آشنايي با تاريخچه پل در ايران
پل طاقی است روی رودخانه، دره، یا هر نوع گذرگاه که رفت‌و‌آمد را ممکن می‌سازد.
امروزه در مبحث مدیریت شهری، پل را سازه‌ای برای عبور از موانع فیزیکی قلمداد می‌کنند تا ضمن استفاده از فضا بتواند عبورومرور و دسترسی به اماکن را تسهیل کند.
واژه پل که در پهلوی به صورت (Puhl) آمده، در زبان فارسی به صورت پول نیز به کار رفته است.
ساخت پلهای سنگی به دوران قبل از رومی‌ها برمی‌گردد که در خاور میانه و چین پلهای زیادی به این شکل برپا شده است.
در ایران نیز ساختن پلهای کوچک و بزرگ از زمان‌های بسیار قدیم رواج داشته و پل‌هایی نظیر سی و سه پل، پل خواجو و پل کرخه بیش از 400 سال قدمت دارند.
در زبان عربی واژه‌های جِسر و قنطره به معنای پل است؛ با اینکه لغت‌شناسان عرب این دو واژه را به یک معنا گرفته‌اند، در عین حال تفاوت‌هایی هم میان آنها گذاشته‌اند و قنطره را به معنای پل سنگی یا آجری (قوس دار) گرفته‌اند.
علاوه بر این، قنطره گاه به معنی مجرای آب، سدّ و قلعه هم به کار رفته است.
در متون تاریخی و جغرافیایی معمولاً جسر به معنای پلهای قایقی یا چوبی به کار رفته است و احتمالاً از همین روست که برخی از محققان تصریح کرده‌اند که جسر به معنای پل زورقی یا چوبی است.
احتمالاً قدیمترین و ابتدایی‌ترین شکل پل به زمانی بازمی‌گردد که بشر توانست با استفاده از تنه درختان و سنگ‌های بزرگ، امکان عبور از نهرها و درّه ها و مسیل‌ها را فراهم آورد.
از اینرو ساخت پل و استفاده از آن در مناطق کوهستانی و دارای عوارض طبیعی، بیش از نواحی مسطّح و کویری معمول بوده است.
اما پلهای واقعی از وقتی شکل گرفتند که تکیه گاه و پایه‌های پل ابتدا آماده می‌شد و سپس یک تخته سنگ یا چند تیر چوبی را روی دو پایه می‌نهادند و روی آنها را تخته پوش می‌کردند.
قدیمترین پل قوسی در ایران که آثار آن تاکنون نیز بر جای مانده، پلی است که اورارتوها در قرن هشتم پیش از میلاد بر رود ارس بنا کردند.
در ساحل ایرانی رود ارس یک پایه از این پل بر جای مانده که از سنگ‌های بزرگی ساخته شده است.
از دوره هخامنشی نیز پلهای قوسی باقی مانده است. باستان شناسان انگلیسی یکی از این پل‌ها را که در قرن چهارم و پنجم پیش از میلاد در پاسارگاد ساخته شده، شناسایی کرده و از زیر خاک بیرون آورده‌اند.
این پل با 16 متر پهنا روی 3 ردیف پایه، هر ردیف شامل 5 ستون سنگی، بنا شده و سطح روی آن از چوب بوده است.
از دیگر پلهای قوسی دوره ساسانی که 7 چشمه از ویرانه‌های آن باقی مانده، پل شاپوری در 2 کیلومتری خرّم آباد است.
دیگر پل قوسی مهم دوره ساسانی پل چم نمشت روی رود صیمره است که اکنون قسمتی از پایه‌های فروریخته آن برجای مانده است.
علاوه بر پلهای قوسی زیبا و متعدد که پیش از اسلام به دست رومیان یا ایرانیان ساخته شده بود، پلهای زیادی نیز در عصر اسلامی برپا گردید.
در میان پلهای قوسی دوره اسلامی پل سنگی ایذه که یاقوت حموی آن را از عجایب جهان خوانده اهمیت ویژه ای دارد. این پل به نام مادر اردشیر بابکان، خرّزاد نامیده می‌شده و دارای طاقی به ارتفاع 150 ذراع از سطح آب بوده است.
همچنین پل آجری هندوان که دو محله خاوری و باختری اهواز را به هم وصل می‌کرده، اهمیت داشته است.
لرستان نیز چندین پل از زمان ساسانیان بر رودخانه کشگان، که از نزدیکی خرم آباد می‌گذشت، وجود داشت که بعدها احیا و مرمت شد.
یکی دیگر از پل‌ها، که برخی باستان شناسان آن را متعلق به دوره ساسانی می‌دانند، پل شهرستان در ناحیه جی قدیم بوده که بقایای آن اکنون در 4 کیلومتری شرق اصفهان وجود دارد. پایه‌های این پل روی سنگ‌های طبیعی کف رودخانه استوار شده است.
در فاصله قرون سوم تا پنجم در خراسان بزرگ و ماوراءالنهر چند پل مشهور وجود داشت. در روزگار معاویه، عطاءبن سائب، فرمانده مسلمانان، روی 3 رود در شهر بلخ 3 پل ساخت که به نام او به قناطر عطا شهرت یافتند.
در قرن سوم روی رود وخشاب بر سر راه تملیات به واشجرد در قبادیان پل سنگی معروفی بوده که دو پایه آن بر دو صخره برجسته بنا شده بود.
یکی از جالب‌ترین پلهای ایران پل قافلانکوه بر رودخانه قزل اوزن در میانه است که بر اساس کتیبه آن در دوره تیموری و در سال‌های 889 ـ890 ساخته شده است.
در دوره صفویه، بویژه به دلیل اتخاذ سیاست گسترش راه‌های کاروانرو و افزایش بنای کاروانسراها، پلهای بسیاری در مناطق مختلف ایران احداث شد.
در 50 کیلومتری غرب بندرعباس در جاده کاروانرو اصفهان ـ بندرعباس در 20 کیلومتری مصب رود کُول، بقایای پلی به چشم می‌خورد که با 800 متر طول طویل‌ترین پل ایران محسوب می‌شده است.
در دوره صفوی چند پل بسیار زیبا در اصفهان ساخته شده که از جمله مهمترین آنها می‌توان به پل خواجو، پل مادنان، سي و سه پل و پل جویی اشاره کرد.
مادنان یا پل سرفراز در زمان شاه سلیمان صفوی و به دست یکی از ثروتمندان ارامنه ساخته شد. پل جالب توجه دیگر پل خان است که در اوایل قرن 11 بر سر راه اصفهان به شیراز بر رود کُر ساخته شد.
در این دوره در آذربایجان نیز پلهای زیادی ساخته شد، از جمله پل سرخ مهاباد که در 1079 بر رود ساوجبلاغ بنا شد و برخی از پژوهشگران پایه‌های آن را متعلق به دوره هخامنشی می‌دانند.
پل دیگر که در شهر نیر در استان اردبیل واقع است، پایه‌هایی به ارتفاع 1.5متر دارد و در ساخت آن از سنگ‌های مستطیل شکل تراش خورده گورستان‌های متروک استفاده شده است.
در ساخت پل دختر در میانه نیز سنگ‌های قبرستان‌ها را به کار برده‌اند.
پل سازی همراه با احداث جاده‌های کاروانرو در دوره قاجار نیز کمابیش ادامه یافت. پل‌هایی که در دوره اخیر ساخته شده، به پیروی از معماری جدید، با آهن یا بتون مسلح ایجاد و روی آنها با سنگ‌های طبیعی تزیین شده است.
در مسیر راه آهن ایران دو پل از اهمیت بیشتری برخوردارند: پل وِرِسک، در مسیر تهران ـ گرگان، دیگری پلی فولادی كه در درّة قُطور است.
انواع پل‌ها:
پل قوسی، پلی است با تکیه گاه‌های انتهائی در هر طرف، که شکلی نیم دایره مانند دارد. پلی که از رشته‌ای از قوس‌ها تشکیل شده باشد، پل دره‌ای نامیده می‌شود. پل قوسی ابتدا توسط یونانی‌ها و از سنگ ساخته شد. بعدها، مردم باستان از ملات در پلهای قوسی خود استفاده کردند
- پل فلزی
- پل بتنی مسطح
- پل بازویی
- پل کابلی
- پل نظامی
- پل معلق
- پل تشریفاتی
- پل سواره‌رو
- پل هوایی
آشنايي با پل‌هاي غازيان و ميان پشته - بندرانزلي
پل غازيان روي رودخانه انزلي، بين غازيان و ميان پشته و در مسير ارتباطي تهران- رشت قرار دارد.
ساخت اين پل، به همراه پل ديگر انزلي، توسط مهندسان سوئدي در سال 1316 به پايان رسيد.
پل غازيان در زمان خود از معدود پل‌هاي پيشرفته جهان در نوع خود بوده و بر همين اساس، جزو پل‌هاي تاريخي ايران به ثبت رسيده است.
اين پل 210.40 متر طول و 10 متر عرض دارد. ارتفاع آن از سطح آب 6.85 متر و داراي 5 دهانه ثابت و يک دهانه متحرک به طول 25 متر است.
مصالح مورد استفاده در ساخت اين پل، بتون و آهن است. قسمت متحرک پل توسط چرخ دنده و به کمک نيروي موتور يا انسان به بالا و پايين حرکت مي کند.
اين پل به شماره 1514 به ثبت تاريخي رسيده است.
پل ميان پشته
پل ميان پشته، رابط بين استان گيلان و اردبيل است.
مسافران غرب كشور که از راه اردبيل و آستارا به گيلان مي‌آيند از روي اين پل مي‌گذرند.
پل ميان پشته، در دوره پهلوي، بين غازيان و ميان پشته ساخته شد. طول اين پل 210 متر و عرض آن 10 متر است.
اين پل بتوني که ارتفاع آن از سطح آب 7 متر است، يکي از شاه کارهاي صنعت پل سازي اوايل قرن حاضر است.
ساخت اين پل در سال 1316 شمسي پايان يافت و از آن تاريخ مورد استفاده بوده است.
پل ديگري با 127 متر طول بندر انزلي را به ميان پشته پيوند مي‌دهد. اين پل که از روي مرداب يا رود انزلي مي‌گذرد 3 چشمه دارد.
آشنايي با پل میان‌گذر دریاچه ارومیه
پل میان‌گذر دریاچه ارومیه، قسمتی از طرحی با نام شهید کلانتری است.
دریاچه ارومیه در شمال غربی ایران قرار دارد و در میان دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی واقع است.
پل میان‌گذر دریاچه ارومیه دو استان را به هم متصل می‌کند.
این پل ۱۷۰۹ متر طول دارد که ۱۲۷۶ متر آن در داخل دریاچه ارومیه اجرا شده و حدود ۳۸۵ متر آن در دو طرف پلهای اتصال است.
پل میان‌گذر دریاچه ارومیه 26.7 متر عرض دارد و داراي 2 باند رفت و برگشت و یک باند راه آهن و 19 دهانه است.
عمليات اجرايي اين پل سال 1382 آغاز شد و در سال 1387 با حضور رئيس جمهور وقت به بهره‌برداي رسيد.
بخش‌هاي مختلف پروژه میان‌گذر دریاچه ارومیه:
پل اصلی: این پل با مسیرهای رفت و برگشت جداگانه هرکدام به عرض 9.5 متر با استفاده از مقاطع مرکب فلزی و بتنی ساخته می شود. مسیر راه آهن نیز به عرض 5 متر در وسط پلهای سواره رو طراحی و منظور شده است. طول این پل با احتساب کوله‌های متصل کننده آن به خاکریز معادل 2 کیلومتر است. شیب طولی پل به علت عبور راه آهن به 1.2 درصد محدود شده و ارتفاع آزاد در زیر دهانه وسط ، جهت عبور شناورها، در پرآب ترین وضعیت دریاچه حدود 10 متر خواهد بود
پل آب‌گذر: به طول تقریبی 500 متر که به لحاظ مسایل محیط زیستی پیش بینی شده است
خاکریز: که شامل اقداماتی جهت حفاظت و بهسازی خاکریز موجود است
آشنايي با پل خشتی تمیجان - گيلان
پل خشتی تمیجان در ۶ کیلومتری جنوب غربی رودسر گیلان روی رودخانه تمیجان احداث شده‌است.
از نوع طاق‌ها و مصالح به کار رفته در اين پل می‌توان آن را به دوره صفوی نسبت داد.
پل خشتی تمیجان در زمان حكومت بهزادبيگ در گيلان و به همت او در سال هزار و 20 قمري ساخته شده است.
طول آن 60 متر و عرض آن نيز 5 متر است. در قسمت طول اين پل 5 دهنه بزرگ و كوچك وجود دارد كه 3 دهنه بزرگ در قسمت غربي و 2 دهنه كوچك در طرف شرق آن است.
در 2 طرف طاق جناحي ميانين، 2 اتاق كوچك در ميان پايه‌هاي پل ساخته شده كه در هر طرف پل 2 پنجره دارد.
طاق اين 2 اتاق آجري و مدور (دايره وار) است و 2 اتاق كوچك ديگر نيز در دل پايه‌هايي كه ميان طاق‌هاي كوچك قرار دارد بنا شده است.
در 2 طرف عرض پل جان‌پناهي آجري به بلنداي 50 سانتي متر ساخته شده تا از افتادن افراد و چهارپايان جلوگيري شود. پل خشتي لنگرود نيز نمونه‌اي از اين پل است.
بدنه و پايه‌های پل آجری است، ولی کف پل سنگفرش است و دارای چهار دهانه بزرگ می‌باشد.
اين پل 700 سال قدمت دارد و در آستانه تخريب قرار گرفته است. پل خشتی تمیجان در فهرست آثار ملی کشور با شماره ۱۱۲۵ به ثبت رسیده‌است.
آشنايي با پل شیخ (قلیچیان)
پل شیخ در 2 كیلومتری شمال شهر سنندج و در مسیر جاده آسفالته روستای بابا ریز و قلیچیان روی رودخانه قشلاق احداث شده است
این پل در مسیر ارتباطی سنندج به بیجار و زنجان قرار دارد
تاریخ دقیق ساخت پل و نام بانی آن مشخص نیست، اما با توجه به فرم ساخت و شیوه اجرای معماری طاق‌ها و پایه ها، گمان می‌رود كه این پل در دوره قاجاریه ساخته و به تدریج در دوره‌های بعد، مرمت شده است
در دوران حكومت پهلوی اول، 3 دهانه از 6 دهانه پل كه به صورت جناغی بود، بازسازی شد. قوس‌های پل از نوع رومی و جناغی است
پهنای پل شیخ 5.3 و ارتفاع آن از كف رودخانه 6.7 متر است.
این پل دارای 6 دهانه است. 4 دهانه میانی بزرگ‌تر از 2 دهانه كناری است و از آنجا كه این پل به وسیله یكی از افراد عارف و بانفوذ استان به نام حاج شیخ شكرالله شهبازی مرمت شد، به پل شیخ شهرت یافته است
