مشکلات تجارت الکترونیک

زير ساختهای روبنائی تجارت الکترونيک در ايران

سخن از تجارت الکترونيک است و موانع و مشکلات پياده سازي آن در ايران. به نظر می رسد خواننده می بايست با يک سری دلايل و بهانه هائی که حکايت از عدم امکان وجود تجارت الکترونيک در ايران است مواجه شود. نبود ساختار بانکی مناسب، نبود زير ساخت های حفاظتی و امنيتي، نبود امکانات ارتباطی سريع با شبکه اينترنت و صدها دليل و برهان ديگر که ثابت می کند ما نمی توانيم تجارت الکترونيکی داشته باشيم.

هرچند خيلی از اين ها درست است و ما هم واقعا نمی توانيم تجارت الکترونيک داشته باشيم ولی سوال اين جاست که اگر همين امروز تمام اين موانع حل شوند، سيستم بانکی اصلاح شود و همين فردا همه مردم يک کارت اعتباری، مثلا "خريد کارت" داشته باشند، آيا ما صاحب تجارت الکترونيک می شويم؟ اگر در جواب اين سوال شک داريد به شما کمک می کنم.

قبل از پرداختن به يک مثال ساده از يک فرايند ساده تجارت الکترونيک، بايد اين توضيح را اضافه کنم که موضوع تجارت الکترونيک، بسيار گسترده است و وقتي که از اين اصطلاح استفاده مي کنيم بايد حتما مشخص کنيم در کدام حوزه مي خواهيم صحبت کنيم. مثلا ممکن است بگوئيد حتي يک سايت ساده وب نيز مي تواند شروع تجارت الکترونيک محسوب شود و يا فروش کالا و محصولات را نشانه تجارت الکترونيک بدانيم. حتي ارتباط هاي تجاري پيچيده بين شرکتها نيز تجارت الکترونيک است. خريد و فروش سهام، شرکت در مناقصه ها، تبليغات کالا و محصولات نيز از ديگر حوزه هاي تجارت الکترونيک هستند. ممکن است منظور ما همه اينها و يا برخي از اينها باشد. آنچه در اين مقاله مورد نظر من است، فرايندي ساده است که سالها در کشورهاي اروپائي و آمريکائي در حال استفاده است و تمام زير و بم آن شناخته شده مي باشد و آن، خريد کالا و خدمات از طريق شبکه اينترنت مي باشد.

بر مي گرديم به ادامه بحث. شما که اين مدت با اينترنت کار کرده ايد و بسياری سايتها را ديده ايد. امروز تصميم می گيريد برای تولد پسرتان يک Xbox خريداری کنيد. مثال Xbox را به اين خاطر انتخاب کردم چون خيلي شناخته شده است و خيلي از مردم در مدت زمان شروع سال نو ميلادي، در روزنامه هاي مختلف خبرهاي زيادي در مورد افزايش فروش اين نوع بازيها توسط اينترنت را خوانده اند. اين يک نوع کامپيوتر است که مخصوص بازي کردن ساخته شده. به تلويزيون متصل مي شود و انواع بازيها با کيفيت بسيار بالا را ارائه مي دهد. شما براي خريد، پول داريد، کارت اعتباری هم داريد، ارتباط مناسب اينترنت هم داريد، به امنيت اطلاعات هم اعتماد داريد و می دانيد که شماره کارت اعتباری شما لو نخواهد رفت، خوب، آيا سايت ايرانی را می شناسيد که همين الان بتوان آخرين قيمت روز Xbox را در آن يافت، اطلاعات فنی اين دستگاه را مطالعه کرد، با ساير دستگاههای مشابه مقايسه کرد، آنرا انتخاب کرد و در سبد خريد قرار داد، سفارش داد و خريداری کرد و شب ساعت 8 درب منزل آنرا دريافت کرد؟ نيازی نيست زياد فکر کنيد، جواب اين سوال منفی است يعنی در حاليکه نمونه چنين سايتی در کشورهای آمريکايي و اروپايي به هزاران عدد می رسد (کافي است در گوگل جستجو کنيد، حدود يک ميليون سايت در زمينه خريد Xbox پيدا مي کنيد)، در ايران چنين سايتی وجود ندارد.

البته سايتهائی هستند که در زمينه های خاصی به ارائه قيمت کالاها می پردازند و شما می توانيد سفارش دهيد ولی يک فرايند کامل خريد online، قيمتهای کاملا به روز و شامل تنوع بالای محصولات، امکان بررسي مشخصه هاي فني و امکان مقايسه قيمتها وجود ندارد. حالا فرض می کنيم چنين سايت يا سايتهائی در ايران وجود داشته باشند. يعنی صدها سايت فارسی که اطلاعات آنها به روز است و شما می توانيد از طريق کارت اعتباری خود خريد کنيد و در زمان مناسب کالا را تحويل بگيريد، ولی شما از وجود چنين سايتی خبر نداريد. حال راه حل چيست؟ به شب نزديک می شويد و بايد هديه تولد پسرتان را زودتر خريداری کنيد. اولين راه برای پيدا کردن سايتهای فروشگاهی مراجعه به کتاب هاي زرد است که بصورت online، ارائه می شوند. به کدام سايت ايرانی مراجعه می کنيد که ليست کامل و قابل جستجوئی از فروشگاههای الکترونيکی ايرانی را در اختيار شما بگذارد؟ کار سختی است چون چنين سايتهائی يا وجود ندارند و يا اينکه خيلی ضعيف هستند. اکثرا به لينکستان هايی بر می خوريد که بايد روی همه لينکها کليک کنيد تا به هدف برسيد. نه، اين راه مناسبی نيست، شما برای هر دقيقه ارتباط و هر کيلو بايت اطلاعات داريد هزينه می کنيد و اصلا هم حوصله نداريد سايتهای شخصی مختلفی که هر کدام صدها کيلو بايت هستند و زمان زيادی طول می کشد تا ظاهر شوند را بازديد کنيد. شما می خواهيد فقط روی نام فروشگاهی که Xbox می فروشد کليک کنيد چون شما کاربر حرفه ای اينترنت هستيد. خوب، پس چه بايد کرد؟ راه ديگر مراجعه به موتورهای جستجوی اينترنت است تا از طريق آنها بتوانيد سايت فروشگاه مورد نظرتان را پيدا کنيد.

اولين سايتی که به آن مراجعه می کنيد Yahoo يا Google است. در قسمت search، کلمه مورد نظرتان را تايپ می کنيد. بگذاريد کلمه "Xbox online shop" را انتخاب کنيم، کليک می کنيم و منتظر می مانيم. ليست سايتهائی که چنين کلمه اي در آن يافت شده ظاهر می شود حدود 300000 سايت پيدا شده است. اولين آن TopShop است، بعدی Adicor است، سومی GameWaveHouse است. به شما قول می دهم نه در صفحه اول و نه حتی در صفحه دهم اين ليست، سايت ايرانی پيدا نخواهيد کرد. پس بهتر است دنبال کلمه ديگری جستجو کنيم مثلا “Iran Xbox online shop” . در اين حالت، چند سايت در ليست موتور جستجو پيدا مي شود ولي زياد خوش بين نباشيد چون حتی يک مورد از اطلاعاتي که پيدا شده است در مورد موضوع مورد جستجوی شما نيست. همگی فقط شامل کلمات مورد نظر شما هستند ولی در مورد موضوع مورد جستجو نيستند.

ديگر اوضاع پيچيده شده است. چگونه است که با وجود آماده بودن تمام مسائل زير بنائی، حتی بحث فرهنگی که در اين مثال، فرد مورد نظر فرهنگ استفاده و خريد از طريق اينترنت را نيز دارا است، پس چرا در يک فرايند ساده تجارت الکترونيک، شايد هم بتوان گفت ساده ترين فرايند، ناموفق است؟ آيا جواب اين نيست که علاوه بر زير ساختها، مسائل روبنائی که خيلی هم ساده بنظر می رسند نيز نقش بسيار مهمی در اين زمينه دارند و بايد به آنها توجه کرد؟ يعنی هيچگاه فکر کرده بوديد که يک موضوع ساده مثل حضور سايت در موتورهای جستجو می تواند اينقدر مهم باشد؟ فکر می کرديد اين مسئله از يک سری توصيه های فنی برای بهينه سازی سايت ها برای موتورهای جستجو فراتر است و حتي در موفقيت يا عدم موفقيت مدل تجارت الکترونيک موثر است؟

زير ساختهای روبنائی تجارت الکترونيک در ايران - قسمت دوم

آنچه مورد نظر من است که دوست دارم خواننده به آن توجه کند اين است که براي برقراري کامل خدمات تجارت الکترونيک، بايد اين موضوع را در نظر بگيريم که براي بستر سازي اين موضوع، نياز به صرف وقت، سرمايه، دانش و نيروي زيادي است. اين چنين نيست که يک شبه صاحب تجارت الکترونيک شويم. توجه داشته باشيم که حتي در ساير کشورها، اين موضوع که مردم به راحتي از طريق اينترنت خريد کنند خيلي به زمان هاي قبل از 3 سال بر نمي گردد ولي زماني که اين موج به راه افتاد، بسياري از مسائل کمکي آماده بوده است در غير اين صورت، موفقيت تجارت الکترونيک حتي در آن کشورها هم غير ممکن مي بوده است. مسائل کمکي که مورد نظر من است، نه خيلي پيچيده و يا غير ممکن و نه خيلي فني است که به عقل ما نرسيده باشد. يک سري استانداردها، تعاريف، فرهنگ سازي ها و مستنداتي است که در طي سالها وجود اينترنت در جهان، تهيه و تنظيم شده اند.

برمي گرديم به مثال خودمان. بيائيد موضوع مورد بحث را کمی پيچيده تر کنيم، مثلا اگر کاربر ما به زبان انگليسی آشنايی کامل نداشته باشد، که در واقع اين فرض چندان دور از ذهني نيست چون اصولا تسلط به زبان دوم و مشخصا زبان انگليسي، چندان در ميان ما ايرانيان اهميت ندارد، آنگاه در زمان جستجو دنبال مثلا "خريد ايکس باکس آنلاين" می گشت که مطمئن باشيد احتمال پيدا شدن حتی يک مورد از آن در گوگل، صفر است. يا اگر مثلا موضوع مورد جستجوی ما، عرق بيدمشک می بود، نه تنها در جستجوی فارسی نمی توانستيم سايت مورد نظر را پيدا کنيم حتی معادل انگليسی آن کلمه هم يا وجود ندارد يا کسی که آنرا بداند قابل دسترس نيست.

می خواهيد موضوع را کمی بيشتر پيچيده کنم تا کاملا از امکان تجارت الکترونيک نا اميد شويد؟ اين کار خيلی راحت است، کافی است به اين نکته توجه کنيد که هيچ شرکت ISP در ايران وجود ندارد که به شما در مورد محرمانه بودن اطلاعات شما که از طريق آن شرکت ارسال می شود ضمانت دهد، مثلا پاي قرارداد شناسه دسترسي اينترنت که شامل اين تضمين است را امضاء کند، اين مورد به اين معني است که از همان ابتدای راه، اطلاعات کارت اعتباری شما در معرض خطر است. جلوتر می رويم و می بينيم تمام سايتهای ايرانی در سرورهائی در کشورهاي کانادا يا آمريکا ميزبانی می شوند که دسترسی مستقيم و فيزيکي به آنها برای مديران سايتها غير ممکن و برای تيم های فنی شرکت هاي آن طرف آب، مثل آب خوردن است. يعنی تمام اطلاعات بانکهای اطلاعاتی سايتها، نه در دست صاحبان آنها که در دست کسانی که حتی يک بار هم آنها را نديده ايم است، می پرسيد مثلا کدام اطلاعات؟ می گويم مثلا گزارش سود و زيان سالانه شرکت شما که محرمانه است و براي استفاده در سفر تجاري شما به خارج از کشور، در سايت شما کپي شده است و نبايد در اختيار ديگران باشد.

موضوع جالب شد. گوئي که مسائل زير بنائی و روبنائی دارند جای خود را عوض می کنند يا حداقل اينکه برخی مسائل روبنائی دارند می روند زير تر !

ولي اصولا چرا بحث را از يک مثال ساده به اين جا کشاندم. خوب امکان خريد اينترنتي نداريم، مگر دنيا به پايان مي رسد ؟ اصلا چه ايرادي دارد که نتوانيم Xbox را از طريق اينترنت خريداري کنيم ؟ البته حق با شما است، شايد واقعا امروز به اين مسئله به صورت يک امکان لوکس نگاه کنيم ولي بيائيد سرمان را از زير برف در آوريم و روزي را ببينيم که دربهاي تجارت جهاني به روي ما باز شود و خود را در دنياي الکترونيک آنطرف مرزها بيابيم. اقيانوسي از اطلاعات و امکانات که حتي کودک 10 ساله آنها خيلي راحت تر و معمولي تر از برخي متخصصين ما از آنها استفاده مي کند. روزي را تصور کنيد که قرار است در يک مناقصه الکترونيک که در کشوري ديگر به راه افتاده شرکت کنيد. روزي که اگر از طريق وب سايت خود فروش انجام ندهيد، ورشکست خواهيد شد. روزي که جلسات شما با طرف هاي تجاري شما از طريق شبکه اينترنت خواهد بود. نگوئيد حالا تا آن روز خيلي وقت داريم، موضوع مربوط به همين يکي دو سال آينده است.

خوب حالا چه نتيجه اي مي خواهم بگيرم. راستش را بخواهيد معمولا ما در مشکلات و معضلات قبل از رسيدگي به اصل موضوع و پيدا کردن راه حل مناسب آن، دنبال مقصر مي گرديم. اول بايد مقصر را محاکمه کنيم و بعد ببينيم چه کار براي حل موضوع مي توان انجام داد. معمولا هم خيلي دلمان مي خواهد که خودمان را کاملا مبري نشان دهيم. ولي در اين موضوع خاص مورد بحث ما، راه گريزي نداريم.

واقعا چرا هنوز مسائل پايه اي و خيلي ساده که براي پيشبرد تجارت الکترونيک ضروري هستند در کشور ما مورد توجه مناسب قرار نگرفته اند ؟ معمولا اين طرز فکر حاکم است که کارهاي اساسي و بنيادي بايد توسط متولي اصلي آن يعني دولت ها، انجام شوند و پس از بستر سازي و آماده بودن زير ساختها، نوبت بقيه است که از اين امکان فراهم شده، استفاده کنند. يعني اين محدوديت که تا دولت ها فلان کار را انجام ندهند و فلان سرمايه گذاري را انجام ندهند، نمي توان کاري از پيش برد، ما براي خودمان خلق مي کنيم و دست و پاي حرکت خودمان را مي بنديم.

در مثال مورد بحث اين مقاله، اگر يادتان باشد در شروع، فرض کرديم تمام مشکلات ارتباطی، امنيتی، بانکی و غيره حل شده است يعني در واقع فرض کرديم که دولت وظيفه خود را کامل انجام داده است و در آخر به اين نتيجه رسيديم که حتی همه آنها که حل شوند، هنوز قادر به انجام تجارت الکترونيک نخواهيم بود. دولتها وظيفه برقرای ارتباط، يا تسهيل اين کار را دارند، بانکها هم، فعلا که اکثرا دولتی هستند و بايد دولت به مشکل پرداخت اينترنتی سر و سامان دهد ولی باور کنيد طراحی سايتهای قوی، پرمحتوی، به روز، ايمن، سريع و با امکانات فارسي به عهده دولتها نيست، در ليست مسائل زير بنائی هم نيست. البته زير بنائي به مفهوم اهميت بيشتر يک موضوع نيست. ممکن است خيلي از مسائل هرچند کوچک تاثير بسيار مهمي در سرعت پيشبرد يک پروژه داشته باشند ولي در ليست کارهاي زير بنائي هم نباشد. وظيفه سرو سامان دادن به اين گونه مسائل، در ليست وظايف شرکتها، افراد، صاحبان سايت، طراحان سايت، آموزشگاهها، اساتيد دانشگاهها و مديران صنايع است. اين وظيفه متخصصين شبکه و خدمات اينترنت است که به اين مسائل بپردازند و موازي با اقدامات دولتها در تسهيل روند استقرار امکانات تجارت الکترونيک، به مسائل تخصصي سروسامان دهند.

هرگز نبايد تجارب ديگران در اين زمينه ها را ناديده گرفت و يا چنين انگاشت که ما راه جديد و خارق العاده اي را مي توانيم پي ريزي کنيم. با خلاقيت و ابداع مخالف نيستم ولي برخي امور را بايد دنباله روي کرد، برخي سوال ها فقط يک جواب دارند. بايد آنچه در جهت زمينه سازي استقرار تجارت الکترونيک در ساير نقاط جهان انجام شده است را مد نظر داشت و تحقيقات و برنامه ريزي اجراي آنها را سريع تر فراهم ساخت.

اين وظيفه به گردن تمام کساني است که دستي در دنياي الکترونيک و اينترنت دارند. يکی از آنها هم شما هستيد که بايد از همين امروز، تمام سايت خود را بررسی مجدد کنيد، با ديد اينکه آينده تجارت الکترونيک در گرو سايت شما است.

البته زياد هم نا اميد نباشيد، با تمام اين مشکلات، سايتهای قوی و مفيد در ميان سايتهای ايرانی يافت می شوند. حتی برای شما کالا را درب منزل هم می آورند کلی هم به شما جايزه می دهند و تخفيف می دهند. آخرين قيمتهای بازار را هم برايتان از طريق پست الکترونيک می فرستند. خلاصه اينکه زياد هم بی انصافی نکنيم. ولی اين را به خاطر داشته باشيم که هنوز خيلی کار داريم که بايد انجام دهيم. اين را هم توجه داشته باشيم که کشور ما در ميان بسياري از کشورهاي جهان، رتبه خوبي از نظر ميزان استفاده از شبکه اينترنت و سرعت رشد آن در جامعه دارد و همچنين مطالب اين مقاله فقط براي کشور ايران صادق نيست و مي توان آنها را بصورت عام نيز مورد بررسي قرار داد.
پايان.