حسابرسي مالي و مالياتي در محيط تجارت الكترونيك
تجارت الكترونيك به شكلامروزين آن ريشه در دو پديده اينترنت (بزرگترين شبكه كامپيوتري دنيا) و مبادلهالكترونيكي داده‌ها دارد و منشاء زماني هر دو اين پديده‌ها به دهه 1960 بازمي‌گردد.
همچنين حسابرسي كه يك فرآيند سيستماتيك و منظم دستيابيعيني و ارزيابي شواهد و مدارك مربوط به ادعاهاي راجع به فعاليت‌ها و رويدادهاياقتصادي به منظور تعيين ميزان ارتباط بين آنها و ارائه نتايج حاصل از آن به افرادعلاقمند است، با كمك ابزار و فنون كمكي حسابرسي، كامپيوتري شده است و به آناطلاق‌هاي مختلفي از جمله حسابرسي فن‌آوري اطلاعات و حسابرسي كامپيوتري مي‌شود. درآوريل سال 2001 هيات رويه‌هاي حسابرسي حسابداران رسمي آمريكا، بيانيه تجارتالكترونيك را منتشر كرد كه بيشتر ناظر به شناسايي مخاطرات احتمالي صورت‌هاي ماليبود و در اكتبر همان سال كميته رويه‌هاي حسابرسي فدراسيون بين‌المللي حسابرسي (ifact) پيش‌نويس پيشنهادي رويه‌هاي حسابرسي صورت‌هاي مالي تجارت الكترونيك مورداستفاده از اينترنت يا ساير شبكه‌هاي همگاني موثر درحسابرسي صورت‌هاي مالي را منتشركرد تا ضمن فراهم ساختن راهكارهاي اجراي استانداردهاي حسابرسي براي واحدهايگزارشگري كه از اينترنت (يا ساير شبكه‌هاي عمومي) براي تجارت الكترونيك استفادهمي‌كنند، موجبات آگاهي حسابرسان از نتايج حسابرسي در اين سطح را فراهم كند كه مشتملبر برنامه‌ريزي (sas200/ isa300) آگاهي و دانش تجاري(sas2/0/ isa310) تعيينميزان مخاطرات احتمالي و كنترل‌هاي داخلي(sas300/ isa400) حسابرسي در محيط سيستماطلاعات كامپيوتري (4012 isa) بود. از آنجا كه اصطلاح الكترونيك امروزه با بسيارياز واژه‌ها از قبيل دولت الكترونيك، شهر الكترونيكي، پزشكي الكترونيكي، كشاورزيالكترونيكي، آموزش الكترونيكي، بانكداري الكترونيكي و... همراه است، حسابرساننيازمند داشتن سطوح مختلفي از مهارت‌ها، دانش فن‌آوري اطلاعات و تجارت الكترونيكهستند.هر چند كه حرفه حسابرسي از چندين نوع تشكيل شده، اما همه آنها فرآيندهاياساسي، ضوابط و استانداردها را تعقيب مي‌كنند. حسابرسان داخلي عمل ارزيابي مستقل درداخل يك سازمان را به منظور بررسي و ارزيابي فعاليت‌هاي خود انجام مي‌دهند و محدودهوسيعي از فعاليت‌هاي سازمان مانند بررسي قراردادها، تطابق عمليات با سياست‌هايسازمان، تطابق عمليات سازمان با الزامات قانوني، ارزيابي اثر بخشي عمليات، شناساييو رديابي تقلب‌ها و انتقال آن به حسابرسان مستقل بر عهده آنها است. حسابرسانفن‌آوري اطلاعات، حسابرساني هستند كه مهارت‌ها و دانش فني را به منظور انجامحسابرسي سيستم‌هاي كامپيوتري به كار مي‌گيرند و يا خدمات حسابرسي را براي مواردي كهپردازش داده‌ها يا داده‌ها و يا هر دو آنها در فن‌آوري‌ها تعبيه نشده‌اند، ارائهمي‌دهند. اين حسابرسان معمولا به عنوان حسابرسان رسمي سيستم‌هاي اطلاعات (cisa) تلقي و تحت ضوابط حرفه‌اي و رهنمودهاي ارائه شده توسط انجمن نظارت و حسابرسيسيستم‌هاي اطلاعات (isaca) و در دايره حسابرسي داخلي، در تيم حسابرسان مستقل و حتيدر تيم حسابرسي تقلب انجام وظيفه و حصول اطمينان راجع به فن‌آوري اطلاعات در برخيسيستم‌ها و روش‌ها را فراهم مي‌كنند. اين حسابرسان همانند حسابرسان داخلي وحسابرسان مستقل بر مبناي احتمال خطر، حسابرسي مي‌كنند. راهنماي حسابرسي فن‌آورياطلاعات در تحليل احتمال خطرها، انجام آزمون‌ها و روش‌هاي حسابرسي در محدوده‌هايسيستم‌هاي عامل (كامپيوترهاي بزرگ و كامپيوترهاي شخصي)، مديريت داده‌ها، طراحي وتوليد سيستم‌ها، تجارت الكترونيك (از جمله شبكه‌ها، مبادله داده‌هاي الكترونيكي ومخاطرات شبكه جهاني اينترنت)، ساختار سازماني، مركز كامپيوتر، سيستم‌هايبرنامه‌ريزي منابع بنگاه و برنامه‌هاي كاربردي كامپيوتري (چرخه درآمد و هزينه) است. مدل‌سازي تعيين احتمال خطر بايد قادر به ارزيابي احتمال خطر در سطوح عمده كامپيوتريو مشتمل بر موارد فوق را فراهم كند، بنابراين مي‌توان نتيجه گرفت كه حسابرسيفن‌آوري اطلاعات متمركز بر تمامي جنبه‌هاي كامپيوتري يك سيستم اطلاعات سازماني ومشتمل بر تشخيص و تعيين انجام صحيح عمليات و كنترل منابع كامپيوتر است. تاثير تجارتالكترونيك بر روي اظهارنظر حسابرسي صورتحساب‌هاي مالي به گونه‌اي است كه دواستاندارد عمومي كاربردي از جمله استانداردهاي حسابرسي صورت‌هاي مالي (sass) واستانداردهاي مسووليت اطمينان‌بخشي (saea) به عنوان استانداردهاي تجويزي و در جهتكمك به حسابرسان در انجام حسابرسي صورت‌هاي مالي واحدهاي تجاري كه فعاليت تجاري خودرا از طريق اتصال به اينترنت انجام مي‌دهند، تدوين شده است. حسابرس فن‌آوري اطلاعاتبه سه مرحله تقسيم مي‌شود: برنامه‌ريزي حسابرسي، آزمون‌هاي كنترلي و آزمون‌هايمحتوي. هدف مرحله آزمون كنترل‌ها آن است كه كنترل‌هاي داخلي استقرار يافته، مناسب وكافي بوده و به نحو صحيحي در حال اجرا هستند.
به‌منظور انجام اين آزمون، حسابرسآزمون‌هاي كنترلي متعددي را اجرا مي‌كند. فنون جمع‌آوري شواهد و مدارك مورد استفادهدر اين مرحله ممكن است هم شامل فنون دستي و هم فنون حسابرسي خاص كامپيوتري باشد. اين فنون مورد استفاده در شيوه مبتني بر سيستم كه به‌طور كلي متمركز بر كنترل‌ها وسيستم‌ها است، ابزاري براي حسابرسي فن‌آوري اطلاعات است. در خاتمه مرحله آزمونكنترل‌ها، حسابرس بايد كيفيت و چگونگي كنترل‌هاي داخلي را معين كند. ميزان اتكايحسابرس مي‌تواند به نتايج و ميزان آزمون‌هاي محتوايي كه نياز به آنهاست، نسبت دادهشود. برخي از آزمون‌هاي محتوي فيزيكي هستند، نظير شمارش نقد، شمارش موجودي‌ها درانبار و بررسي وجوه اوراق سهام در گاو صندوق.
در يك محيط فن‌آوري اطلاعات،اطلاعات مورد نياز انجام آزمون‌هاي محتوي (از قبيل مانده حساب‌ها و نام‌ها وآدرس‌هاي اختصاصي مشتريان) در برگيرنده پرونده‌هاي داده‌هايي است كه اغلب بايد بااستفاده از نرم‌افزارهاي فنون و ابزار كمكي حسابرسي كامپيوتر (caats) استخراج شوند. دسترسي به بانك اطلاعاتي به‌منظور حسابرسي فن‌آوري اطلاعات، فنون و ابزار كمكيحسابرسي كامپيوتر و آزمون‌هاي محتوي را مورد استفاده قرار مي‌دهد تا صحت و تماميتداده‌ها را مورد بررسي قرار دهد. داده‌ها ممكن است تحت مدل پرونده مسطح يا بانكاطلاعاتي، سازمان‌دهي شده باشد. نرم‌افزار استخراج داده‌ها به دو گروه كلي تقسيممي‌شوند. قالب‌هاي حسابرسي جاسازي شده (eam) و نرم‌افزار عمومي حسابرسي (gas). نرم‌افزار زبان دستوري حسابرسي (acl) مورد استفاده حسابرسان مستقل، حسابرسان داخلييا حسابرسان عملياتي و ساير حسابرسان بوده و قابليت استفاده روي شبكه را نيز دارد. روش‌هاي مورد استفاده فنون و ابزار كمكي حسابرسي شامل روش آزمون داده، ارزيابيمباني اساسي سيستم، رديابي، مهارت‌هاي آزمون يكپارچه و در نهايت شبيه‌سازي موازياست. در نظام حقوقي كنوني ايران، در برنامه توسعه سوم و چهارم، موادي به تجارتالكترونيك اختصاص يافته است؛ افزون بر آن قانون خاص تجارت الكترونيك در 82 ماده درسال 1382 اجرايي شده است. طبق ماده 32 اين برنامه، وزارت امور اقتصادي و دارايي،مكلف به تعيين چگونگي نحوه اخذ ماليات‌هاي تكليفي (تا پايان شهريور 1385)، تسهيل درامر مديريت اخذ ماليات‌ها از طريق بهبود روش‌ها و مهندسي مجدد دوره‌اي سيستم تعيين،اظهار و پرداخت ماليات شده است. تحت عنوان قانون خاص و يا در ساير قوانين خاص،پيرامون مسائل مالياتي تجارت الكترونيك، مواد مشخصي وجود ندارد و در قالب قانونماليات‌هاي مستقيم، عناوين كلي در رابطه با معاملات عنوان شده است. تصور مي‌شود كهانتقال الكترونيك يك كتاب، آهنگ موسيقي، بازي كامپيوتري و نظاير آن را بتوان درشمار خريد و فروش كالا تلقي كرد. ضمن اينكه فرآورده‌هاي ديجيتالي كه ممكن استمصداقي براي كالاهاي سرمايه‌اي پيدا كنند؛ مانند انتقال الكترونيكي فرمول‌ها وفرآيند‌هاي علمي، توليدي و صنعتي را مي‌توان مصداق عنواني دانست كه در قانونماليات‌هاي مستقيم از آن به عنوان «واگذاري امتيازات و ساير حقوق» ياد مي‌شود. دراين صورت فروشنده كالاهاي مورد بحث يا واگذارنده حقوق ياد شده را بر حسب تقسيماتقانون ماليات‌هاي مستقيم مي‌تواند در يكي از دو فصل چهارم يا پنجم از باب سوم قانونمزبور قرار دهد. بر اين اساس، اگر صاحب درآمد، شخص حقوقي باشد؛ مشمول فصل پنجم (ماليات بر درآمد اشخاص حقوقي) و ماده 10 آن و در غير اين صورت، مشمول فصل چهارم (ماليات بر درآمد مشاغل) و ماده 93 و بند 4 ماده 94 قرار مي‌گيرد. داوطلبان حسابرسيالكترونيكي در ايالت فلوريداي آمريكا كه كامپيوتر را براي ثبت فعاليت‌هاي تجاري خودمورد استفاده قرار مي‌دهند؛ به عنوان موديان مالياتي و نيز اينكه داده‌ها را درقالب‌هاي قابل ذخيره و قابل درك توسط كامپيوتر و روي رسانه‌ها، نگهداري مي‌كنند،شامل مي‌شود كه بر اساس دستورالعمل و كتابچه راهنماي تهيه و ارائه شده به آنان باواحد مالياتي ايالت درخصوص ماليات‌هاي تكليفي، ماليات بر درآمد و ساير ماليات‌هايچندگانه عمل مي‌كنند.
