جايگاه زن نزد ايرانيان باستان
جايگاه زن نزد ايرانيان باستان
شايد از بناهاي به يادگار مانده از دوران هخامنشيان در تخت جمشيد ديدن کرده باشيد . اينطور گمان مي رود ، اگر چرخي در خاطرات از ان ديار بزنيد ، به خاطر خواهيد آورد که در ميان تمامي آن نگاره هاي تراشيده شده بر پيکر سخت سنگهاي تخت جمشيد و در ميان صف هاي طولاني آورندگان هدايا به دربار شاهنشاه ايران زمين ، تصويري از پيکر هيچ زني ديده نمي شود ، نه در تخت جمشيد که در هيچ کدام از نگاره هاي بازمانده از آن دوران چنين نگاره هايي را نمي توان يافت ،( البته پيکره ها را نمي توان ناديده گرفت )، براستي چرا چنين است ؟ ايرانيان باستان جايگاه زن را چگونه مي شمردند ؟
شايد در نگاه نخست و با قضاوتي زود هنگام ، ايرانيان باستان را متهم به مرد سالاري نماييم ، اما به هيچ روي چنين نبوده است و خلاف انچه گاه به دروغ تبليغ شده است . ايرانيان آن دوران براي زن و جايگاه او احترامي شايان در نظر داشته و برابري زن و مرد از بديهي قوانين اجتماعي اجدادمان بوده است . فّرو شکوه و ارجمندي هر فرهنگي را بايد در احترام آن فرهنگ يا کيش بر زن و جايگاه او ارزيابي کرد . در ميان اجداد ايرانيان جايگاه زن آنچنان بالا بوده که در هر ديدگاه آن را برابر مرد مي ديدند . ، واژه " بانو " که در اصل از واژه پهلوي " ريتا با گيانو " آمده است ، به معني پرتوي يزدانيست . در زماني که در تمام گيتي زن را کنيز مي انگاشتند ، ايرانيان زن را به وزارت و سرگردگي سپاه نظامي مي گماردند . حتي در ميان روميان ، زن حق مرد دانسته مي شد و مرد حق داشت آن گونه که مي خواهد همچون وسايل زندگي با زن خويش رفتار کند . در کيش ايرانيان مردان حق انتخاب تنها يک زن را داشتند و ازدواج با بيش از يک زن گناهي هم سنگ بت پرستي ، خودکشي و بيدادگري مي بود . زن در نزد ايرانيان ، زاده هنر و سراپا مهرباني بود ، زن را سرچشمه مهر مي شمردند ، که از او تربيت فرزندان به ثمر مي رسيد . زن را مجموعه اي از هنرهاي گيتي مي دانستند و او را بر خلاف ديگر مظاهر نشاني از اوج پاکي و راستي مي انگاشتند . فرزندان خود را به زنان پارسا مي سپردند تا رسم پارسايي بياموزند و پيمان همسري بستن با زن نيک کردار را راز سربلندي مرد مي دانستند . کوروش بزرگ همواره در سخنان خود از دانايي و پارسايي مادرش سخن مي گفته و ان را مي ستود . زن پارسا در ديدگاه ايرانيان باستان فرشته عشق و وفاداري " سپنتا آرميتا " شمرده مي شد . اختيار گزينش همسر در ايران باستان بر عهده دختر بود و والدين تنها حق معرفي کردن همسر را داشتند و و اين دختر بود که در نهايت همسر خود را گزينش مي کرد . اين رفتار شايسته جز بر آن نبود که زن در ايران باستان صاحب شعور و تفکر کامل دانسته مي شد و برابري زن و مرد بدون کوچکترين شائبه رعايت مي گرديد .
از آنجا که ازدواج و همسر گزيني پيماني مقدس شمرده مي شد ، طلاق و جدايي بسيار سخت و نکوهيده بود . و در مقابل مردان و زناني که ازدواج کرده بودند ، احترام و جايگاه بالاتري نسبت به مجرد ها داشتند .ايرانيان تشويق مي شدند که همديگر را براي همسر داشتن ياري کنند و از انجا که طلاق در آيين ايرانيان اختياري نبود ، به همين دليل در ابتداي زناشويي مهريه نوشته نمي شد . در نوشته هايي که در قطعات گلين از دوران باستان کشف گرديد و اندکي قبل رمزگشايي شده است که در کار ساختن بناي تخت جمشيد و پاسارگاد ، تعدادي از مديران ناظر بر مراحل ساخت زنان بوده اند و پرداخت دستمزد کارگران با مهر رسمي آنان صورت مي گرفته است . اصولا در ايران باستان بسياري از زمينه هاي هنري ، نظير معماري و موسيقي عرصه رشد و نشانگاه زنان بزرگي بود . آنان بر اين بودند که زن در آفرينش از بهترين خصائل بهره برده است و ايزد به هنگام آفرينش زن ، تخم مهر و مهر مادري را در او کاشته ا ست . پيکرش را به زيباترين گونه تراشيده و گيسوانش را آراسته است و تمام آنچه از زيباخود داشت به زن ارزاني کرد . دستانش را سرچشمه هنرهاي بسياري قرار داد و مهر او را در دل انسان نهاد ، آوردن فرزند را از همين رو به زن واگذاشت که مهر آور آفرينش بود .
بخاطر تمام اين انديشه ها بزرگ بود که اگر زني گناهي مي کرد بسيار نکوهيده تر از مرد گناهکار بود ، چرا که زن را نشانه مهر ايزدي مي شمردند و زني که از اين داده هاي ايزدي بهره نمي برد ، ناسپاس ايزد مي شمردند .
باور داشتن به توانمندي هاي زن در ايران باستان چنان قدرتمند بود که حتي در دنياي امروز نيز به ندرت يافت مي شود . زنان در دوران ساساني ، مطابق قوانين اساسي آن عهد ، مي توانستند بر تخت پادشاهي بنشينند ، قدرتي که بعد ها در قانون مشروطه جديد هم وجود نداشت . پس از کشته شدن خسرو پرويز در سال 627 ميلادي و بحراني که سراسر ايران را فرا گرفت ، " پوراندخت " دختر خسرو پرويز ، بيش از يک سال ملکه ي ايران شد و پس از او مدتي خواهرش " آذرميدخت " بر تخت نشست در قرن هاي پس از ان نيز در نقاط مختلف ايران ، شهزاده ملک خانم هايي بر تخت نشستند .
به هر روي زن ايراني همواره ارزش و جايگاهي بالاتر از ديگر زنان داشته و دارد . اين تنها خويشتن زن ايراني است که بايد دوباره به خود آيد و جايگاه بالاي خود را دوباره به کف آورد . واگر زني ايراني خود را از هنرها و سرشت نيکويش سربرگرداند و اين نعمت را پاس نداشت آن را به تمامي بانوان ايران نسبت ندهيم .
تصویر مجسمه‌ای نمادین از آناهیتا؛ الهه‌اي که در آيين‌های مذهبی ایران باستان جايگاه بالايي دارد. در آیین ایران باستان این الهه با صفات نیرومندی، زیبایی و خردمندی به صورت الهه عشق و باروری درمی‌آید؛ چون چشمه حیات از وجود او می‌جوشد.
