جَشَن خوانی» كه توسط موبدان اجرا می‌شود ، همراه شده و با سخنرانی رئیس انجمن موبدان تهران و رئیس انجمن زرتشتیان تهران پایان می‌پذیرد.

برای انتقال آن دسته از مردمی كه اتوموبیل شخصی ندارند و یا امكان استفاده از آن را در آن موقع از روز ندارند ،‌اتوبوس هایی بوسیله انجمن اجاره می شود كه كار نقل و انتقال مردم به قصر و بالعكس را به عهده می‌گیرند.از حدود ساعت 10 صبح و بلافاصله پس از پایان جشن خوانی نخستین اتوبوس از مقابل سالن خسروی به سمت «قصر فیروزه» حركت می‌كند. البته اتوبوس های دیگری هم از دو نقطه تجمع زرتشتیان حركت می‌كند. یكی از مناطق میدان سلماس در یوسف‌آباد است و دیگری «مجموعه رستم باغ» در ابتدای خیابان جشنواره تهران پارس است.
آرامگاه زرتشتیان تهران از ساعت 10 صبح شاهد ورود موج جمعیت است . بسیاری از مردم از چند ساعت زودتر در همان محوطه اطراف با پهن كردن زیلو پیك نیك درست حسابی برای خود راه می‌اندازند. یكی از سنت‌های فراموش نشدنی نوشانیدن شراب است . تفاوتی نمی كند بر خاك مردگان نیز این آشامیدنی قرمز را به نیت نوشانیدن می‌پاشند. هوای سرد و معمولاٌ برفی كمی قابل تحمل تر می‌شود. از بلندگوها صدای تلاوت اوستا به گوش می رسد. موبدیاران اوستا خوان در اتاق مخصوصی منتظر مردم می‌نشیند كه برای مردگانشان اوستا بخوانند . معمولاً همه بانوان و بسیاری از آقایان در این روز نیت می كنند تا در ازای پرداخت وجهی در این روز مقدس برای عزیزان از دست رفته‌شان اوستایی خوانده شود.
با نزدیك شدن به ساعت یازده كم كم مردم برای گرفتن آش نذری در مقابل آشپزخانه در صف های مرتبی می‌ایستند. در حدود ساعت 12 تا 14 طول این صف به حدود صد متر می رسد . كاسه بزرگ یكبار مصرف همراه با قاشقی یكبار مصرف و بسته‌ای از نان «یزدی» ، ناهار زرتشتیان را تشكیل می‌دهد. عده‌ای هم از ایستادن در صف صرفه نظر می كنند . یا غذایی با خود می‌آورند و یا اینكه پس از زیارت قبور و گذاشتن عود بر سر خاك درگذشتگان بلافاصله به خانه بر می گردند.

در این روز بر سر خاک (‌قبر) درگذشتگان مملو از میوه‌هایی است كه بر اساس باوری قدیمی به صورت قاچ شده درمی‌آیند. هر چقدر مسئولان جامعه از مردم خواسته‌اند تا از این كار دست بردارند اما به نظر می رسد كه زرتشتیان سنتی تر از آن باشند كه به سادگی دست از آنها بردارند.