نستعلیق، نگاره ای از بهشت...
خط نستعلیق یکی از زیباترین و دلنوازترین شیوه های نگارش خط در خوشنویسی اسلامی و ایرانی است. خطی که به تنهایی بیان کننده احساسات، عواطف درونی، طبع و سلیقه زیبائی شناسی هنرمند است.
استادان خوشنویس ایرانی همواره سرآمد هنرمندان و نگارگران بوده اند. آنان که با مشاطه گری در هر دوره از زمان به گونه ای برزیبائی این هنر بی بدیل افزودند و با دستان هنرمند خود عروس زیبای هنر جهانی را به خضاب ناب ایرانی آراسته اند. «استاد میرعلی تبریزی» را واضع خط نستعلیق معرفی می کنند، اما به نظر می رسد که خط نستعلیق پیش از او نیز جود داشته و استاد میرعلی تبریزی در سده نهم هجری هم زمان با سلطنت تیمور گورکانی برای اولین بار خط نستعلیق را تحت قاعده و قوانین خوشنویسی درآورده است و به حدی رسانده که به صورت خطی مستقل و قابل رقابت با خطوط ششگانه درآید، در رساله های قدیمی خوشنویسی داستانی نقل شده که میرعلی شبی در خواب، پرواز غازهای وحشی را دید و حرکات سیال نستعلیق را از حرکات نرم بدن این پرندگان هنگام پرواز الهام گرفت.
خطوط ششگانه یا خطوط اصول، شش خط اصلی در خوشنویسی اسلامی هستند که در تمامی کشورهای اسلامی از جمله ایران رواج داشته اند و هنوز هم اغلب آن ها مورد استفاده خوشنویسان هستند. هر یک از این خطوط یا قلم ها دارای قواعد و نظم معینی می باشند. ابداع این خطوط را به ابوعلی محمدبن علی بن حسین (حسن) بن عبدالله بغدادی معروف به ابن مقله وزیر نسبت داده اند که این خطوط ششگانه عبارتند از: محقق، ریحان، ثلث، نسخ، رقاع و توقیع.
ذهن هنرمند استاد تبریزی همواره در حال تلاش و تکاپو برای یافتن خطی بود که روحی تازه به هنر ایران ببخشد که پس از سالها تلاش و کوشش با ترکیب شیوه نگارش نسخ وتعلیق به ترکیبی زیباو چشم نواز از هنر دست یافت به نام نسختعلیق که بعدها به جهت روانی تلفظ به نستعلیق امروزی تبدیل شد.
سالها بعد «سلطان علی مشهدی» ملقب به «سلطان الخطاطین» در مقام تمجید از استاد میرعلی گفت:
نسخ و تعلیق گر خفی و جلی است
واضع اصل خواجه میرعلی است
تا که بوده است عالم و آدم
هرگز این خط نبوده در عالم
وضع فرمود او ز ذهن دقیق
از خط نسخ وز خط تعلیق
نی کلکش از آن شکر ریز است
که اصلش از خاک پاک تبریز است
فرزند برومند استاد تبریزی به نام «عبدالله» ایرادات خط پدر را برطرف کرده و خط نستعلیق را به اوج می رساند و پس از پدر نیز با پرورش شاگردانی که از سرشناس ترین خوشنویسان ایرانند عروس خط ایران را جاودانه می کند شاگردانی چون:
«میرزا جعفر تبریزی»، «اظهر تبریزی»، «سلطان علی مشهدی»، «میرعلی هروی» و... در سده های آغازین پیدایش خط نستعلیق، دو سبک متفات از آن در نقاط مختلف ایران ظاهر شد؛ یکی شیوه «جعفر تبریزی» و دیگری شیوه «اظهر تبریزی» بود که بعدها «سلطانعلی مشهدی» آن را کامل تر کرد و در ناحیه خراسان و اطراف آن متداول ساخت.
برای مدت یک قرن و نیز شاید بتوان «میرعلی هروی» را یکی از بی بدیل ترین نگارندگان خط نستعلیق دانست اما در نیمه قرن ۱۰ هجری شخصی به نام «عمادالحسنی قزوینی» نستعلیق را به اوج زیبایی و ظرافت رساند، استاد میرعماد با ایجاد سبک و مکتب جدیدی از نستعلیق شاگردان بسیاری را مجذوب خویش کرد تا آنجا که پس از ۴۰۰ سال از ظهور این شیوه همچنان چون ستاره ای در آسمان هنر می درخشد.
پس از قتل میرعماد به فرمان شاه عباس صفوی بسیاری از خوشنویسان از دربار صفوی به دربار گورکانیان هند یا عثمانی رفتند و خط نستعلیق را در آن سرزمین ها رواج دادند تا آنجا که این خط به محبوبیتی چشمگیر در دربار آنان دست یافت. در اواخر دوره صفوی با شکستن حروف و تندنویسی خط نستعلیق شیوه ای معروف به شکسته در ایران رایج شد که خود خطی مستقل است و سومین خط ایرانی به حساب می آید.
پس از ظهور سلسله قاجاریه خط نستعلیق این بار قدرتمندتر از گذشته بر آسمان هنر ایران درخشید آثاری ماندگار در این عرصه به وجود آمد و هنرمندان بزرگی ظهور کردند. استادانی که سینه به سینه و نسل به نسل با قلم خویش یادگاری می نگاشتند بر آسمان هنر این سرزمین تا یاد استاد میرعلی تبریزی و نسلهای پس از او ستاره ای باشد بر بلندای این سرزمین همیشه سربلند.
