1. روان‌شناسی بهداشت چیست؟
سلامتی و بیماری تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارند. با وجودی که بیماری‌های مسری و ارثی در بین مردم شایعند امّا عوامل رفتاری و روان‌شناختی زیادی وجود دارند که می‌توانند بر روی سلامت جسمی و شرایط بهداشتی تاثیر بگذارند. روان‌شناسی بهداشت یک حوزه تخصصی است که بر چگونگی تاثیر زیست‌شناسی، روان‌شناسی، و عوامل رفتاری و اجتماعی بر سلامتی و بیماری تمرکز دارد.
رشته روان‌شناسی بهداشت بر ارتقاء سلامتی افراد و نیز جلوگیری و درمان بیماری‌ها تمرکز دارد. روان‌شناسان بهداشت همچنین سعی می‌کنند تا واکنش افراد نسبت به بیماری، نحوه کنار آمدن آن‌ها با بیماری و بهبود یافتن آن‌ها را درک نمایند. به طور کلّی سه زمینه کاری مختلف برای روان‌شناسان بهداشت وجود دارد:
- کار بالینی: روان‌شناسان بهداشت در کلینیک‌ها و بیمارستان‌ها به ارزیابی رفتاری بیماران، مصاحبه‌های بالینی و انجام آزمون‌های شخصیت می‌پردازند. از دیگر وظایف آن‌ها آموزش روش‌های کاهش استرس، ترک سیگار و پیشگیری از رفتارهای ناسالم به بیماران است.
- پژوهش: بسیاری از روان‌شناسان بهداشت به پژوهش در زمینه انواع موضوعات مرتبط با سلامتی می‌پردازند. برای مثال، پژوهشگر ممکن است بر روی موضوعاتی از قبیل علل مشکلات سلامتی، معیارهای موثر پیشگیری، بهترین روش‌های ارتقاء سلامت یا بهترین روش کمک به افراد برای کنار آمدن با درد یا بیماری، تمرکز نماید.
- سیاست‌های عمومی: برخی از روان‌شناسان بهداشت در نهادها و سازمان‌های دولتی کار می‌کنند و در سیاست‌گذاری عمومی در زمینه مسائل بهداشتی مشارکت می‌نمایند.
2. بیماری‌های مرتبط با عوامل رفتاری و روان‌شناختی
برخی از بیماری‌هایی که به عوامل رفتاری یا روان‌شناختی ارتباط دارند عبارتند از:
- سکته مغزی
- بیماری‌های قلبی
- ایدز
- سرطان
- مرگ و میر نوزاد و به دنیا آوردن کودکان ناقص‌الخلقه
- بیماری‌های عفونی
براساس یافته‌های یک مطالعه (موکداد، 2004)، نزدیک به نیمی از تمامی مرگ و میرها در آمریکا به رفتارها یا سایر عوامل خطری که غالباً قابل پیشگیری هستند، ارتباط دارد. روان‌شناسان بهداشت با افراد، گروه‌ها و اجتماعات کار می‌کنند تا این عوامل خطر را کاهش دهند، بهداشت عمومی را ارتقاء بخشند و بیماری‌ها را کاهش دهند.
3. موضوعات جاری در روان‌شناسی بهداشت
با وجودی که روان‌شناسان بهداشت درگیر فعالیت‌های متنوعی می‌باشند، امّا برخی از موضوعات جاری در روان‌شناسی بهداشت به قرار زیر است :
- کاهش استرس
- مدیریت وزن
- ترک سیگار
- بهبود رژیم غذایی روزانه
- کاهش رفتارهای خطرناک جنسی
- مراقبت و مشاوره با بیمارانی که روزهای واپسین عمرشان را می‌گذرانند
4. زیررشته‌های روان‌شناسی بهداشت
چند حوزه تخصصی جداگانه در روان‌شناسی بهداشت وجود دارد:
- روان‌شناسی بهداشت بالینی: این زیر رشته روان‌شناسی بهداشت ارتباط زیادی با روان‌شناسی بالینی دارد و متضمن فعالیت‌هایی چون روان درمانی، اصلاح رفتار و آموزش‌های بهداشتی است.
- روان‌شناسی بهداشت جامعه: کسانی که در این رشته کار می‌کنند غالباً بر روش‌های پیشگیری در سطح کل جامعه تمرکز دارند. این متخصصان به ارزیابی جوامع یا کار با گروه‌های اجتماعی برای تشویق رفتارهای سالم یا تغییر رفتار می‌پردازند.
- روان‌شناسی بهداشت عمومی: این متخصصان روان‌شناسی بهداشت بر درک سلامتی و بهداشت در سطح جمعیت تمرکز می‌کنند و غالباً به متخصصان بهداشت، سازمان‌های دولتی و بهداشت‌کاران، توصیه‌های علمی و بهداشتی می‌کنند.
- روان‌شناسی بهداشت محیط کار: این یک زیررشته تازه در حوزه روان‌شناسی بهداشت است که ارتباط زیادی با روان‌شناسی صنعتی- سازمانی دارد. روان‌شناسان بهداشت محیط کار بر درک چگونگی ارتباط جنبه‌های محیط کار بر بیماری‌های جسمی و روانی تمرکز دارند.
5. مدل زیست‌اجتماعی در روان‌شناسی بهداشت
امروزه، یکی از رویکردهای اصلی در روان‌شناسی بهداشت، مدل زیست اجتماعی است. از این دیدگاه، بیماری و سلامتی، نتیجه ترکیبی از عوامل زیست‌شناختی، روان‌شناختی و اجتماعی است. عوامل زیست‌شناختی شامل موضوعاتی چون ویژگی‌های ارثی شخصیتی و شرایط ژنتیکی است. عوامل روان‌شناختی شامل سبک زندگی، ویژگی‌های شخصیتی و سطح استرس می‌باشد. عوامل اجتماعی شامل چیزهایی چون سیستم‌های حمایتی اجتماعی، روابط خانوادگی و اعتقادات فرهنگی است.
6. موقعیت‌های شغلی برای روان‌شناسان بهداشت
اغلب روان‌شناسان بهداشت که مجوز کار دارند دارای درجه دکتری در روان‌شناسی هستند. برخی نیز پس از کسب مدرک کارشناسی روان‌شناسی عمومی، به تحصیل روان‌شناسی بهداشت در سطح کارشناسی ارشد می‌پردازند.
به دلیل آن که بیمارستان‌ها و مراکز درمانی به نحو فزاینده‌ای به استخدام روان‌شناسان روی آورده‌اند، فرصت‌های شغلی بسیاری برای روان‌شناسان بهداشت به وجود آمده است. از دیگر مکان‌هایی که روان‌شناسان بهداشت می‌توانند در آنجا به کار بپردازند مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز توان‌بخشی، سازمان‌های دولتی و کلینیک‌های بهداشت روان است.
