معرفي جامع و كامل رشته ي کتابداری و اطّلاع رسانی - مشترک تمام گروه ها
هدف و ماهیت
كشور ایران با جمعیت حدود 70 میلیون كه 48 میلیون نفر از آنها باسواد هستند، كمتر از 1500 كتابخانه عمومی دارد كه تعداد كتاب بهترین و بزرگترین آنها به زحمت به 500 هزار جلد می رسد. این در حالی است كه كشور همسایه ما، آذربایجان، با جمعیت حدود 60 درصد جمعیت ایران 000/10 كتابخانه دارد و در كشورهای پیشرفته یك كتابخانه برای شروع كار باید 600 تا 700 هزار جلد كتاب داشته باشد.
البته در كشور ما جمعیت استفاده كننده از همین حداقل امكانات نیز بسیار اندك است و كتابخانه ها در ایران فعالیت چشمگیری ندارند. در واقع كشور ما با این كه زمانی مهدتمدن و دانش بوده و بزرگترین كتابخانه های عالم و نفیس ترین كتب را داشته است اكنون در زمینه كتاب و كتابخوانی دچار فقر فرهنگی است و كتابخانه ها، مراكزی ساكن و ساكت هستند كه فقط در دوران امتحانات دانش آموزان یا دانشجویان، قرائت خانه آنها شلوغ می شود.
بدون شك یكی از علل اصلی این مشكل، نبود كتابداران متخصص و علاقمند در كتابخانه های كشور است. كارشناسانی آگاه، باتجربه و تحصیل كرده كه توانایی ارزیابی نیازهای كتابخانه واحد مطبوع خود را داشته باشند و در جریان انتشار كتابهای جدید و خرید كتابهای مناسب قرار گیرند. این افراد باید قادر به سازماندهی منابع بوده، با فهرست نویسی مناسب امكان دست یابی مراجعه كننده به كتابهای مورد نظر را فراهم آورند و افراد خاص مانند معلولان، نابینایان و سالمندان نیز بتوانند از امكانات موجود در كتابخانه بخوبی استفاده كنند و در نهایت باید وضعیتی فراهم آید كه احساس نیاز برای مراجعه افراد به كتابخانه ایجاد شود. هدف رشته كتابداری و اطلاع رسانی كه در دانشگاهها و مراكز آموزش عالی كشور ما ارائه می شود، تربیت همین دسته از متخصصان است.
كتابخانه به منزله نهادی اجتماعی در نظر گرفته می شود كه از پنج قسمت تشكیل شده است. این پنج بخش عبارتند از : 1- بخش انتخاب و تهیه منابع كه باید با نیاز مراجعه كننده و امكانات منطقه ای هماهنگ باشد2- بخش فهرست نویسی برای استفاده بهینه مراجعه كننده از منابع موجود در كتابخانه3- بخش امانت 4- بخش مرجع5- بخش حفظ و نگهداری منابع.
در این میان، كتابداری مجموعه فعالیت هایی است كه فردی به عنوان كتابدار و شبكه ای به عنوان كتابداری انجام می دهد تا فرآورده هایش یعنی كتاب، نشریه، مجله فیلم، صفحه موسیقی و دیسك های كامپیوتری به دست مراجعه كننده برسد. به عبارتی كتابداری حلقه واسط بین بازار مصرف اطلاعات و تولید اطلاعات است.
كتاب دارای دو معنی است: یكی معنای محدود و دامنه ای بسته كه همان اوراق مكتوب به هم پیوسته و جلد شده است و اصطلاحاً به آن ?صورت گوتنبرگی كتاب? می گویند، و دیگری معنای گسترده آن است، كه به هر اثری كه به گونه ای ثبت و ضبط شده باشد گفته می شود. از این دیدگاه، نوار صفحه، لوح فشرده و حتی آنچه در اینترنت قابل دسترسی است "كتاب" تلقی می شود.
پسوند "داری" در كتابداری نیز به معنای اداره كردن و مدیریت كردن كتاب در همان معنای گسترده آن است. بنابراین كتابداری به سامان دادن كتاب می پردازد. اما این سامان دادن كتاب به چه معنا است؟ باید گفت كه هیچ اثری با این هدف تهیه و تدوین نمی شود كه به همان صورت منفعل و ایستا باقی بماند. بلكه هدف آن است كه دانش و اطلاعی را به دیگران انتقال دهد. در این میان، سامان دادن كتاب به معنای آماده كردن آن برای دستیابی آسان و سریع می باشد.
كتابداری دارای دو عنصر اساسی "كتاب" (با همان معنای وسیع) و دیگری "انسان" (به عنوان موجودی خواننده یا داننده كار) است و رشته كتابداری هموار كردن مسیر ارتباط میان دو عنصر كتاب و استفاده كننده از كتاب می باشد. برای آن كه بتوانیم این ارتباط را امكان پذیر كنیم، باید چگونگی پیوند میان آن دو را نیز بیاموزیم.
تمام دروس پایه و اختصاصی در رشته كتابداری (خصوصاً دوره كارشناسی) بر اساس همین سه وظیفه تدوین شده است. یعنی دانشجوی این رشته منابع و متون را می شناسد، از ویژگی انواع مواد انتشار یافته آگاه می گردد، محتوای آنها و چگونگی تبدیل اندیشه های موجود در ذهن نویسنده به پدیده ای عینی و قابل شناسایی را درك می كند و قابلیت ها و توانایی های رسانه های گوناگون از قبیل كتاب (به معنای محدود)، مجله، روزنامه، نوار، لوح فشرده، اینترنت و مانند آنها را درمی یابد.
از سوی دیگر دروسی نیز در برنامه این رشته هست كه برای شناخت انسان، چگونگی شكل گیری دانش و معرفت افراد در ذهن آنان، تاثیر محیط، فرهنگ و جامعه، برداشته ها و باورهای آنان قابل استفاده باشد باید مراجعان را به درستی بشناسیم، با محیط فرهنگی آنها آشنا باشیم و نیازهای اطلاعاتی آنها را تشخیص دهیم.
البته دانستن ویژگی های كتاب و خواننده به تنهایی برای انجام وظیفه كتابدار كفایت نمی كند. برای این كار لازم است با فرآیند ارتباط آگاه باشیم و بدانیم در چه شرایطی ارتباط آسان می شود و تحت چه شرایطی دچار اختلال می گردد. پس لازم است كه با حوزه ارتباطات نیز كم و بیش آشنا باشیم. به همین دلیل سه ضلع مثلث، كتاب، خواننده و ارتباط طی سالیان موضوع مطالعه پژوهش علاقمندان بوده، آثاری كه از این مطالعات برجای مانده، دستمایه مناسبی برای برنامه های درسی رشته كتابداری است.
به جرات می توان گفت كه از جمله عوامل پیشرفت مسلمانان در سده های اولیه در زمینه های علمی و فرهنگی، به توجه آنان به كتاب و كتابخانه ارتباط داشته است. چرا كه همواره جمع آوری كتب سودمند و مفید و به عبارت دیگر كتابخانه های عظیم، نشانه ترقی و پیشرفت یك ملت و جلوه واقعی توجه آنها به علم و دانش است. اما امروزه با وجود آن كه ما در عصر ارتباطات و خانواده جهانی به سر می بریم، توجه لازم به كتابخانه ها كه مركز اصلی اطلاع رسانی هستند، نمی شود و نقش مهم و با ارزش كتابخانه را در حد مخزن كتاب، و كتابدار را در حد امانت دهنده كتاب پایین آورده ایم. هدف رشته كتابداری این است كه كتابخانه ها جایگاه واقعی خود را به دست آورده، باعث رشد فرهنگی جامعه شوند.
گفتنی است كه رشته كتابداری در مقطع كارشناسی دارای دو گرایش "علوم انسانی" و "علوم پایه" است كه دانشجویان گرایش علوم انسانی دروسی در زمینه مبانی علم حقوق، جغرافیای شهری، اقتصاد، تاریخ ادیان و مدیریت مطالعه می كنند و دانشجویان گرایش علوم پایه در زمینه ریاضیات، فیزیك، شیمی، آمار، زمین شناسی و فیزیولوژی اطلاعات پایه را به دست می آورند.
