معرفي جامع و كامل رشته ي بینایی سنجی - گروه تجربی- پزشکی

هدف و ماهیت
دریچه ای است کوچک که در آن کره ای سه لایه به قطر حدود 5/2 سانتی متر قرار دارد. کره ای که با همه کوچکی می تواند دنیایی به وسعت بیکران را مشاهده کند و عامل اصلی مهمترین حس انسان یعنی حس بینایی باشد. حسی که به ما فرصت می دهد روزانه هزاران چیز را بدون دشواری شناسایی کنیم حتی اگر تصویر هر یک از آنها فقط در مدت کوتاهی یعنی کسری از ثانیه در برابر چشمان ما قرار گیرد.
علم بینایی‌سنجی با دو شاخه اصلی چشم پزشكی و بینایی سنجی (اپتومتری) وظیفه حفظ و نگهداری سلامت و بهداشت این حس ظریف و مهم را بر عهده دارد. ما در اینجا شاخه ناشناخته‌تر این علم یعنی علم بینایی سنجی را كه در رشته دانشگاهی بینایی‌سنجی تدریس می‌شود، معرفی می‌كنیم.
بینایی سنجی ، علم مراقبت‌های بینایی است و كارشناسان این رشته به عنوان مراقبین اولیه بهداشت چشم ، مسؤولیت حفظ و سلامت بینایی را بر عهده دارند.
سازمان بهداشت جهانی علم بینایی‌سنجی را مراقبت اولیه از بینایی می‌داند . به این معنا كه یك بیمار چشم در آغاز باید توسط یك بینایی‌سنج (اپتومتریست) معاینه شود تا اگر دچار عیوب انكساری، اختلالات دید و دو چشمی، انحرافات عضلانی آشكار و غیر آشكار ، تنبلی چشم، فیكساسیون‌های غیر مركزی و مواردی از این قبیل بود توسط متخصص بینایی‌سنجی معاینه گردد و در غیر این صورت به پزشك متخصص ارجاع داده شود.

تشخیص و تصحیح عیوب انكساری (نزدیك‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم) با تجویز عدسی‌های مناسب مانند عدسی‌های عینك یا لنزهای تماسی، تشخیص و تصحیح اختلالات دید دو چشمی و تنبلی چشم، تعیین بهداشت عمومی چشم و بهداشت بینایی در محیط های كار و تحصیل و دادن آموزش لازم در این زمینه بر عهده بینایی‌سنج است، یعنی یك بینایی سنج باید بر روی محیط های كار از نظر مقدار روشنایی و حفاظت بینایی، كار كارشناسی كند. همچنین تهیه و تجویز وسایل كمك بینایی مانند اكولرهای ساده، مركب، سیستم‌های تلسكوپیك و تلویزیون‌های مداربسته برای نیمه‌بینایان و اندازه‌گیری میدان بینایی در تخصص فارغ‌التحصیلان این رشته می‌باشد.
از سوی دیگر وقتی یك بیمار به بینایی‌سنج مراجعه می‌كند متخصص این رشته پس از گرفتن تاریخچه سلامت چشم و معاینه دقیق برای تعیین اشكال های اصلی، در صورت نیاز بیمار را به متخصص مربوط اعم از چشم‌پزشك ، متخصص گوش و حلق و بینی ، متخصص داخلی یا متخصص مغز و اعصاب ارجاع می‌دهد.
برای مثال اگر بیماری پس از مطالعه در ناحیه پیشانی احساس خستگی می‌كند و دچار سردرد می‌شود اما از نظر بینایی سلامت كامل دارد، بینایی‌سنج در مرحله اول او را نزد متخصص گوش و حلق و بینی می‌فرستد و در صورتی كه در این زمینه مشكل نداشته باشد نزد متخصص داخلی و سپس متخصص مغز و اعصاب خواهد فرستاد . یا اگر بیماری از تاری دید شكایت داشت و پس از معاینه مشخص شد كه در ته چشم مشكل دارد، این بیمار به متخصص چشم در زمینه شبكیه ارجاع داده شده و اگر دچار افتادگی پلك بود نزد متخصص چشم در زمینه پلك فرستاده می‌شود.

در مورد تفاوت كار بینایی‌سنج با چشم‌پزشك باید گفت :
علم بینایی درختی تنومند و بزرگ است كه دارای دو شاخه اصلی چشم‌پزشكی و بینایی‌سنجی می‌باشد و البته هر یك از این دو شاخه به شاخه‌های فرعی‌تری تقسیم می‌شوند. مثلا رشته چشم پزشكی در دوره فوق‌تخصص دارای شاخه‌های تخصصی‌تر از قبیل تخصص در زمینه جراحی پلك، فشار چشم و شبكیه می‌باشد.
بینایی‌سنجی نیز در دوره فوق لیسانس و دكترا دارای گرایش های تخصصی مانند ناهنجاری های دید دو چشمی و تمرینات اپتومتریك، وسایل كمك‌بینایی (كمك به بیماران كم‌بینا) و تجویز لنزهای نامرئی است. یعنی یك متخصص بینایی‌سنج در این زمینه‌ها، اطلاعات تخصصی‌تر و بیشتری نسبت به یك چشم‌پزشك دارد.
برای مثال مهمترین تخصص یك بینایی‌سنج در مقطع كارشناسی، تشخیص عیوب انكساری و تصحیح آن با عینك یا لنزهای نامرئی است. چون حدود 100 واحد از دروس دانشگاهی یك دانشجوی كارشناسی بینایی‌سنجی در این زمینه است و طی این 100واحد تجربه و دانش لازم را به دست می‌آورد.
دو رشته چشم‌پزشكی و بینایی‌سنجی در كنار هم قرار دارند. این دو رشته در بعضی از مواقع با یكدیگر مرتبط و در بعضی از مواقع از هم مجزا هستند. مثلا تعیین نمره عینك یا تصحیح اختلالات دید در تخصص اپتومتریست است و چشم‌پزشكان در زمینه درمان بیمارهای چشم بخصوص جراحی متبحر هستند.

توانایی‌های مورد نیاز و قابل توصیه
دستگاه بینایی‌ بدون وجود نور، كارایی ندارد . به همین دلیل یك بینایی‌سنج باید از نور و ویژگی‌های آن اطلاع داشته باشد. اطلاعاتی كه به یاری علم فیزیك می‌توان به آن دست یافت.
یك بینایی‌سنج باید به درس فیزیك مسلط بوده و بخصوص به فیزیك نور علاقه‌مند باشد همچنین در طول دبیرستان درس های ریاضی و زیست‌شناسی را بخوبی فرا گرفته باشد. از نظر جسمانی نیز لازم است كه از چشم‌ها و دست هایی سالم برخوردار باشد. در ضمن این رشته صبر و حوصله زیاد می‌خواهد چرا كه تعیین نمره عینك یكی از سخت ترین كارها در علوم بینایی است و نیاز به صبر و حوصله زیاد دارد و نحوه كار نیز برای سنین مختلف متفاوت می‌باشد. یعنی تعیین نمره عینك برای كودك با یك فرد مسن فرق می‌كند . برای همین بسیاری از چشم‌پزشكان ترجیح می‌دهند كه در این زمینه فعالیت نكنند.
دانشجوی این رشته باید در طی تحصیل اطلاعات عمومی خوبی در زمینه پزشكی كسب كند چون وقتی بیمار به بینایی‌سنج مراجعه می‌كند از مشكل خود اطلاع دقیقی ندارد، برای مثال فقط از سردرد یا تاری دید شكایت می‌كند و این وظیفه بینایی‌سنج است كه تشخیص دهد آیا این مشكل به چشم بیمار باز می‌گردد یا این بیمار مشكلات دیگری دارد كه در این صورت باید او را به پزشك متخصص مربوط ارجاع دهد.
دانشجوی این رشته اگر بخواهد متخصص خوبی بشود و كار خوبی ارائه بدهد باید روابط عمومی خوبی داشته باشد تا بتواند اعتماد بیمار را جلب كند و به یاری بیمار در جهت مداوا قدم بردارد.

وضعیت ادامه تحصیل در خارج از كشور
در حال حاضر دوره‌های كارشناسی ارشد و دكترای تخصصی بینایی‌سنجی در كشورهایی همچون انگلستان ، آمریكا ، كانادا و استرالیا ارائه می‌شود و فارغ‌التحصیلان آنها بیشتر به جنبه‌های نظری و تحقیقاتی در زمینه‌های مختلف علوم بینایی می‌پردازند. در مقطع دكترای تخصصی ، دانشجو ضمن بالا بردن مراتب علمی خود ، در یك زمینه تخصصی‌تر قدرت و توان خود را برای انجام كارهای تحقیقاتی ، توسعه مرزهای دانش و رفع معضلات علمی از طریق پژوهش ارتقا می‌بخشد.

آینده شغلی و بازار کار
آیا می‌دانید كه در انگلیس تعداد بینایی‌سنج‌ها 5 برابر چشم‌پزشكان است؟چرا؟
آیا انگلیس نمی‌تواند چشم پزشك تربیت كند یا اینكه جامعه به بینایی‌سنج بیش از چشم‌پزشك نیاز دارد؟
مردم اگر قابلیت‌های یك بینایی‌سنج را بدانند، متوجه می‌شوند كه در بسیاری از مواقع به جای مراجعه به چشم‌پزشك باید به بینایی‌سنج مراجعه كنند. چون بیشتر مردم برای عیوب انكساری، تنبلی یا انحرافات چشم به چشم‌پزشك مراجعه می‌كنند و تمامی این موارد در حیطه كار یك بینایی‌سنج است مثلا برای درمان انحرافات چشم 5 روش وجود دارد كه 4 روش در حیطه كار اپتومتریست و یك روش در حیطه كار چشم‌پزشك است و یا چشم‌پزشكان تنها 2 یا 3 واحد درسی در زمینه تعیین نمره عینك می‌خوانند در حالی كه یك اپتومتریست حدود 100 واحد در این زمینه مطالعه می‌كند.
در حال حاضر یك بینایی‌سنج موقعیت كاری خوبی دارد و حدود 80% فارغ‌التحصیلان جذب بازار كار می‌شوند، چون علاوه بر این كه می‌توانند به طور مستقل مطب باز كنند و در زمینه ارائه عینك‌های مربوط به عیوب انكساری به طور علمی و دانشگاهی تخصص دیده‌اند. در ضمن یك بینایی‌سنج می‌تواند به عنوان مشاور در مورد بهداشت چشم و مشكلات بینایی در محیط‌های آموزشی، خدماتی و صنایع با سازمان های دولتی و صنایع همكاری كند یا مسؤول سنجش بینایی جهت امور استخدامی و نظامی و اخذ گواهی‌نامه رانندگی و خلبانی باشد یا در اورژانس برای انجام كمك‌های اولیه چشمی تا رسیدن بیمار به مراكز ذی‌ربط فعالیت كند.
از سوی دیگر یك بینایی‌سنج علاوه بر درمان می‌تواند در زمینه پیشگیری نیز فعالیت نماید مثل طراحی طرح پیشگیری از تنبلی چشم كه هر ساله با همكاری سازمان آموزش و پرورش استثنایی و سازمان بهزیستی برگزار می‌شود. در این طرح فارغ‌التحصیلان این رشته حضوری فعال دارند و با شناسایی سریع و به موقع بیماران و انجام توانبخشی مورد نیاز و با استفاده از تكنیك‌های مناسب از این نابه‌هنجاری جلوگیری می‌كنند.

وضعیت نیاز كشور به این رشته در حال حاضر
در حال حاضر در كشور ما افراد زیادی از مشكلات بینایی‌رنج می‌برند. این نكته ضرورت و اهمیت بینائی‌سنجی را بیش از پیش نمایان می‌سازد. اگرچه در سال های اخیر گام های مهمی در جهت پیشگیری از مشكلات ناشی از ضعف دید در سنین كودكی انجام گرفته است. اما این اقدامات بطور كامل بسنده نیست و راهكارهای اساسی‌تری مورد نیاز است .
نظر به لزوم گسترش خدمات بینایی‌سنجی در سطح كشور و موارد مورد نیاز زیر، ضرورت و اهمیت این دوره در جامعه مشخص می‌گردد:
- نیاز به خدمات درمانی و تحقیقاتی به منظور شناسائی و حل مسائل مربوط به بینایی‌سنجی و ارائه و اجرای طرح های عملی در این زمینه.
- نیاز به بینایی‌سنج در مراكز بهداشتی و درمانی و آموزشی .
- تكمیل گروه پزشكی در ارائه خدمات گسترده بینایی‌سنجی .
- تامین نیروهای خدماتی بینایی‌سنجی با توجه به نیاز خدمات بینایی در مراكز آموزشی ، صنعتی .