مواد شيميايى كه مى خوريم

اما پيلى ترجمه: ع- فخرياسرى

شايد بيشترين توصيه اى كه روزانه مى شنويم اين است كه تا مى توانيد سبزيجات و ميوه جات تازه بخوريد. ولى اين خود سبب و علت نگرانى اى است كه مصرف كنندگان از خوردن اين گونه مواد غذايى دارند. آيا سموم دفع آفات كه در كشاورزى مورد استفاده قرار مى گيرند، براى سلامتى ما مضرند؟ دولت ها معمولاً پاسخ مى دهند كه قطعاً خير، ولى آيا واقعاً مى توانيم به اين اطمينان خاطرشان اعتماد كنيم؟ واژه سموم دفع آفات در واقع طيف گسترده اى از فرآورده هايى را دربر مى گيرد كه جهت كنترل حشرات، علف هاى هرز، قارچ ها، كپك ها، نرم تنان، پرندگان و هر حيوان ديگرى كه مى توانند به محصولات غذايى آسيب بزنند يا آنها را خراب و فاسد كنند، مورد استفاده قرار مى گيرند. سموم دفع آفات اختراع جديدى نيستند و عملاً چندين هزار سال است كه بشر از آنها استفاده مى كند. در ۲۵۰۰ پيش از ميلاد مسيح سومرى ها از تركيبات گوگرد جهت كنترل حشرات در محصولات كشاورزى شان استفاده مى كردند. ليكن، تنها در ۴۰ سال اخير است كه اين مواد شيميايى به مقادير زياد مورد استفاده قرار مى گيرند. از دهه ۱۹۶۰ تاكنون جمعيت جهان بيشتر از دو برابر و محصولات كشاورزى به شكل سرانه سه برابر شده اند. اين تقاضاى رو به افزايش براى غذا خود دليل اصلى كاربرد فزاينده سموم دفع آفات است هم اكنون، در جهان، سالانه دو و نيم ميليارد كيلوگرم از سموم دفع آفات براى محصولات كشاورزى مورد استفاده قرار مى گيرد، كه آثار آن بر سلامتى ما و محيط زيست جداً نگران كننده است. افزايش تقاضا براى سموم دفع آفات موجب توليد شمار رو به افزايشى از مواد شيميايى مصنوعى كه براى اين كار طراحى شده اند گرديده است. آنها حقيقتاً سموم موثرى هستند ولى همه فكر مى كنند كه آن مقدار از اين سموم كه براى كشتن حشرات و ديگر آفات لازم است، بسيار كمتر از آن است كه بتواند سلامتى انسان ها را در خطر قرار دهد. همه ساله، دانشمندان دولتى در انگلستان حدوداً ۴۰۰۰ نمونه از فرآورده هاى غذايى كشور يا وارداتى را جهت بررسى آثار باقى مانده از سموم مذكور مورد بررسى و آزمون قرار مى دهند. در مجموع سالانه ۲۰۰ هزار آزمون جهت كاهش ميزان سموم باقى مانده در غذاهاى روزمره مان توسط اين دانشمندان صورت مى گيرد. سپس نتايج توسط سازمان مستقلى به نام «كميته سموم باقى مانده» مورد ارزيابى قرار مى گيرند. اين سازمان به نوبه خود به صورت يك سازمان مشاوره دولت عمل مى كند. • اثر مجموعه سموم وقتى كه از اعضاى اين كميته در اين مورد سئوال مى كنيم، اغلب اين پاسخ را مى شنويم كه آزمون هايشان كاملاً جدى و حساب شده است. آنها مى گويند آزمون هايشان بارها و بارها نشان داده اند كه هر مقدارى از باقى مانده سموم در مواد غذايى كه تاكنون با آن برخورد كرده اند بسيار كمتر از آن بوده كه بتوانند به سلامتى ما آسيبى وارد سازند. از نظر «كميته سموم باقى مانده» مواد غذايى كه ما مصرف مى كنيم، كاملاً بى خطرند. با اين حال، به تازگى شمارى از دانشمندان با اين نظر به مخالفت برخاسته اند. دو جنبه از اين سيستم آزمون دولتى هستند كه دقت و موشكافى علمى را برنمى تابند. نخست آنكه اين سيستم هر بار تنها يك سم خاص را مى سنجد و از اثرات تركيبى با يكديگر غافل است. دكتر ويويان هاوارد سم شناس برجسته از دانشگاه ليورپول مى گويد: «به نظر من كار كميته در بررسى هر بار يك سم جداگانه حرف ندارد، ولى تمام جنبه ها را شامل نمى شود. ما چيز زيادى درباره آثار حاصل از مخلوط سموم نمى دانيم. ناظرين دولتى اين مشكل را با اظهار اين كه از نظرشان اين آثار تجميعى است، دور مى زنند و از مواجه شدن با آن پرهيز مى كنند. ليكن، حقيقتاً چنين پاسخى مبتنى بر هيچ اطلاعى نيست و در بهترين حالت آنها را تنها مى توان نوعى اميدوارى تلقى نمود و لاغير.» از نظر هاوارد، اثر تعدادى از مواد شيميايى گوناگون، كه با يكديگر مخلوط شده اند، در بدن احتمالاً بيشتر از صرف جمع ساده آثار تك به تك آنها با يكديگر خواهد بود و هم از اين رو، مى توان گفت كه ممكن است بالقوه مسموم كننده باشند. مشكل بزرگ ما اين است كه عملاً چنين چيزى را نمى توان اثبات كرد. شمار تركيباتى كه مى توانند در بين صدها سم دفع آفات به وجود آيند، آنقدر زياد است كه ميليون ها آزمايشگر لازم اند كه آثار احتمالى آنها را مورد آزمون و بررسى قرار دهند. به گفته هاوارد: «در حال حاضر چنين ابزارى را در اختيار نداريم. و در آينده نزديك نيز چنين امكانى را نمى بينيم.» دومين جنبه سيستم آزمون دولتى كه موجب نگرانى دانشمندان است اين است كه تنها قادر است تا حد يك قسمت در يك ميليون قسمت را كشف و اندازه گيرى كند. فرض بر اين است كه مقادير كمتر از اين قادر به آسيب وارد ساختن به سلامتى ما نيستند. ولى هاوارد در جست وجوى آثار حاصل از مقاديرى در حد يك در تريليون است، به ويژه در مورد كودكان كم سن و سال و جنين ها. تحقيقات ولى برخى شك و ترديدها را موجب شده است. وى مى گويد: «ما اثر مخرب اين سموم را بر سيستم علامت دهى سلول ها، كه اساساً زبان گفت وگوى سلول ها با يكديگر است، مشاهده كرده ايم. يك نمونه از اين اثر، اثر مخربى است كه بر تاثيرات هورمونى مى گذارد. جنين، به ويژه در مقابل اين اثرات بسيار آسيب پذير است. روشن است كه يك فرد بالغ كمتر از اين ماجرا تاثير مى گيرد، ولى واقعاً نمى دانم كه حقيقتاً هم همه ما روئين تنيم يا خير.» • گزينه آلى در بهترين حالت بايد گفت كه دانشمندانى چون دكتر هاوارد هنوز هيچ پاسخى براى اين پرسش ها ندارند. ولى آنچه كه آنها مى دانند اين است كه ميزان باقى مانده سموم دفع آفات در غذاهاى روزمره مان به هيچ وجه آن طور كه دولت ادعا مى كند بدون خطر نيست. اين دانشمندان، در حالى كه در جست وجوى يافتن پاسخ هاى مشخص به اين پرسش ها هستند، اصرار مى كنند كه فعلاً رعايت احتياط بهترين گزينه است. هاوارد مى گويد: «موضوع برمى گردد به انتخاب ما. مى توانيم تنها غذاهاى آلى بخوريم. در كشاورزى محصولات آلى تنها تعداد اندكى از سموم مورد استفاده قرار مى گيرند، آن هم سمومى كه مى دانيم از سميت كمترى نسبت به ديگران برخوردارند.» سازمان نيكوكارى «دوستداران زمين» نيز اصرار مى ورزد به رفتن به سوى استفاده از جايگزين هاى سموم دفع آفات. مثل روش هاى كنترل بيولوژيك كه از موجودات زنده براى از بين بردن موجودات مضر استفاده مى كنند. ليز رايت يكى از مبارزين اين جمع مى گويد: «مثلاً نوع خاصى از زنبور دشمن كرم ها هستند يا سموم دفع آفات زيستى كه ساخته دست بشر نيستند. مثال ديگر اسپرى هايى هستند كه از سير براى تهيه آن استفاده شده و معلوم شده كه حشرات را از پا درمى آورند.» وى مى افزايد: «ولى ما نياز داريم كه دولت از ما حمايت كند. ما علاقه داريم كه ماليات خاصى براى اين كار دريافت شود كه بتوانيم از آن براى جست وجو و يافتن سموم زيستى جديد استفاده كنيم. از اين پول مى توانيم براى وارد كردن سموم جايگزين در بازار و نيز حمايت از كشاورزان با توضيح دادن برايشان پيرامون اين جايگزين ها و نحوه استفاده از آنها استفاده كنيم. در حالى كه برخى شواهد نشان مى دهند اندك اندك داريم با سموم دفع آفات فاصله مى گيريم، ولى مى دانيم كه اين كار زمان زيادى را مى طلبد. در اين فاصله بهتر است به كودكان و زنان باردارمان توصيه كنيم از فرآورده هاى آلى استفاده كنند. در مورد ديگران، البته، پاسخ هايمان به اين روشنى و سرراستى نيستند و تا آن زمان فكر مى كنيم احتمالاً پرهيز از مواد غذايى كه داراى سموم دفع آفات هستند بهترين كار خواهد بود.